Participativna demokracija

Participativna demokratija je oblik demokratije koji uključuje široko sudelovanje (participaciju) građana u donošenju odluka.^[1][2][3] Obično su u tu koncepciju uključeni i oblici saodlučivanja radnika unutar preduzeća. Tu koncepciju naročito zastupaju i razvijaju politički mislioci nove levice od 1960-ih i 1970-ih godina.

Koncepcija participativne demokratije ne znači negiranje institucija predstavničke demokratije, nego predstavlja proširivanje institucija predstavničke demokratije sa institucijama direktne demokratije, kao što su referendum (plebiscit), inicijativa i opoziv. Demokratska participacija u odlučivanju može se formirati u raznim vidovima kao što su mesni (lokalni) zborovi građana, skupovi stanara, kućni saveti, radnički saveti i slično.

Savremena teorija participativne demokratije

Na temelju kritike institucija predstavničke demokratije i klasičnog liberalizma, politički teoretičari od početka 1970-ih godina razvijaju teoriju participativne demokratije. Jedna od značajnih teoretičarki je Kerol Pejtmen.

Kritika klasičnog liberalizma

U političkoj teoriji, Kerol Pejtmen je kritičarka tradicionalnih liberalnih teorija, baziranih na ideji društvenog ugovora. Načela i institucije savremene liberalne demokratije temelje se na ideji da su pojedinci slobodni i jednaki; u praksi, međutim, dokazuje Kerol Pejtmen u knjizi „Problem političke obaveze", retke su osobe koje stvarno zadovoljavaju te uslove. Pojedinac mora imati uslove za razvoj, da bi mogao postajati istinski slobodan. Liberalna teorija pretpostavlja ono, što u stvarnosti uvek treba posebno istraživati: da li u postojećim okolnostima zaista svi imaju mogućnost ostvarivanja prava koja su im formalno priznata, imajući u vidu odnose između muškaraca i žena, između radničke, srednje i više klase i odnose među različitim rasama i etničkim grupama. Zbog tih realnih odnosa, formalni pojam slobode nije dovoljan. Samo razlikovanje građanskog društva i države, koje je ključno za liberalne doktrine, pogrešno je: u stvarnosti, država nikad nije onakav nezavisni i nepristrasni autoritet kakvim ga liberalna teorija pretpostavlja; ona je neizbežno upletena u društvene borbe, na taj način da pridonosi očuvanju i obnavljanju nejednakosti svakodnevnog života.

Teorija participativne demokratije

U knjizi „Participacija i demokratska teorija“ Kerol Pejtmen je dala značajan prilog razvoju koncepcije participativne demokratije. Dokazuje da se osnovna ideja demokratije ne može realizovati ostajanjem unutar granica modela predstavničke demokratije i periodičnog izbora predstavnika.^[4] Mora postojati mogućnost neposrednog i direktnog sudelovanja (participacije) građana u odlučivanju. Ovo je potrebno i poželjno zato, dokazuje Pejtmen pozivajući se na osnovne ideje Rousoa i Mila, što participativna demokratija povećava kako učinkovitost društvenog upravljanja, tako i razvoj svakog pojedinca: potiče razvoj individue, osnažuje osećaj za političku učinkovitost, smanjuje osećaj otuđenosti od centara moći, podstiče brigu za društvene probleme i pridonosi oblikovanju aktivnih i svesnih članova zajednice koji su sposobni učinkovito se zalagati za poslove društvenog upravljanja. Postojanje mehanizama participativne demokratije smanjuje političku apatiju, koja je karakteristična naročito za donje društvene slojeve, a koja ugrožava samu demokratiju.

Pejtmen smatra da se institucije demokratske participacije ne mogu uvesti odmah svuda jednako, nego da se institucije participacije trebaju uvoditi, postojati i razvijati usporedno sa predstavničkim institucijama. Razne oblike demokratske participacije moguće je uvoditi i isprobavati kako u političkoj sferi (naročito na lokalnom nivou), tako i u ekonomskoj sferi. Tačne strukture demokratske participacije trebaju ostati otvorene i promenljive, tako da ljudi mogu eksperimentisati sa novim političkim oblicima i učiti iz njih. Na nacionalnom nivou, postojeće institucije predstavničke demokratije (parlament, periodični izbori, stranke, lobiji i dr.) i dalje bi trebale imati prevladavajući uticaj, dok društvo ne bude svešću spremno za institucije demokratske participacije i na tom nivou, tj. na svim nivoima.

Uticaj

Pejtmenina teorija institucija i razvoja modela participativne demokratije imala je značajan uticaj na političku teoriju, kao i na neke socijalne pokrete, 1970-ih i 1980-ih godina. Pejtmen je jedna od teoretičara nove levice koji nastoje razviti politički učinkovite alternative.

U daljem razvoju, ideje participativne demokratije imaju uticaja na stavove vodećih političara i na političke institucije.^[5][6][7] Priznaje se, uključujući i dokumente Evropske unije i Ujedinjenih nacija, načelna potreba da se političke odluke donose na što nižem nivou, u zavisnosti od prirode problema, tako da i širi slojevi građana imaju mogućnost sudelovati u procesu donošenja odluka.

Razmatrajući delovanje političkih stranaka, Kerol Pejtmen i drugi teoretičari nove levice smatraju da su političke stranke značajne za razvijanje demokratije, ali da treba insistirati da one unutar sebe budu organizovane tako da omoguće stalnu aktivnost, tj. demokratsku participaciju svog članstva. U praksi, međutim, nastavila se u mnogim strankama snažna tendencija ka prevlasti stranačkih vođa i profesionalnog aparata. Izuzetak su zelene stranke i nove stranke demokratskog socijalizma, koje su obično povezane sa novim društvenim pokretima, i koje u pravilu doslednije insistiraju na participativnim demokratskim načelima.

Koncepcije značaja političke participacije imale su i snažan uticaj na razvoj novih društvenih pokreta od 1970-ih godina kao što su feministički pokret, antiratni i mirovni pokret, pokret za globalnu pravdu i solidarnost sa trećim svetom, ekološki pokret, LGBT pokret itd.

E-demokratija

Participativna demokratija nastoji stvoriti prilike za sve članove zajednice da daju značajan doprinos donošenju odluka i nastoji proširiti raspon ljudi koji imaju pristup takvim mogućnostima. Pošto se mnogo informacija mora prikupiti da bi proces donošenja odluka bio uspešan, savremena tehnologija i tehnološke inovacije u oblasti elektronske demokratije mogu pružiti značajne mogućnosti koje vode do razvoja modela potrebnih za osnaživanje participativnih demokratskih institucija, posebno kroz one digitalne platforme koje omogućavaju široku debatu zajednice, povećanje znanja, te jednostavno i brzo glasanje.^[8]

Reference

1. Alternative Conceptions of Civil Society, edited by Simone Chambers and Will Kymlicka (Princeton University Press, 2002)
2. The Idea of Civil Society, by Adam B. Seligman (Princeton University Press, 1992) Osborne 2006
3. Simone Weil (2002). The Need for Roots. Routledge. ISBN 0-415-27102-9.
4. Pateman, Carole (1970). Participation and Democratic Theory. Cambridge: Cambridge University Press.
5. Fischer, Frank (1993). "Citizen participation and the democratization of policy expertise: From theoretical inquiry to practical cases". Policy Sciences.
6. Serdült, Uwe; Welp, Yanina (2015). "How Sustainable is Democratic Innovation? Tracking Neighborhood Councils in Montevideo". Journal of Politics in Latin America.
7. Mattson, Gary A. (Spring 2017). "Democracy Reinvented: Participatory Budgeting and Civic Innovation in America". Political Science Quarterly.
8. Won, No (April 2017). "Ideation in an Online Participatory Platform: Towards Conceptual Framework". Information Polity.

Literatura

• Participation an Democratic Theory, Cambridge Univ.Press, 1970
• The Problem of Political Obligation: A Critical Analysis of Liberal Theory, John Wiley and Son, 1985.
• The Sexual Contract, Polity Press, 1988.
• The Disorder of Women: Democracy, Feminism, and Political Theory, Polity Press, 1989.