Beotija

Beotija (pravilnije) ili Beocija (grč. Βοιωτία) bila je jedna od tradicionalnih oblasti antičke Grčke, severno od istočnog dela Korintskog zaliva. Na jugu se graničila s Atikom i Megaridom, na severu s Lokridom Opuntskom i Euripskim moreuzom, a na zapadu s Fokidom. Kopaidsko jezero je bilo veliko jezero koje se nalazilo u središtu Beotije.

Položaj Beotije u modernoj Grčkoj

Prefektura Beotija je prefektura moderne grčke države i obuhvata otprilike isto područje.

Mitologija

Beotija igra važnu ulogu u grčkoj mitologiji: grad Teba, sa svojim kadmejskim stanovništvom, u mitovima je predstavljena kao važan centar vojne moći, a Orhomen, rodni grad Minijaca, pojavljuje se kao značajan trgovački centar. Takođe, prema mitu, Teba je bila rodno mesto mitskoga junaka Herakla.

Graja (Γραία), što znači "stara" ili "drevna", bila je navodno najstariji grad u Grčkoj. Neki autori reč Γραικός (= Grk ili grčki) povezuju s terminom "Graja". Aristotel kaže da je taj grad osnovan pre velikog potopa. Na istu napomenu o poreklu grada Gaje nailazi se i na antičkom natpisu na mermeru pod imenom Parska hronika, otkrivenom 1687. godine, koji potiče iz perioda između 267. i 263. godine stare ere i koji se sada čuva u Oxfordu i na Parosu. Ovaj drevni grad spominju i drugi grčki autori, među njima Homer, Pausanija i Tukidid.

Istorija

Arhajsko doba

Antička Beotija i njeni polisi

Arheološka istraživanja na teritoriji Beotije, naročito u oblasti Kopaidskog jezera i na prostoru grada Orhomena, otkrila su mnogobrojne spomenike mikenske kulture, a ispod njih neolitski sloj iz trećeg milenija stare ere. U mitovima koji se odnose na Beotiju, pored niza najstarijih plemena nekad nastanjenih u Beotiji, pominju se i Miniji. U 8. veku stare ere Beoćani su jedan narod koji govori beotskim dijalektom. U prvo vreme među naseljima najznačajnije je bilo Orhomen, gde predanje smešta pomenute Minije, i Teba, o kojoj se u homersko doba govori kao o značajnom centru koji je kasnije pokorio naselje Orhomen. Prema Tukididu, stanovništvo Beotije došlo je iz Tesalije, mada se on pomalo ograđuje od ove tvrdnje napomenom da je izvestan deo Beoćana još od ranije stanovao u ovoj oblasti. Očigledno je da se seoba iz Tesalije, ako je nje uopšte bilo, samo neznatno odrazila na unutrašnji razvoj Beotije.

U Beotiji nije dolazilo do socijalnih prevrata koji su karakteristični za razvoj grčkih polisa u 7. i 6. veku st. e. Uzrok tome leži u posebnom ekonomskom razvoju ove oblasti. U plodnoj Beotiji, i pored promene ekonomskih uslova do koje je došlo u većem delu Grčke, osnovu privrede i dalje je činila zemljoradnja u kojoj je preovladavao uzgoj žitarica. Beotski zemljoradnik mogao je da živi čak i ako je posedovao mali zemljišni posed, naravno pod uslovom relativno intenzivnog vođenja ovog gazdinstva. Takođe je bilo razvijeno stočarstvo i, naročito, konjogojstvo. U trgovinskoj razmeni javljaju se samo poljoprivredni proizvodi, jer je zanatstvo bilo slabo razvijeno. Međutim, i u Beotiji su se socijalno raslojavanje i porast imovinske nejednakosti odrazili na položaj seljaštva. Radi očuvanja oranica dodeljenih seljacima rano zakonodavstvo je predviđalo vanredne mere. Prema Aristotelu, tebanski zakonodavac po imenu Filolaj propisao je početkom 7. veka da, ako se u nekoj porodici rađa više dece nego što iznosi broj deonica koje joj stoje na raspolaganju, tada je otac dužan, pod pretnjom smrtne kazne, da prekobrojno dete ne odgaja sam, već da ga preda nekom drugom, tj. onome, ko za njega bude hteo da plati bar mali iznos. To simbolično plaćanje predstavljalo je ostatak nekadašnje prodaje u ropstvo.

Pre grčko-persijskih ratova vlast u beotskim gradovima nalazila se u rukama manje grupe aristokrata koji su poticali od pet velikaških rodova: preci četiri od tih pet rodova zvali su se "Sparti" (doslovno = "posejani"), jer su, prema predanju o mitskom osnivaču Tebe, heroju Kadmu, izrasli iz zmajevih zuba koje je posejao Kadmo; predak petog roda smatran je rođakom Sparta. U vezi sa postepenim, mada zakasnelim, razvojem razmene u državi je počeo da raste značaj bogatih ljudi koji nisu spadali u rodovsku aristokratiju. Osim toga, pored aristokrata-zemljoposednika, pojavili su se imućni seljaci, koji su uspeli da se obogate zahvaljujući intenzivnijem načinu vođenja zemljoradnje. Napredak pomorske trgovine, karakterističan za celu Grčku 8 i 7. veka st. e., takođe nije mogao ostati bez nekog dejstva i na privredu Beotije. Osnovnu masu stanovništva Beotije činili su seljaci-zemljoradnici, koji su se većim delom nalazili u zavisnom položaju od zemljoposedničke rodovske aristokratije. Ta je aristokratija uspela da sačuva svoju političku prevlast mnogo duže od ma koje grčke oblasti, svakako duže nego u susednoj Atici.

Beotska vaza oslikana predstavom ptica — 560. pne.–540. pne, nađena u Tebi, Grčka

Beotski savez

Politički život Beotije karakteriše se pojavom saveza beotskih polisa, koji je nikao davno i u kome je rukovodeća uloga pripadala Tebi, najvećem beotskom gradu. Postojanje Beotskog saveza već u 6. veku stare ere samo po sebi predstavlja važan faktor u istoriji Grčke uopšte. U Beotiji je postojala amfiktionija, tj. savez susednih polisa sklopljen radi zaštite zajedničkih svetilišta, koja su se grupisala najpre oko hrama Posejdona, a zatim oko hrama Atene Itonske. Osnovne funkcije ove amfiktionije bile su briga o beotskim svetilištima, o svetkovinama koje su tamo priređivane i koje su i isto vreme predstavljale sajmove gde su se bez straha mogli sastajati trgovci iz raznih delova Beotije i gde su se, konačno, rešavali sporovi (naročito sporovi oko granica) između pojedinih beotskih polisa. Organi amfiktionije raspolagali su ovlašćenjima u pogledu kažnjavanja onih članova koji su zahvatali teritoriju hrama, narušavali bezbednost vršenja obreda, a time i slobodu trgovine, ili uopšte onih koji se nisu pokoravali odlukama saveta.

Plodno tle Beotije privlačilo je njene susede, te je Beotija stalno trepela od napada sa svih strana. Verovatno su već u prvoj polovini 6. veka severni susedi Beotije Tesalci pokušali da je pokore i u tom cilju su upali u Beotiju, ali su u bici do koje je došlo pretrpeli strahovit poraz. U isto vreme Beotski savez morao je da vodi tešku i dugotrajnu borbu sa Orhomenom, koji je u to doba bio jedna od najmoćnijih država srednje Grčke, i koji je takođe posedovao plodno zemljište i jaku vojsku. Beotski savez je uspeo da otme Orhomenu jedan za drugim gradove koji su mu pripadali, i početkom 6. veka Orhomen je bio prisiljen da se priključi Beotskom savezu, pošto mu je pošlo za rukom da sebi obezbedi neke privilegije. Manje uspešna bila je dugotrajna borba sa južnim susedom – Atinom. Beoćani su najpre izgubili grad Eleuteru sa starim Dionisovim hramom, zatim i celu oblast južno od reke Asopa sa gradom Platejom na čelu, a takođe i primorski grad Orop.

Vođenje tolikih ratova bilo je moguće samo uz postojanje jedinstvene vojske, jakog rukovodstva i mogućnosti da se članovi saveza prisile na regrutovanje velikih vojnih kontigenata u savezničku vojsku. Ovi su zadaci uslovili pretvaranje Beotskog saveza polisa u najstariju saveznu državu, koja je već bila u znatnoj meri centralizovana. Najjača u ovom savezu bila je Teba, koja je i u ratu imala rukovodeću ulogu. To je učinilo da je Teba postala i politički rukovodilac saveza i dovelo ju je do finansijske hegemonije, a pored toga i do narušavanja nezavisnosti malih polisa. Međutim, u Beotiji nije došlo do sinoikizma po atičkom uzoru, odnosno nije se izrodila jedinstvena centralizovana tebanska država. To se delimično objašnjava relativnom zaostalošću Beotije, a delimično i time što je amfiktionija smetala Tebi u uspostavljanju hegemonije nad ostalim gradovima Beotskog saveza.

Svi članovi Beotskog saveza bili su dužni da daju svoje kontingente u saveznu vojsku. Veličinu tih kontingenata utvrđivali su organi saveza prema posebnoj raspodeli, u skladu sa snagama svakog polisa. Pripadnost savezu već nije predstavljala stvar dobre volje svakog od njegovih članova: za neizvršenje vojnih obaveza, a pogotovo za otpadništvo od saveza organi saveza izricali su vrlo oštre kazne, oduzimajući teritorije, preseljavajući stanovništvo itd. Pošto nije bilo opštesavezne zemlje, deonice oduzete krivcu pripajale su se teritoriji Tebe koja je, zahvaljujući tome, postajala sve moćnija. Pravo na održavanje odnosa sa nebeotskim polisima takođe je bilo oduzeto od pojedinih beotskih država i sva međunarodna politika nalazila se u rukama saveza. Pravo na kovanje moneta pojedinih beotskih država očuvano je sve do vremena grčko-persijskih ratova, ali je svaka od njih morala da na svoje monete stavlja opštebeotski grb – štit boginje Atene Itonske; jedino je Orhomen sačuvao pravo na kovanje novca sa vlastitim grbom – žitnim klasom.

Do grčko-persijskih ratova svaki beotski polis čuvao je svoje državno uređenje; na čelu većine polisa stajao je arhont; na čelu Tespije nalazio se starinski kolegijum aristokrata koji se sastojao od sedam demuha ili basileusa biranih iz nekoliko plemićkih rodova; na čelu Oropa stajao je sveštenik boga Amfijareja. Tek posle 446. godine st. e. državno uređenje pojedinih beotskih polisa ujednačeno je prirodnim putem.

Organizacija društvenih ustanova dovoljno nam je poznata iz odlomka traktata nepoznatog autora, kome je dato ime Oksirinhijski autor. U tom odlomku opisano je uređenje koje je vladalo u Beotiji od 446. godine. Postoje svi razlozi za pretpostavku da je ustav 446. godine u svojoj osnovi predstavljao obnovu ustava koji je bio na snazi od grčko-persijskih ratova. Prema tom uređenju, na čelu države nalazili su se beotarsi, vlada saveza. Svega ih je bilo (barem od 446) jedanaest; ugledniji članovi saveza birali su po dva beotarha; izbori su obavljani svake treće godine. Pored beotarha funkcionisalo je savezno veće; svaka beotska država birala je po 60 poslanika na svakog beotarha i snosila je sve troškove oko izdržavanja tih poslanika. Na istom se principu formirao i savezni sud, a takođe i vojska (1000 hoplita i 100 konjanika na svakog beotarha).

Plemstvo koje se krajem 6. veka st. e. nalazilo na čelu Tebe ne samo da je vršilo stalan pritisak na narodne mase grada već je tlačilo i ostale beotske polise. To je bio uzrok da se od Tebe odvoje Eleutera i Plateja i da pređu na stranu Atine. Spartanski arbitražni sud, koji je pretresao taj konflikt, priznao je Plateji pravo na nezavisnost od saveza, pošto je Sparta nastojala da omete svako udruživanje. Politika Tebe izazvala je u Beotiji jaku opoziciju protiv hegemonije tebanskog plemstva, što je navelo Beotiju da potraži podršku čak kod Persijanaca. Takvo stanje vladalo je u Beotiji do početka 5. veka stare ere.

Znameniti Beoćani

• Epaminonda
• Gorgida
• Hesiod
• Pelopida
• Pindar
• Plutarh
• Narcis (mitologija)

Beotija na Wikimedijinoj ostavi