Jednostrano proglašenje nezavisnosti je formalni čin kojim predstavnici dela suverene države (koji često mogu da čine vlast na nivou nižem od nacionalog/državnog/saveznog) proglašavaju nezavisnost i suverenitet toga dela zemlje, bez postizanja formalnog sporazuma o tome činu sa centralnim državnim vlastima države od koje se odvajanje proglašava. Sam termin je po prvi puta korišćen prilikom jednostranog proglašenja nezavisnosti od Velike Britanije od strane rasističkog režima Rodezije. 22. jula 2010. godine Međunarodni sud pravde izdao je na zahtev Opšte skupštine UN-a savetodavno mišljenje po komu je jednostrano proglašenje nezavisnosti Kosova „u skladu sa međunarodnim pravom“.[1] Sud je istakao kako se formulacija „u skladu“ ima razumeti u smislu u kome u međunarodnom pravu ne postoji apsolutna zabrana jednostranih proglašenja nezavisnosti i u kome se na aktere koji nisu države ne mogu primeniti odredbe o obavezi poštivanja teritorijalnog integriteta država.[1] Kroz istoriju su pojedina jednostrana proglašenja nezavisnosti uspešno dovodila do stvaranja novih država, dok druga nisu u tome uspela.[2]
U toku istorije zabeleženo je više istakutih slučajeva jednostranog proglašenja nezavisnosti uključujući proglašenje nezavisnosti Sjedinjenih Američkih Država 1776, irsko proglašenje nezavisnosti 1919. godine koje je dovelo do Anglo-irskog sporazuma iz 1921, pokušaj proglašenja nezavisnosti od strane Kantange u Demokratskoj Republici Kongo u periodu od 1960. do 1963. godine, pokušaj proglašeja nezavisnosti Biafre 1967, proglašenje nezavisnosti Bangladeša 1971, međunarodno nepriznata (izuzevši Tursku) secesija Turske Republike Sjeverni Kipar 1983, proglašenje nezavisnosti Palestine 1988.
Rodezija
11. novembra 1965. godine britanska kolonija Rodezija jednostrano je proglasila nezavisnost sa namerom da tim činom zaštiti interese i društvenu i političku moć dominantne belačke manjine.[3]
Država Palestina (1988)
Raspad Sovjetskog Saveza
U vreme procesa raspada Sovjetskog Saveza između 11. marta 1990. i 25. decembra 1991. mnoge republike jednostrano su proglasile nezavisnost i kao takve za vreme postojanja centralnih vlasti nisu priznate. Uz 15 saveznih republika došlo je i do proglašenja nezavisnosti u Abhaziji, Južnoj Osetiji, Čečeniji, Nagorno Karabahu, Pridnjestrovlju, Gagauziji, Tatarstanu, Adžariji.
Raspad Jugoslavije
U periodu raspada Jugoslavije vlada Sjedinjenih Američkih Država zatražila je od Slovenije i Hrvatske da se suzdrže od jednostranih proglašenja nezavisnosti jer bi ona mogla dovesti do rata na Balkanu i zapretila da će biti protiv oba proglašenja na temelju Helsinškog dogovora. Bez obzira na poziv, Slovenija i Hrvatska su četiri dana nakon toga proglasile nezavisnost. Pod pritiskom međunarodne zajednice na tu odluku stavljen je tromesečni moratorij. Jednostrana proglašenja nezavisnosti uz jugoslavenske federalne jedinice Republiku Bosnu i Hercegovinu i Makedoniju proglasile su i Republika Srpska, Republika Srpska Krajina, Hrvatska Republika Herceg-Bosna, Republika Kosovo (prvo proglašenje nezavisnosti Kosova), Ilirida i Dubrovačka Republika (1991.).
Jednostrano proglašenje nezavisnosti Kosova 2008.
Kosovo je 17. februara 2008. jednostrano proglasilo nezavisnost od Srbije. Na vanrednoj svečanoj sednici kosovskog parlamenta, za Deklaraciju o nezavisnosti izjasnilo se svih 109 poslanika. Tu odluku je Vlada Srbije još iste večeri poništila kao protivpravni akt privremenih organa u Prištini. Reakcije međunarodne zajednice na proglašenje nezavisnosti su podeljene. 22. jula 2010. godine Međunarodni sud pravde izdao je na zahtev Opšte skupštine UN-a savetodavno mišljenje po komu je jednostrano proglašenje nezavisnosti Kosova „u skladu sa međunarodnim pravom“.[1] Sud je istakao kako se formulacija „u skladu“ ima razumeti u smislu u kome u međunarodnom pravu ne postoji apsolutna zabrana jednostranih proglašenja nezavisnosti i u kome se na aktere koji nisu države ne mogu primeniti odredbe o obavezi poštivanja teritorijalnog integriteta država.[1] Sud je definisao da mu je zadatak utvrditi krši li deklaracija kao takva međunarodno pravo, a ne koje su njezine posledice i postaje li Kosovo na osnovu nje nezavisno.[2] Sud je identifikovao specifična područja koja potencijalno mogu da sadržavaju elemente koji bi organičavali pravo na jednostrano proglašenja nezavisnosti eksplicitno ističući Rezoluciju Saveta bezbednosti Ujedinjenih nacija 1244, kao i ustavni okvir usvojen od stane UNMIK-a.[1] Sud je utvrdio kako navedeni dokumenti sačinjavaju međunarodni pravni okvir u kojemu deklaraciju treba promatrati, ali je zaključio kako autori deklaracije nisu nastupali u kapacitetu predstavnika institucija privremene samouprave, pa se samim tim na njih odredbe ne odnose niti su prekršili međunarodno pravo.[1] Također, budući da je sud došao do zaključka da se odredbe o poštivanju suvereniteta ne odnose na ne-državne aktere, sud na donosioce deklaracije nije mogao primeniti specifične pravne odredbe slučaja jer bi time donosioce rezolucije tretirao kao formalne predstavnike suverene države, a u tome slučaju njihova rezolucija ne bi bila u skladu sa međunarodnim pravom.[1] Sud nije utvrdio jesu li priznanja koja su druge suverene države dale Kosovu u suprotnosti sa međunarodnim pravom u svetlu obaveze država kao subjekata međunarodnog prava da poštuju teritorijalni integritet drugih zemalja.[1] Sud je odluku da međunarodno pravo nije prekršeno doneo sa 10 glasova za i 4 protiv.[2]
Jednostrano proglašenje nezavisnosti Katalonije 2017.
2017. godine španska autonomna zajednica Katalonija neuspešno je pokušala proglasiti jednostranu secesiju nakon što je bez saglasnosti vlade u Madridu organizovala Katalonski referendum o nezavisnosti 2017.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
