12. slavonska proleterska udarna brigada

**12. slavonska proleterska udarna brigada**
12. slavonska proleterska udarna brigada
Osnivanje	11. oktobar 1942. Mesto formiranja:; Budići, kod Pakraca
Formacija	četiri bataljona
Jačina	958 boraca
Deo	NOV i PO Jugoslavije
Angažovanje	Operacija Bijela; Napad na Podravsku Slatinu decembra 1942.; Napadi NOVJ na Okučane januara 1943; Operacija Varaždin; Prva banjalučka operacija; Napad NOVJ na Podgorač 1944.; Napad na Slavonsku Požegu septembra 1944.; Bitka za Koprivnicu 1944.; Bitka za Našice 1944.; Virovitički mostobran; i mnoge druge borbe u Slavoniji
Odlikovanja	Orden narodnog heroja; Orden narodnog oslobođenja; Orden partizanske zvezde; Orden bratstva i jedinstva
Komandanti
Komandant	Branko Crnobrnja

Dvanaesta slavonska proleterska narodnooslobodilačka udarna brigada je bila jedna od najuspješnijih jedinica NOVJ u Slavoniji, koju je Glavni štab NOV za Hrvatsku 1944. proglasio najboljom brigadom u Hrvatskoj.^[1]

Kratke činjenice Osnivanje, Formacija ...

Zatvori

Uspješna dejstva brigade omogućila su proširivanje slobodne teritorije u Slavoniji, formiranje novih partizanskih jedinica, bolje uslove za rad Štaba, organizaciju organa KPH, narodne vlasti, omladine i AFŽ. Zbog svog doprinosa narodnooslobodilačkoj borbi, Brigada je postala legendarna i omiljena u narodu. Operativni prostor na kome je 12. brigada dejstvovala obuhvatao je oko 30.000 km2, gdje je živjelo približno oko 3 miliona stanovnika.^[1]

Zbog svojih ratnih uspeha brigadu je, najpre Glavni štab NOV i PO Hrvatske, početkom jula 1943. godine proglasio za udarnu, a odlukom Vrhovnog komandanta NOV i POJ maršala Josipa Broza Tita od 26. oktobra 1944. godine dobila je i naziv proleterska. Brigada je dala veliki broj rukovodilaca za novoformirane jedinice u Slavoniji, a značajan doprinos imala je i u stvaranju i učvršćenju bratstva i jedinstva. Jedanaest njenih boraca proglašeno je narodnim herojima.

Kroz Brigadu je prošlo oko 7-8.000 boraca, poginulo je oko 1.600 boraca, dok je svaki treći bio ranjen.^[1]

Osnivanje slavonske brigade

Brigada je formirana 11. oktobra 1942. godine na južnim obroncima Papuka, u selu Budićima kod Pakraca, kao Prva slavonska brigada (ovaj naziv nosila je do 21. decembra 1942), od delova Prvog i Drugog slavonskog partizanskog odreda. Tada je imala četiri bataljona, mitraljesko i topovsko odeljenje, Omladinsku četu i bolnički vod, ukupne jačine 958 boraca, naoružanih sa 711 pušaka, 2 mitraljeza, 22 puškomitraljeza i topom. Prvi komandant brigade bio je Bogdan Crnobrnja, a politički komesar Ranko Zec.

Posebna karakteristika Brigade bila je mladost boraca, koji su u prosjeku imali 18-20 godina života. Na dan formiranja Brigada je po spisku imala 958 boraca, svrstanih u četiri bataljona, prateći vod, bolničku i omladinsku četu. Oko 200 boraca nije imalo više od 18 godina, 350 bilo je između 18 i 20, 300 od 20 do 24, a 100 boraca preko 25 godina života. Ni jedan borac nije bio stariji od 30 godina. Od 958 boraca 864 su bili Srbi, 79 Hrvata, 10 Čeha, 2 Jevreja, 2 muslimana i 1 Nijemac. Od ukupnog broja 785 su bili seljaci, 132 radnici i 34 đaka i studenta.^[2]

Brigada je najpre trebalo da čišćenjem sela od ustaša i agenata, i napadima na manje garnizone NDH, zaplijeni što više oružja, proširi oslobođenu teritoriju prodorom u Požešku kotlinu i istočnu Slavoniju, i mobiliše što veći broj boraca hrvatske nacionalnosti.

Borbeni put

Glavni članak: Spisak borbi Dvanaeste slavonske brigade NOVJ

»12. je majka Slavonije,

još je niko pobijedio nije.

Pitaju nas ko je naša nada,

naša nada 12. brigada«.

(partizanska narodna pjesma)

1942

Odmah po formiranju brigada je osloncem na Papuk, Ravnu goru i Psunj, napadala neprijateljske posade i ometala saobraćaj na okolnim komunikacijama. U noći između 19/20. oktobra zauzela je neprijateljsko uporište u Podvršku, zatim železničku stanicu Ratkovicu, 25. oktobra, i kod Gradišta odbila napad jakih nemačkih snaga potpomognutih avijacijom, kada je oborila jedan neprijateljski avion. Pored toga, ona je u novembru onesposobila železničku stanicu Londžicu i našički vodovod, zatim zauzela Ćeralije i železničku stanicu Rijenci, i uništila neprijateljev transport kod Voćina, 3. decembra.

Veoma teške borbe, brigada je vodila, 6. i 7. decembra 1942. godine kod Podravske Slatine; uz saradnju delova Prvog i Drugog slavonskog partizanskog odreda, 12. decembra je savladala domobransku posadu u Voćinu i zarobila 183 domobrana s celokupnim naoružanjem. Do kraja decembra porušila je železničku prugu Banova Jaruga-Virovitica, u dužini od tri kilometra, i zauzela Orahovicu i Orljavac. Naređenjem Glavnog štaba NOV i PO Hrvatske od 21. decembra 1942. godine, dobila je naziv Dvanaesta slavonska brigada, a 30. decembra iste godine ušla je u sastav novoformirane Četvrte slavonske divizije (koja je u maju 1943. preimenovana u Dvanaestu slavonsku diviziju).

1943

U prvoj polovini 1943. godine, zajedno s drugim slavonskim jedinicama, učestvovala je u ponovnom zauzimanju Voćina, zatim je napadala Okučane, 21. januara i uništila ustaško-domobransku posadu u Velikoj Pisanici, 19. februara i Velikoj, 16. marta. U psunjsko-papučkoj operaciji, od 20. marta do 8. aprila, vodila je veoma teške borbe s Nemcima, ustašama i domobranima na Ravnoj gori i Psunju, učestvovala u borbama za oslobođenje Požeške kotline i zauzimanju Našica, 4. juna. Za postignute uspehe u dotadašnjim borbama, Glavni štab NOV i PO Hrvatske joj je, početkom jula, dodelio naziv udarna.

U sastavu Dvanaeste slavonske divizije, brigada se, početkom jula, prebacila u Hrvatsko zagorje, i učestvovala u napadu na zatvor u Lepoglavi, 13. jula, kada je oslobođeno 700 zatvorenika. Na povratku iz Hrvatskog zagorja, zajedno s Omladinskom brigadom „Joža Vlahović" i Kalničkim partizanski odredom, vodila je 22. jula žestoke borbe na Kalniku protiv ustaško-domobranskih jedinica i delova nemačke 187. rezervne divizije, a noću između 18/19. septembra, posle jedanaestosatne borbe, zauzela je Đulovec.

Noću između 3/4. novembra 1943. godine, po naređenju Vrhovnog štaba NOV i POJ, prebacila se preko reke Save u srednju Bosnu, gde se, u sastavu Jedanaeste krajiške divizije, borila protiv četnika i ustaša na planini Motajici.

1944

Žestoke borbe vodila je, 4. januara 1944. godine, na Ukrini kod Prnjavora, protiv delova nemačke Prve kozačke konjičke divizije i jakih ustaško-domobranskih jedinica. Učestvovala je u borbama za zauzimanje Prnjavora, 20. januara i posle borbi kod Dervente, noću između 15/16. maja, prebacila se natrag preko Save na sektor Dilja.

Posle povratka u Slavoniju, vodila je borbe protiv nemačkih i ustaško-domobranskih jedinica kod Kule, Čaglina i planine Dilja. Zatim je rušila prugu između Vinkovaca i Banove Jaruge. Značajnu pobedu izvojevala je 20. juna zauzimanjem Podgorača, kada je ubila 351 i zarobila 101 nemačkog vojnika i ustašu, a zaplenila dva topa, 14 minobacača, 46 mitraljeza, 650 pušaka i drugi ratni materijal. U toku leta osiguravala je žetvu u rejonu Bekteža, Poreča i Kule, i odbila više napada neprijatelja iz okolnih garnizona. U septembru 1944. u 12. proletersku brigadu je došla grupa od 20 beogradskih skojevaca.^[3] 26. septembra brigada je zauzela Čađavicu, a zajedno s Osječkom brigadom, 5. oktobra, i Viroviticu. Posle ovih uspeha, dobila je, 26. oktobra 1944. godine, od Vrhovnog komandanta NOV i POJ maršala Tita naziv proleterska.^[4] Krajem oktobra brojno stanje 12. brigade iznosilo je 1755 boraca. Usled pojačanog priliva hrvatskih boraca, nacionalni sastav je bio Hrvata 1064, i Srba 615.^[5]

Krajem 1944. godine, brigada je učestvovala u borbama na reci Dravi, a početkom naredne godine borila se protiv nemačkih i ustaško-domobranskih jedinica kod Grubišnog Polja, Pitomače, Orahovice, Ćeralija, Voćina, Velike, Našica i drugih mesta.

1945

U proleće 1945. godine, dala je značajan doprinos u završnoj ofanzivi za oslobođenje Slavonije, Podravine i Štajerske.

Tokom 940 dana dugog ratnog puta brigade poginulo je oko 1.500 njenih boraca. Spisak koji su za potrebe monografije "Dvanaesta proleterska slavonska brigada" sastavili autor Jovan Kokot i saradnici sadrži imena 1.422 poginula borca brigade sa osnovnim biografskim podacima.

Komandni sastav brigade

Komandanti brigade:
- Bogdan Crnobrnja — od formiranja brigade do 28. oktobra 1942.
- Radojica Nenezić — vršilac dužnosti od 28. oktobra do 1. decembra 1942.
- Vicko Antić — od 1. decembra 1942. do 10. februara 1943.
- Josip Antolović — od 10. februara 1943. do 1. februara 1944.
- Ivan Senjug Ujak — od 1. februara 1944. do 20. avgusta 1944. (poginuo na dužnosti)
- Dušan Ostojić — od 1. septembra 1944. do kraja rata

Politički komesari brigade:
- Ranko Zec — od formiranja brigade do 1. decembra 1942.
- Vlado Janić Capo — od 1. decembra 1943. do 10. februara 1943.
- Čedo Grbić — od 10. februara do 25. avgusta 1943.
- Ivan Senjug Ujak — od 25. avgusta 1943. do 1. februara 1944.
- Ivica Milićević — od 1. februara do 20. novembra 1944.
- Jovo Kokot Korčagin — od 20. novembra 1944. do kraja rata

Načelnici Štaba brigade:
- Milan Stanivuković — od formiranja brigade do 28. oktobra 1942.
- Gedeon Bogdanović — od 28. oktobra 1942. do 15. maja 1943.
- Bogdan Jovanović — od 15. maja do jula 1943.
- Mile Puškarić — od jula 1943. do jula 1944.
- Vlajko Gavrilović — od jula do septembra 1944.
- Bogdan Gojković — tokom septembra 1944. (teško ranjen na dužnosti)
- Rudolf Štoh — od septembra 1944. do aprila 1945.
- Andrija Agner — od aprila 1945. do kraja rata

Zamenici komandanta brigade:
- Radojica Nenezić — od formiranja brigade do 26. decembra 1942.
- Josip Antolović — od 25. decembra 1942. do 10. februara 1943.
- Gojo Kovačević i Stjepan Brkljačić — vršioci dužnosti — tokom jula i avgusta 1943.
- Borislav Mioljević — od avgusta 1943. do 1. februara 1944.

Zamenici političkog komesara brigade:
- Pero Car — od formiranja brigade do 1. februara 1944.
- Dušan Orlić — od 1. februara do 7. aprila 1944.
- Viktor Klepać — vršilac dužnosti od 7. aprila do 30. maja 1944.
- Jovo Kokot Korčagin — od 30. maja do 20. novembra 1944.
- Nikola Bjelac — od 20. novembra 1944. do kraja rata