Treća proleterska sandžačka narodno-oslobodilačka udarna brigada je formirana je 5. juna 1942. godine od boraca Pljevaljskog i Bijelopoljskog partizanskog odreda odreda, Zlatarskog bataljona i Mileševske čete. Na dan formiranja imala je pet bataljona, jačine 958 boraca.
| 3. proleterska (sandžačka) udarna brigada | |
|---|---|
 | |
| Osnivanje | 5. jun 1942. Mesto formiranja: Foča |
| Formacija | pet bataljona |
| Jačina | 958 vojnika i oficira |
| Deo | NOV i PO Jugoslavije |
| Angažovanje | |
| Odlikovanja | Orden narodnog heroja Orden narodnog oslobođenja Orden bratstva i jedinstva |
| Komandanti | |
| Komandant | Vladimir Knežević |
Prvi komandant brigade bio je Vladimir Knežević Volođa, narodni heroj, politički komesar Velimir Jakić, narodni heroj, a zamenik političkog komesara Rifat Burdžović Tršo, narodni heroj.
U redovima ove brigade borilo se oko 10.000 ljudi, kroz borbeni put dug 20.000 kilometara. Dala je 20 narodnih heroja.
Povodom petnaestogodišnjice bitke na Sutjesci, juna 1958. godine, odlikovana je Ordenom narodnog heroja.
Borbeni put Treće proleterske brigade
Posle formiranja, njeni delovi su vodili oštre borbe u donjem toku reka Tare i Pive, što je bilo od značaja za uspešno povlačenja glavnine partizanskih snaga u oblast Tromeđe. U sastavu Udarne grupe brigada Vrhovnog štaba 24. juna 1942. godine iz rejona Vrbnice pošla je u pohod u Bosansku krajinu. U vreme pohoda, 3/4. jula, uništila je ustaške posade na Ivan-sedlu i Bradini, porušila deo pruge Sarajevo-Mostar, uništila znatan deo voznog parka i zaplenila velike količine hrane i ratnog materijala. Naročito se istakla u borbama za oslobođenje Prozora, od 11. do 13. jula. Tada je ubijeno oko 200, a zarobljeno 40 ustaša i zaplenjen znatan ratni materijal. Zajedno s bataljonom "Vojin Zirojević", dva puta je oslobodila selo Šujicu (24. jula i 4/5. avgusta) i vodila teške borbe protiv ustaša na pravcu Šujica-Kupres. Sa Prvom proleterskom brigadom u borbama od 4. do 7. avgusta oslobodila je Livno. Posle toga, glavnina brigade je delovala na sektoru Livna i na Dinari, a njen Drugi bataljon, zajedno sa Četvrtom crnogorskom, Drugom proleterskom, Desetom hercegovačkom brigadom i drugim snagama učestvovao je u dva neuspela napada na Kupres (11/12. i 13/14. avgusta) i pretrpeo teške gubitke. U drugoj polovini leta, i u jesen do novembra 1942. godine, angažovana je u brojnim borbama oko Mrkonjić-Grada, Sitnice, na Kadinoj vodi, na planini Manjači, kod Jajca, Pljeve i na Dragnić-Podovima protiv ustaša, četnika i 714. i 718. nemačke divizije.
U sastav Prve proleterske divizije ušla je 1. novembra 1942. godine i popunjena je novim borcima iz Bosne i Dalmacije. Dvadesetog novembra zauzela je Mrkonjić-Grad. U decembru je vodila više teških borbi sa 718. nemačkom divizijom - početkom meseca kod Jajca, na planinama Bukoviku i Neznanici i Donlučkoj planini, zauzela je Kotor-Varoš, a potom vodila borbe u širem rajonu Banja Luke, u dolini Vrbasa i Vrbanje. U Četvrtoj neprijateljskoj ofanzivi, posle usiljenog marša pravcem Skender Vakuf-Mrkonjić Grad-Mliništa-Kupreško polje-planina Raduša-Gornji Vakuf izbila je na Ivan-planinu. Ovde je vodila teške borbe protiv nemačke grupe „Anker"; od 3. do 5. marta 1943. učestvovala je u protivnapadu Glavne operativne grupe kod Gornjeg Vakufa. Pri forsiranju Neretve i prodoru na istok, bila je u zaštitnici glavnine i uspešno vodila više oštrih obrambenih borbi. Učestvovala je u bici na Drini; u noći 7. aprila kod Kopilova je forsirala ovu reku. Sredinom aprila sa Drugom proleterskom i Drugom dalmatinskom brigadom u širem rejonu Čelebića razbila je oko 2.500 četnika.
U rajonu Krupica i Barica u Sandžaku, s Prvom proleterskom brigadom, krajem aprila i početkom maja, razbila je oko 2.300 četnika. U Petoj neprijateljskoj ofanzivi vodila je oštre borbe u Sandžaku protiv nemačke grupe „Ludviger“ i italijanskih snaga. Posle toga, vodila je teške borbe na pravcu Žabljak-Durmitor-Piva-Sutjeska-Zelengora. Kao i cela Treća udarna divizija, 13. juna je doživela dramu na Sutjesci. Brigada je imala 282 poginula, a broj ranjenih je bio znatno veći, što je činilo više od dve trećine njenog sastava na početku ofanzive. Sa glavnom operativnom grupom probio se njen Peti bataljon i manji delovi, a glavnina brigade probila se u Sandžak. U septembru je u sastavu Druge proleterske divizije vodila više borbi u Sandžaku i Crnoj Gori: 22. septembra oslobodila je Pljevlja, 29/30. septembra Bijelo Polje, 29. oktobra Prijepolje, pa Novu Varoš, Kolašin i Berane. U drugoj polovini oktobra delovala je oko Nove Varoši i Berana, a u novembru između Sjenice i Prijepolja. Posle ovih borbi, vodila je borbe kod Brodareva, pa između Tare i Lima. Od 19. aprila do 3. maja 1944. godine učestvovala je u protivudaru snaga Drugog udarnog korpusa kod Mojkovca i više borbi na sektoru Šahovića i Bijelog Polja. Od maja do prve polovine avgusta vodila je više uspešnih borbi oko Pljevalja, Prijepolja, Nove Varoši, Priboja, Zlatibora, Ljubuša i Rudog. U drugoj polovini avgusta i prvoj polovini septembra vodila je borbe u Sandžaku i zapadnoj Srbiji. Do novembra oslobodila je više gradova u Sandžaku. U novembru i decembru 1944. i januara 1945. vodila je borbe za oslobođenje Sandžaka protiv snaga 21. i 91. nemačkog armijskog korpusa, četnika i drugih neprijateljskih snaga, a u januaru za oslobođenje istočne Bosne. Učestvovala je u Sarajevskoj operaciji. Posle Sarajevske operacije, ostala je u istočnoj Bosni; u maju je učestvovala u uništenju glavnih četničkih snaga na Zelengori i Sutjesci.
Narodni heroji Treće proleterske brigade
Neki od boraca Treće proleterske brigade, proglašeni za narodne heroje Jugoslavije su:
- Rifat Burdžović, zamenik političkog komesara brigade
- Žarko Vidović, komandant brigade
- Đina Vrbica, borac
- Gojko Drulović, zamenik političkog komesara brigade
- Dragoslav Đorđević Goša, rukovodilac Politodjela brigade
- Tomaš Žižić, komandant Četvrtog bataljona
- Velimir Jakić, politički komesar brigade
- Vladimir Knežević Volođa, komandant brigade
- Živko Ljujić, komandir Treće čete u Prvom bataljonu
- Momčilo Moma Stanojlović, zamenik komandanta brigade
Literatura
 |
Segment isključivo posvećen Narodnooslobodilačkoj borbi. |
- Žarko Vidović: TREĆA PROLETERSKA BRIGADA, Vojnoizdavački zavod, Beograd 1972.
- TREĆA PROLETERSKA SANDžAČKA BRIGADA, KNjIGA 2, Vojnoizdavački zavod, Beograd 1970.
- TREĆA PROLETERSKA SANDžAČKA BRIGADA, KNjIGA 3, Vojnoizdavački zavod, Beograd 1970.
- Viktor Kučan: BORCI SUTJESKE, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd 1995, TREĆA PROLETERSKA SANDžAČKA BRIGADA
- Vojna enciklopedija, Beograd 1975. godina
- Narodni heroji Jugoslavije. „Mladost“ Beograd, 1975. godina
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
