13. primorsko-goranska divizija NOVJ

Trinaesta primorsko-goranska udarna divizija NOVJ formirana je u drugoj polovici aprila 1943. godine u Brinju, prema naređenju Vrhovnog štaba NOV i POJ. Pri osnivanju u njen sastav su ušle Šesta i Četrnaesta primorsko-goranska brigada. Komandant divizije bio je Veljko Kovačević, a politički komesar Josip Skočilić, obojica narodni heroji.

13. primorsko-goranska udarna divizija
Osnivanje	april 1943.
Formacija	6. primorsko-goranska brigada 14. primorsko-goranska brigada
Jačina	5600 vojnika i oficira
Deo	Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije
Angažovanje	Oktobarska ofanziva Napad NOVJ na Bosiljevo 1944. Operacija Floret Završne operacije JA
Komandanti
Komandant	Veljko Kovačević

Bila je pod neposrednom komandom Glavnog štaba NOV i PO Hrvatske i pretežito dejstvovala u Gorskom kotaru i Hrvatskom primorju. Po naredbi Glavnog štaba Hrvatske, od 17. maja 1943. godine, Šesta brigada preimenovana je u Prvu, a Četrnaesta u Drugu brigadu Trinaeste primorsko-goranske divizije.

Borbeni put divizije

Do 25. juna 1943, divizija je sa Drugom brigadom sadejstvovala s jedinicama Druge operativne zone Hrvatske na području Bosiljeva. Od 12. maja je, sa Prvom, a zatim i Prvom, Šestom i Četvrtom brigadom Osme kordunaške divizije, vodila teške borbe protiv italijansko-kvislinških snaga za odbranu pravca Brinje–Žuta Lokva–Vratnik–Senj, a u sadejstvu s Drugom brigadom i Prvim i Drugim primorsko-goranskim partizanskim odredom u odbrani slobodne teritorije Gorskog kotara i Hrvatskog primorja.

Krajem juna 1943, divizija je preuzela odbranu pravca Brinje–Vratnik–Senj, a borbe su trajale do 8. septembra 1943. godine. Prilikom kapitulacije Italije septembra 1943, jedinice divizije vodile su borbe s italijanskom divizijom „Murđe“, te uz pomoć loklanog stanovništva razoružale najveći deo italijanskog Petog korpusa u Hrvatskom primorju i Gorskom kotaru. Tada je bila zaplenjena velika količina teškog i lakog naoružanja. U tom je trenutku u partizane stupilo oko 10 000 novih boraca, kojima su bile popunjene jedinice Trinaeste divizije i u njenom sastavu formirane nove, Treća, Četvrta, Peta i Šesta brigada. Posle reorganizacije divizije, 20. septembra 1943, Peta i Šesta brigada su rasformirane, a njihovim ljudstvom popunjene prve četiri brigade, a ostatak boraca prebačen je u Šestu diviziju NOVJ. U diviziji je tada bilo oko 5100 boraca, a jedan bataljon i 70 rukovodilaca bili su upućeni u Istru radi pomaganja tamošnjeg Narodnooslobodilačkog pokreta.

U sadejstvu sa mornaričkim jedinicama NOVJ, delovi divizije izvršili su, 25. septembra, desant na Lošinj i oslobodili ga posle dvodnevnih borbi. Početkom oktobra, deo divizije je zajedno sa Šestom divizijom učestvovao u borbama u rejonu Perušić, Gospić, Karlobag protiv delova Dvanaeste i Petnaeste domobranske pukovnije i Četvrtog ustaškog zdruga. Sa dve brigade, oslobodila je 3. oktobra Karlobag. Divizija je vodila teške borbe u nemačkoj Oktobarskoj ofanzivi, u kojoj su snage nemačke 71. pešadijske i oklopne divizije „Herman Gering“, 901. oklopnog i 14. SS policijskog puka, prokrstarile slobodnom teritorijom Gorskog kotara i Hrvatskog primorja od 7. do 15. oktobra. Divizija je pretrpela znatne gubitke, ali je već u drugoj polovini oktobra ponovno oslobodila privremeno izgubljenu teritoriju.

Krajem novembra 1943, na operativno područje Trinaeste divizije iz Slovenije je bila prebačena Osamnaesta divizija Sedmog slovenačkog korpusa NOVJ. U drugoj polovini decembra, obe su divizije vodile borbe s opkoljenom ustaško-domobranskom posadom u Vrbovskom i ustaško-nemačkim snagama koje su omogućile opkoljenoj posadi da se povuče u Ogulin. U drugoj polovini januara 1944. godine, divizija je likvidirala više neprijateljskih uporišta na liniji Karlobag–Gospić.

Četvrta brigada je 6. januara 1944. bila preimenovana u Drugu brigadu Operativnog štaba za Liku, a Druga brigada se 30. januara vratila u sastav Trinaeste divizije. Krajem januara, Osamnaesta divizija se vratila u Sloveniju, a Trinaesta je ušla u sastav Jedanaestog korpusa NOVJ. Tokom februara, divizija je vodila borbe protiv delova nemačke 392. i 188. rezervne divizije i ustaša kod Hreljina, Brinja i ostalih mesta, te tokom marta u rejonu Otočca, Senja, Križpolja, Brinja i ostalih mesta u okolici. Dana 13/14. marta oslobodila je Gomirje, u aprilu je dejstvovala u širem rejonu oko DrežnicaDrežnice, a krajem aprila oko Bosiljeva. Delovi divizije su 6. maja u luci Omišalj na Krku, potopili nemački parobrod „Plav“ i zarobili posadu, 13. juna oslobodili Delnice, a 30. juna učestvovali, zajedno sa Petom brigadom „Ivan Cankar“, u oslobađanju Bosiljeva, a 13. jula ponovno oslobodili Drežnicu.

Dana 16. juna, Treća brigada ušla je u sastav 35. ličke divizije, a 25. jula je formirana nova Treća brigada Trinaeste divizije. Divizija je tada imala 4647 boraca. U avgustu, divizija je vodila borbe oko Bosiljeva, Bosanaca, Drežnice i Josipdola. Od početka septembra vodila je borbe na komunikaciji Ogulin–Brinje–Senj–Kraljevica i u rejonu Sušaka. Njeni delovi su 15. septembra razbili ustašku četu i uništili jedan avion, 15 baraka i zgradu za smeštaj vojske na aerodromu na Grobničkom polju.

Početkom novembra, Trinaesta divizija se prebacila u Liku i 16. novembra zauzela Sveti Rok, a posle toga nastavila da čisti od neprijatelja komunikacije Lovinac–Obrovac. Sa 35. divizijom NOVJ učestvovala je u oslobođenju Gračaca početkom decembra. Dana 20. decembra 1944, dobila je naziv udarna.

Divizija je 2. aprila 1945. godine bila popunjena borcima Druge i Treće brigade iz rasformirane 35. divizije. Učestvovala je, od 23. aprila u sastavu Četvrte armije JA, u završnim operacijama za oslobođenje Like, Hrvatskog primorja, Gorskog kotara i dela Slovenije prema Ilirskoj Bistrici. Tamo je 7. maja vodila poslednje borbe sa delovima opkoljenog nemačkog 97. korpusa. Pred kraj rata, divizija je imala oko 5600 boraca.

Literatura

Portal NOB Segment isključivo posvećen Narodnooslobodilačkoj borbi.

• Vojna enciklopedija (knjiga deseta). Beograd 1975. godina.

Spoljašnje veze

• Vojska.net: 13th (Primorsko-goranska) Division ()