Ujedinjeni savez antifašističke omladine Jugoslavije

Ujedinjeni savez antifašističke omladine Jugoslavije (USAOJ; sl. Združene zveza antifašistične mladine Jugoslavije, mak. Обединетите сојуз на Антифашистичката младина на Југославија) je bio masovna antifašistička organizacija omladine Jugoslavije, koja je delovala u okviru Narodnooslobodilačkog pokreta Jugoslavije (NOP).

Osnovan je na Prvom kongresu Antifašističke omladine Jugoslavije, održanom 27-29. decembra 1942. u Bihaću, na Trećem kongresu, održanom 1946. u Zagrebu promenio je naziv u Narodna omladina Jugoslavije (NOJ), a na Četvrtom kongresu, održanom 1948. godine u Beogradu on je ujedinjen sa Savezom komunističke omladine Jugoslavije (SKOJ). U okviru USAOJ-a je nastao i delovao i Savez pionira Jugoslavije.

Istorijat

Osnivanje

Prve omladinske antifašističke organizacije u Jugoslaviji počele su se stvarati odmah po izbijanju ustanka, u leto 1941. godine. Osnovni zadatak njihovog stvaranja bio je angažovanje omladine u borbi protiv okupatora, a prvi organizatori ovih organizacija bili su članovi Saveza komunističke omladine Jugoslavije i njihovi simpatizeri. Prvi organizacioni oblici ovih organizacija su bile osnovne organizacije i odbori u selima, opštinama, srezovima i okruzima, koji su ujedinjavani u saveze pokrajina (kasnijih republika SFRJ). Zbog različitog tempa ustanka, razvoj omladinskih antifašističkih organizacija nije bio isti u svim krajevima Jugoslavije.

Na prvim oslobođenim teritorijama postignuti su veliki uspesi u organizovanju omladinskih organizacija i angažovanju omladine u Narodnooslobodilačkom pokretu. U toku oktobra i novembra 1941. godine na oslobođenoj teritoriji „Užičke republike“ održane su konferencije omladine u Užicu i Čačku i osnovan „Narodnooslobodilački omladinski savez Srbije“. Na Pokrajinskoj konferenciji održanoj u Piperima, 30. novembra 1941. godine, stvorena je „Antifašistička omladina Crne Gore i Boke“, u kojoj je tada bilo okupljeno oko 15.000 omladinaca. U toku jeseni 1941. godine formirani su i omladinski savezi na Majevici, Romaniji, Foči i Kalinoviku, kao i sreski i okružni odbori na oslobođenoj teritoriji Hercegovine, a nešto kasnije i u Bosanskoj krajini. Ujedinjenjem ovih organizacija u Bosni i Hercegovini je stvoren „Narodnooslobodilački omladinski savez Bosne i Hercegovine“. Na teritoriji Hrvatske formiran je „Savez mlade generacije Hrvatske“, a do kraja 1942. godine na Baniji, Lici i Kordunu održane su sreske i okružne omladinske konferencije, a u Dalmaciji je formiran Inicijativni odbor. U Sloveniji je u jesen 1941. godine osnovan „Omladinski oslobodilački front“ (sl. Mladinska osvobodilna fronta), koji je u toku 1942. prerasato u masovnu organizaciju, koja je 1943. godine promenila naziv u „Savez slovenske omladine“ (sl. Zveza slovenske mladine). Zbog kašnjenja ustanka u Makedoniji, organizacije „Saveza antifašističke omladine Makedonije“ (mak. Antifašistički mladinski sojuz na Makedonija) počinju da se stvaraju tek 1943. godine.

Prvi kongres

Prvi kongres Antifašističke omladine Jugoslavije održan je od 27. do 29. decembra 1942. godine u Bihaću. Na ovom kongresu su svi omladinski antifašistički savezi ujedinjeni u jedinstvenu organizaciju - Ujedinjeni savez antifašističke omladine Jugoslavije. U USAOJ je tada uključen i Savez komunističke omladine Jugoslavije (SKOJ), ali je on i dalje nastavio da samostalno deluje.

Odluku o sazivanju kongresa doneo je Centralni komitet Saveza komunističke omladine Jugoslavije uz saglasnost Centralnog komiteta Komunističke partije Jugoslavije. Na kongresu je prisustvovalo 365 delegata, od čega 123 iz vojnih jedinica. Osim delegata iz pozadine i vojske, bilo je i po jedan delegat iz Zagreba, Sušaka i Mostara, a iz Crne Gore i Banja Luke po dva delegata. Kongresu nisu prisustvovali delegati iz Slovenije, jer ih je u tome sprečilo otpočinjanje okupatorske ofanzive, kao i delegati iz Makedonije, zbog teškoća putovanja.

Kongres je otvorio Vrhovni komandant NOV i POJ Josip Broz Tito. Na kongresu su podneta tri referata - „Omladina u borbi protiv fašističkih isrebljivača naroda“ Ratka Dugonjića, „Jedinstvo omladine svih južnoslovenskih naroda i oružano bratstvo s omladinom Sovjetskog Saveza - zalog pobjede“ Draga Teslića i „Omladina i sutrašnjica naše domovine“ Ljubinke Bube Milosavljević. U toku rada kongresa, delegatima su se obratili mnogi delegati, među kojima i borac-bombaš Druge proleterske brigade Boško Buha, narodni heroj.

Na kongresu je izabran i Zemljaski odbor USAOJ-a kao jedinstveno centralno rukovodstvo omladine Jugoslavije, koji je na svojoj prvoj sednici izabrao kao svoje izvršno i operativno telo - Sekreterijat, u čijem su sastavu bili: Stane Kavčič, Slavko Komar, Milijan Neoričić, Neda Marović i Grozdana Bjelić. Na čelu Zemljskog odbora USAOJ-a nalazio se Ivo Lola Ribar, sekretar Centralnog komiteta SKOJ-a. Na kraju rada Kongres je usvojio Rezoluciju i uputio proglase - „Omladini svih naroda Jugoslavije“, „Omladini porobljenih zemalja Evrope“ i pozdrave omladini Sovjetskog Saveza, Engleske i Amerike, kao i omladini jugoslovenskih iseljenika u Americi i svim organizacijama i institucijama Narodnooslobodilačkog pokreta.

Rezolucijom, koju je doneo Prvi kongres, određen je organizacioni princip po kome se USAOJ sastojao iz Zemaljskog odbora, nacionalnih i oblasnih odbora, okružnih, sreskih, opštinskih i mesnih organizacija, a osnovu njegove organizacije i aktivnosti sačinjavale su radne čete, omladinski domovi, savezi pionira, kulturne omladinske grupe i druge organizacije, koje su već postojale u pojedinim mestima. Osnovni cilj USAOJ-a bio je da ujedini i organizuje sve snage mlade generacije u službu Narodnooslobodilačkog pokreta, a da bi se to ostvarilo zadaci USAOJ-a i svih njegovih sastavnih organizacija bili su:

rad na sve široj mobilizaciji novih boraca u NOV i POJ
organizovanje života i rada omladine u oslobođenim krajevima u korist fronta, organizovanje akcija za snabdevanje jedinica NOV i POJ hranom, odećom, obućom i dr.
ostvarivanje najuže saradnje sa Antifašističkim većem narodnog oslobođenja Jugoslavije (AVNOJ) i Narodnooslobodilačkim odborima na organizovanju društvenog, privrednog i kulturnog života na oslobođenim teritorijama, prosvećivanju naroda, zdravstvenoj zaštiti stanovništva i dr.
organizovanje kultirno-prosvetnog i političkog rada među omladinom
organizovanje zabavnog i sportskog života omladine i na predvojničkom obrazovanju najmlađe generacije
organizovanje Saveza pionira i rad sa decom

Osnivanjem Ujedinjenog saveza antifašističke omladine Jugoslavije, sve omladinske organizacije stvorene u pojedinim delovima Jugoslavije, koje su imale različite nazive dobile su jedinstven naziv - USAO Bosne i Hercegovine, USAO Hravtske, USAO Srbije, USAO Crne Gore i dr.

Rad između kongresa

Osnivanje Ujedinjenog saveza antifašističke omladine Jugoslavije imalo je veliki značaj za dalje angažovanje omladine u Narodnooslobodilačkoj borbi, tokom 1943. i 1944. godine. Organizacije USAOJ-a stvorene su u svim onim krajevima, gde pre kongresa, nisu postojale. Istovremeno, u Hrvatskoj, Sloveniji, Crnoj Gori i Makedoniji održani su nacionalni kongresi i izabrana zemaljska rukovodstva USAOJ-a — maja 1943. u selu Bublici, kod Prokuplja, održana je Prva oblasna konferencija USAOJ-a za leskovački okrug, na kojoj je izabrano rukovodstvo USAO Srbije; 28. juna 1943. u Otočcu je održana Prva pokrajinska konferencija USAO Hrvatske na kojoj je formiran i Glavni odbor USAOH-a; u toku septembra u Vojvodini je obrazovan Privremeni pokrajinski odbor USAOJ-a za Vojvodinu; 20. septembra održana je Obalsna konferencija USAO Bosne i Hercegovine za Bosansku krajinu; Prvi kongres USAO Crne Gore i Boke održan je 25. novembra u Kolašinu, na kom je izabran Zemaljski odbor i njegov Sekreterijat.

Politički i kulturno-prosvetni rad USAOJ-a je svakodnevno postajao sve sadržajniji, a pokrenuto je i više omladinskih listova - „Mi mladi“ organ Zemaljskog odbora USAOJ-a, „Riječ omladine“ u Bosni i Hercegovini, „Omladinski pokret“ u Crnoj Gori, „Omladinski borac“ u Hrvatskoj, „Mladina“ u Sloveniji, „Mi mladi“ u Srbij i dr. Pored ovih listova izlazio je i veliki broj oblasnih i sreskih organozacija USAOJ-a, kao i veliki broj vojnih omlaidnskih listova. U maju 1944. godine Ujedinjeni savez antifašističke omladine Jugoslavije imao je oko 500.000 članova, a u redovima NOV i POJ borilo se oko 200.000 omladinaca. Do tada u Narodnooslobodilačkoj borbi poginulo je oko 50.000 omladinaca.

Drugi kongres

Drugi kongres Ujedinjenog saveza antifašističke omladine Jugoslavije održan je u odlobođenom Drvaru, od 2. do 4. maja 1944. godine. Kongresu je prisustvovalo 816 izabranih delegata (582 mladića i 234 devojke) iz svih krajeva Jugoslavije, sa oslobođenih i neoslobođenih teritorija i iz jedinica NOV i POJ. Po nacionalnoj strukturi, delegati kongresa su bili - Srbi 398, Hrvati 218, Slovenci 96, Muslimani 57, Crnogorci 32, Makedonci 2, Italijani 13 (pripadnici italijanskih jedinica u sastavu NOVJ), Jevreji 4, Česi 2, Slovaci 2, Poljaci 1, Rusi 1, Mađari 1, a po socijalnom sastavu - seljaci 350, radnici 216, intelektualci i đaci 239 i drugih profesija 11. Narodnooslobodilačku vojsku Jugoslaviju predstvaljalo je 388 delegata - boraca, komandira i političkih komesara, a organizacije sa terena 428 delegata. Ovaka sastav delegacija pokazuje da je na kongresu bila zastupljena celokupna omladina Jugoslavije. Delegati iz Makedonije, usled udaljenosti i vremenskih uslova, nisu mogli da dođu.

Kongres je otvorio Vrhovni komandant NOV i POJ Josip Broz Tito, koji je u svom govoru odao priznanje omladini za ispoljeni heroizam u borbi protiv okupatora. Na kongresu su pisustvovali i predstavnici drugih organizacija Narodnooslobodilačkog pokreta, kao i gosti iz inostranstva. U toku rada kongresa podneta su tri referata - „Omladina i stvaranje Demokratske Federativne Jugoslavije“, „Udio omladine u oslobodilačkom ratu Jugoslavije“, „Jedinstvo omladine u borbi protiv okupatora - prvi i najvažniji zadatak“. Na kongresu su, kao i na Prvom, govorili omladinci i omladinke iz svih krajeva Jugoslavije. Oni su iznosili iskustva stečena u radi i borbi, o neustaršivosti, požrtvovanju i hrabrosti mladih boraca i omladine na terenu.

Kongres je doneo Rezoluciju i uputio proglas omladini Jugoslavije i omladini svih zemalja i pozdravne telegrame omladini Sovjetskog Saveza, Ujedinjenog Kraljevstva, Sjedinjenih Američkih Država i jugoslovenskoj omladini u SAD. U Rezoluciji omladini Jugoslavije Kongres je postavio sledeće zadatke:

dalja mobilizacija omladine u jedinice NOV i POJ
pružanje podrške Antifašističkom veću narodnog oslobođenja Jugoslavije (AVNOJ), Nacionalnom komitetu oslobođenja Jugoslavije (NKOJ) i Narodnooslobodilačkim odborima
privlačenje i aktiviranje u Narodnooslobodilački pokret i onog dela omladine koji je još po strani ili se koleba
pojačavanje rada sa omladinom u još neoslobođenim krajevima
dalje razvijanje ustaljenih oblika rada i prilagođavanje novim uslovima rada i zahtevima borbe

Na kongresu je odlučeno da osnovni organizacijski oblik USAOJ-a budu odbri, koji će okupljati svu omladinu jedog mesta i tako je angažovati u rešavanju svih pitanja iz života i rada omladinskih organizacija i stanovništva sa svojih teritorija i mesta. Kongres je izabrao i Centralni odbor od 50 članova, a u Sekretarijat Centralnog odbora izabrano je 13 članova: Ratko Dugonjić, Stane Kavčič, Slavko Komar, Milijan Neoričić, Mihailo Švabić, Brana Petrović, Nada Marović, Grozdana Bjelić, Ljiljana Čalovska, Stojan Bjelajac, Veljko Milatović, Dževad Midžić i Gabrijel Gašparević. Pošto je dotadašnji predsednik Zemaljskog odbora USAOJ-a Ivo Lola Ribar, poginuo novembra 1943. godine, za novog predsednika Centralnog odbora izabran je Ratko Dugonjić. Delegati kongresa jednoglasno su prihvatili tekst Zakletve omladine drugu Tito, koji je glasio:

Druže Tito,

zaklinjemo se čašću, naporima, žrtvama i budućnošću naroda i naše omladine da nećemo žaliti ni svoje živote ni snage u borbi za slobodu, u borbi za savest, čast i budućnost svakog omladinca i omladinke Jugoslavije.

Zaklinjemo se patnjama i nadama naših naroda i naše omladine da nećemo žaliti ni svoje živote, ni svoje snage u borbi protiv namčkih dželata i svih domaćih neprijatelja jedinstva i slobode naših naroda - u borbi za gvozdeno i sveobuhvatno jedinstvo južnoslovenske omladine za novu Demokratsku Feredalnu Jugoslaviju.

Ovaj nap zavet je naša najpunija zahvalnost tebi za sve ono što si učinio za naše narode i omladinu. Naše delo na koje se zavetujemo, to je najbolji put službe interesima otadžbine i interesima mladog naraštaja slovenstva i svih ujedinjenih nacija.

Za delo i život druga Tita stoji čitava omladina Jugoslavije kao jedan boraca.

Narodna omladina Jugoslavije

Krajem 1944. i početkom 1945. godine održani su kongresi Pokrajinskih organizacija Ujedinjenog saveza antifašističke omladine Jugoslavije, koji su mu odredili mesto i ulogu u obnovi zemlje i izgradnji nove države i izvršili mobilizaciju omladine na tim zadacima. Završetkom Narodnooslobodilačkog rata USAOJ je postepeno počeo da napušta forme rada i delovanja stvorene ratnom praksom. Organizacijama USAOJ-a su postavljen jasni zadaci delovanja u školama, pionirskim organizacijama, preduzećima, na selu, u fiskulturnom pokretu i dr. Sredinom 1945. godine Centralni odbor USAOJ-a je doneo odluku o stvaranju Narodne školske omladine, što je omogućilo da se stvori još snažniji uticaj na školsku omladinu. Članovi USAOJ-a su aktivno učestvovali u kampanji tokom novembarskih izbora 1945. godine za Ustavotvornu skuptinu.

Takvom stepenu razvitka nije odgovaralo staro ime organizacije, koje je na Treći kongresu USAOJ-a, održanom od 11. do 15. maja 1946. godine u Zagrebu, promenjeno u Narodna omladina Jugoslavije (NOJ). Ovom kongresu prisustvovalo je 1.485 delegata, a kao gost i maršal Josip Broz Tito. Ovaj kongres je razmatrao osnovne zadatke omladine, dalje proširenje i jačanje organizacije, učešće omladine u izgradnji zemlje i vaspitavanje članstva na principima marksizma-lenjinizma. Kongres je odlučio da se od 1. do 8. juna održi „omladinska nedelja“ i usvojio novi Statut organizacije. Na kongresu je izabran novi Centralni odbor sa 101 članom, kao i Predsedništvo i Sekreterijat Centralnog odbora. Za predsednika Narodne omladine Jugoslavije izabran je Ratko Dugonjić.

Omladinci narodni heroji

Neki od mladih boraca Narodnooslobodilačke vojske i partizanskih odreda Jugoslavije i članova Ujedinjenog saveza antifašističke omladine Jugoslavije, koji su odlikovani Ordenom narodnog heroja.

Jelisaveta Andrejević, streljana 1943, 20 godina
Kiro Atanasovski, poginuo 1944, 21 godina
Persa Bosanac, poginula 1943, 21 godina
Milka Bosnić, poginula 1944, 16 godina
Marija Bursać, poginula 1943, 23 godine
Boško Buha, poginuo 1943, 17 godina
Marija Vidović, poginula 1942, 18 godina
Joža Vlahović, član CK SKOJ-a, poginuo 1941, 25 godina
Savo Jovanović Sirogojno, poginuo 1944, 18 godina
Olga Jovičić, poginula 1942, 22 godine
Milka Kerin Pohorska, poginula 1944, 21 godina
Milanka Kljajić, poginula 1943, 19 godina
Slavko Komar, član Sekreterijata CO USAOJ-a
Milka Kufrin, predsednica USAO Hrvatske
Jelica Mašković, poginula 1942, 18 godina
Lune Milovanović, član CO USAOJ-a, poginuo 1944, 23 godine
Danica Milosavljević, član GO USAO Srbije
Vera Miščević, poginula 1944, 19 godina
Milan Munjas, poginuo 1943, 20 godina
Nada Naumović, streljana 1941, 19 godina
Ljubica Popović, poginula 1942, 21 godina
Dragica Pravica, streljana 1941, 23 godine
Lepa Radić, streljana 1943, 17 godina
Ivo Lola Ribar, sekretar CK SKOJ-a, poginuo 1943, 27 godina
Budo Tomović, predsednik USAO Crne Gore i Boke, poginuo 1942, 28 godina
Majda Šilc, poginula 1944, 21 godina
Radmila Šišković, umrla 1943, 20 godina
članovi Okružnog komiteta SKOJ-a za Drvar, poginuli 25. maja 1944. godine

Povezano

Portal NOB

Segment isključivo posvećen Narodnooslobodilačkoj borbi.

Savez komunističke omladine Jugoslavije
Savez socijalističke omladine Jugoslavije
Savez pionira Jugoslavije
Omladina u Narodnooslobodilačkoj borbi
Ivo Lola Ribar

Literatura

Pregled Istorije Saveza komunsta Jugoslavije. „Institut za izučavanje radničkog pokreta“, Beograd 1963. godina.
Vojna enciklopedija (knjiga deseta). Beograd 1975. godina.
Hronologija Radničkog pokreta i SKJ 1919-1979. „Institut za savremenu istoriju“ Beograd i „Narodna knjiga“ Beograd, 1980. godina.
Istorija Saveza komunsita Jugoslavije. Istraživački centar „Komunist“ Beograd, „Narodna knjiga“ Beograd i „Rad“ Beograd, 1985. godina.