خیرپور (شاهي ریاست)

خيرپور رياست^[1] هاڻي پاڪستان جو حصو سنڌو درياھ جي کاٻي ڪناري هڪ نوابي رياست هئي۔ آڪٽوبر 1955ع ۾ هڪ معاهدي تحت رياست خيرپور کي پاڪستان ۾ شامل ڪيو ويو^[2]. هن رياست جو آخري حڪمران مير جارج علي مراد خان ٽالپر هو. هي رياست هاڻي پاڪستان جو حصو آهي ۽ جاگرافيائي لحاظ کان سنڌ صوبي ۾ واقع آهي. انتظامي طور اهو هاڻي هڪ ضلعو آهي.

خيرپور رياست جو جھنڊو

تاريخ

اصل مضمون جي لاءِ ڏسو ٽالپر شاهي خاندان

ٽالپر خاندان 1783ع ۾ مير فتح علي خان قائم ڪيو، جنهن هالاڻي جي جنگ ۾ ڪلهوڙن کي شڪست ڏيئي پاڻ کي سنڌ جو پهريون رئيس يا حاڪم قرار ڏنو^[3]. مير فتح علي خان جي ڀائٽي مير سهراب خان ٽالپر 1783ع ۾ برهان ۾ ٽالپر خاندان جي هڪ شاخ قائم ڪئي، جنهن جو نالو مٽائي 1783ع ۾ خيرپور رکيو ويو.

خيرپور شاخ جي باني مير سهراب خان ٽالپر جي وفات 1811ع ۾ اقتدار سندس وڏي پٽ مير رستم علي خان حوالي ڪيو^[4].

رستم جي ننڍي ڀاءُ علي مراد 1832ع ۾ انگريزن سان هڪ معاهدو ڪري سندس هٿ مضبوط ڪيو، جنهن ۾ هن 1838ع ۾ سنڌ جي رستن ۽ سنڌو درياءَ جو استعمال جي پرڏيهي لاڳاپن جو ڪنٽرول انگريزن جي حوالي ڪرڻ جي بدلي ۾ خيرپور جي آزاد حڪمران طور تسليم ڪيو^[5]. سندس حيثيت سندس پيءُ جي حياتيءَ ۾ هڪ حاڪم جي حيثيت کان ٿورو وڌيڪ هئي، ۽ اها حالت ان وقت تائين برقرار رهي، جيستائين سندس ننڍي ڀاءُ، علي مراد، جو وڏو ٿيو. تنهن هوندي به، هن کي اندروني خانداني تڪرارن کان بچائي نه سگهيو، جنهن ۾ انگريزن شروعاتي طور تي علاج ڪرڻ يا طرف وٺڻ کان انڪار ڪيو.

خيرپور رياست (ڳاڙهي رنگ ۾ نشان لڳل) 1947ع ۾ هڪ پرنسلي رياست طور پاڪستان ۾ شامل ٿي

رستم 1842ع تائين حڪومت ڪئي، جڏهن سندس ننڍي ڀاءُ مير علي مراد جي حق ۾ دستبردار ٿيو. علي مراد ترڪيءَ جي مهم دوران 1845-7 ۾ انگريزن جي مدد ڪئي^[6]، پر بعد ۾ 1851-2 ۾ انگريزن خلاف سازش ڪرڻ جو الزام هنيو ويو، تنهنڪري برٽش ايسٽ انڊيا ڪمپنيءَ سندس مٿانهين سنڌ جون زمينون کسي ورتيون. نتيجي ۾ سندس قبضي هيٺ باقي بچيل زمين گهڻو ڪري خيرپور شهر ۽ ان جي آس پاس جي آسپاس شامل هئي. 1857ع ۾ سپاهين جي بغاوت دوران علي مراد انگريزن جو ساٿ ڏنو ۽ باغين کي شڪارپور جيل ۽ خزاني تي قبضو ڪرڻ کان روڪيو^[7]. هن انگريزن جو احسان ٻيهر حاصل ڪيو ۽ 1866ع ۾ انگريزن واعدو ڪيو ته ايندڙ ڪنهن به جانشين کي خيرپور جو صحيح حڪمران تسليم ڪندا^[8]. علي مراد جي حڪومت 1894ع ۾ سندس وفات تائين مسلسل هلندي رهي. [حوالہ گهربل]

علي مراد جو وڏو پٽ سندس جانشين ٿيو، ان ڪري سندس ٻيو پٽ مير فيض محمد خان تخت نشين ٿيو، جنهن سندس وفات 1909ع تائين حڪومت ڪئي^[9]، ان کان پوءِ سندس پٽ مير سر امام بخش خان ٽالپر تخت نشين ٿيو^[10]، جنهن پهرين عالمي جنگ دوران، انگريزن جي مدد ڪئي. 1918ع ۾ کيس ليفٽيننٽ ڪرنل جي اعزازي لقب سان نوازيو ويو^[11]، 1921ع ۾ وفات ڪيائين ۽ سندس جانشين مير علي نواز خان تخت نشين ٿيو. سندس دور حڪومت ۾ جبري پورهئي جو جاگيردارانه چير سسٽم ختم ڪيو ويو، جڏهن ته آبپاشي لاءِ نوان واهه وڇايا ويا^[12].

مير علي نواز خان 1935ع ۾ وفات ڪري ويو، ۽ مير فيض محمد خان دوم جي جاءِ تي، جيڪو هڪ غير مستحڪم ۽ اعصابي مرض ۾ مبتلا هو، تنهن کان پوءِ نامياري اڳواڻ ٿيو. خيرپور حڪومت مقامي وزيرن جي ماتحت ڪائونسل آف ريجنسي قائم ڪئي ۽ ميرن کي رياست کان ٻاهر رهڻ جو حڪم ڏنو. ٻارهن سالن جي عرصي کان پوءِ ۽ اقتدار جي منتقلي کان ٿورو اڳ، جولاءِ 1947ع ۾ پنهنجي نوجوان پٽ مير جارج علي مراد خان جي حق ۾ دستبردار ٿي ويو، نوجوان مير پنهنجي اڪثريت تي پهچي چڪو هو ۽ صرف چار سال اڳ کيس مڪمل حڪمراني ملي چڪي هئي. رياست ننڍي کنڊ جي پهرين رياست هئي جنهن مڪمل بالغ راءِ کي متعارف ڪرايو. هن جي رعيت کي ميٽرڪ تائين مفت تعليم ۽ صحت جي مفت سهولت حاصل هئي، ان تي ڪا به ڪسٽم ڊيوٽي، ملڪيت، آمدني يا مال ٽيڪس نه هو. ڏوهن جي شرح گهٽ ۾ گهٽ رهي، ۽ هلڪي صنعتن جي ترقي ڪئي وئي.

پاڪستان جي اڪثر پرڳڻي رياستن وانگر، خيرپور رياست ان سال آڪٽوبر ۾ پاڪستان جي تسلط ۾ شامل ٿي، ۽ 30 سيپٽمبر 1955ع ۾ اولهه پاڪستان ۾ ضم ٿي وئي. ان جو آخري حڪمران، مير جارج علي مراد خان، باقي بچيل چند فرسٽ ڪلاس حڪمرانن مان هڪ آهي. پراڻي برطانوي هندستاني سلطنت، اڄ به هر محرم تي پنهنجي وسيع محل فيض محل ۾ عوامي مجلس منعقد ڪندي هئي. هن وڏي عرصي کان جانورن جي ڀلائي ۽ تحفظ ۾ وڏي دلچسپي ورتي آهي، هن ننڍي کنڊ ۾ هڪ وڏي خانگي جهنگلي جيوت جي پناهه گاهه قائم ڪئي آهي. سندس ننڍو پٽ، پرنس مهدي رضا خان، پنهنجي پيءُ جي شوق کي جاري رکي ٿو ۽ ريٽائرمينٽ کان وٺي هن جي تحفظ جي مفادن جي نگراني ڪري ٿو.

هندستان جي ورهاڱي کانپوءِ، پاڪستان ۾ خيرپور آزاد رياست هئي، جنهن کي 1954ع ۾ ون يونٽ جي قائم ٿيڻ سان، خيرپور رياست جو درجو ختم ڪيو ويو.^[13]

1921ع واري مردمشماري موجب رياست خيرپور جي ڪُل آبادي 193152 هُئي،^[14] جنهن ۾ 18.3 هندو ۽ 81.7 مسلمان هيا.^[14]

انتظاميه

فيض محل حويلي ڪيترن ئي محلات مان هڪ هئي، جيڪا خيرپور جي ٽالپر ميرن جي استعمال ۾ هئي.

حڪومت جي شڪل روايتي بادشاهت هئي. حڪمران ”مير“ جو لقب رکندو هو ۽ هڪ ديوان يا وزير جي مدد سان حڪومت ڪندو هو، جيڪو ڪنهن وقت هندستاني سول سروس کان قرض ورتو ويندو هو. رياست کي پنجن تعلقن ۾ ورهايو ويو، جنهن کي ٻن سب ڊويزنن ۾ ورهايو ويو. اهي آهن خيرپور سب ڊويزن جنهن ۾ خيرپور ۽ گمبٽ تعلقا آهن ۽ مير واهه سب ڊويزن جنهن ۾ مير واهه، فيض گنج ۽ نارو تعلقا آهن. ٻن سب ڊويزنن جو انتظام هڪ نايب وزير ڪندو هو جڏهن ته مختيارڪار تعلقن جا انچارج هوندا هئا. رياست جا خارجي لاڳاپا پوليٽيڪل ايجنٽ جي قبضي ۾ هئا، جيڪو اڪثر ڪري سکر جو ضلعي ڪليڪٽر هوندو هو.

ڊيموگرافڪ

رياست خيرپور جي 1931ع ۾ آبادي 227,183 هئي، جن مان 186,577 (83%) مسلمان، 39894 (17%) هندو هئا ۽ ٻين مذهبن جي ماڻهن جو تعداد 712 هو، جڏهن ته اوڀر ۾ نارا تعلقي ۾ هندو اڪثر آباد هئا. لڏپلاڻ سبب گمبٽ ۽ راءِ پور جي شهري علائقن ۾ وڏي تعداد ۾ موجود هئا. خيرپور شهر جي اڌ آبادي هندو هئي. پرنسلي رياست جي آبادي جو لڳ ڀڳ ٻه ٽيون حصو زراعت تي گذاريندو هو.

حڪمرانن جي فهرست

ٽالپر خاندان جا حڪمران مير جو لقب استعمال ڪندا هئا. مير جارج علي مراد خان ٽالپر خاندان جو آخري حڪمران هو، جنهن کي چارلس جيمس نيپئر 1843ع ۾ مياڻي جي جنگ ۾ شڪست ڏني هئي.

ٽالپر خاندان جي حڪمرانن جي فهرست

S.N.	حڪمران	راڄ (ع)
1	مير سهراب خان ٽالپر	1783–1830
2	مير رستم علي خان ٽالپر	1830–1842
3	مير علي مراد خان ٽالپر	1842–1894
4	مير فيض محمد خان ٽالپر	1894–1909
5	مير امام بخش خان ٽالپر	1909–1921
6	مير علي نواز خان ٽالپر	1921–1935
7	مير فيض محمد خان طالب الموليٰ ٻيون	1935–1947
8	مير جارج علي مراد خان ٽالپر	1947

گيلري

• 
  ٻاهرين ڏيک
• 
  اندريون ڏيک
• 
  فيض محل جي ٻاهرئين حصي جي تعميراتي تفصيل
• 
  ٻاهران چوڌاري گھمڻ جا رستا
• 
  شير خان جي فيض محل جي آئل پينٽنگ

پڻ ڏسو

• پاڪستان جون نوابي رياستون
• شاهي رياست
• خيرپور (سلجهائپ)
• پاڪستان جا اڳوڻا انتظامي ايڪائيون

حوالا

1. "رياست خيرپور : (Sindhianaسنڌيانا)". www.encyclopediasindhiana.org (ٻولي ۾ Sindhi). حاصل ڪيل 2020-09-01.
2. "Khairpur: then and now - Daily Times" (en-US ۾). Daily Times. 2018-02-06. https://dailytimes.com.pk/195940/khairpur-then-and-now/.
3. Solomon, R. V.; Bond, J. W. (2006) (en ۾). Indian States: A Biographical, Historical, and Administrative Survey. Asian Educational Services. ISBN 978-81-206-1965-4. https://books.google.com/books?id=47sfj8DUwNgC&dq=talpur+sindh&pg=PA337.
4. Solomon, R. V.; Bond, J. W. (2006) (en ۾). Indian States: A Biographical, Historical, and Administrative Survey. Asian Educational Services. ISBN 978-81-206-1965-4. https://books.google.com/books?id=47sfj8DUwNgC&dq=talpur+sindh&pg=PA337.
5. Solomon, R. V.; Bond, J. W. (2006) (en ۾). Indian States: A Biographical, Historical, and Administrative Survey. Asian Educational Services. ISBN 978-81-206-1965-4. https://books.google.com/books?id=47sfj8DUwNgC&dq=talpur+sindh&pg=PA337.
6. Solomon, R. V.; Bond, J. W. (2006) (en ۾). Indian States: A Biographical, Historical, and Administrative Survey. Asian Educational Services. ISBN 978-81-206-1965-4. https://books.google.com/books?id=47sfj8DUwNgC&dq=talpur+sindh&pg=PA337.
7. Solomon, R. V.; Bond, J. W. (2006) (en ۾). Indian States: A Biographical, Historical, and Administrative Survey. Asian Educational Services. ISBN 978-81-206-1965-4. https://books.google.com/books?id=47sfj8DUwNgC&dq=talpur+sindh&pg=PA337.
8. Solomon, R. V.; Bond, J. W. (2006) (en ۾). Indian States: A Biographical, Historical, and Administrative Survey. Asian Educational Services. ISBN 978-81-206-1965-4. https://books.google.com/books?id=47sfj8DUwNgC&dq=talpur+sindh&pg=PA337.
9. Solomon, R. V.; Bond, J. W. (2006) (en ۾). Indian States: A Biographical, Historical, and Administrative Survey. Asian Educational Services. ISBN 978-81-206-1965-4. https://books.google.com/books?id=47sfj8DUwNgC&dq=talpur+sindh&pg=PA337.
10. Solomon, R. V.; Bond, J. W. (2006) (en ۾). Indian States: A Biographical, Historical, and Administrative Survey. Asian Educational Services. ISBN 978-81-206-1965-4. https://books.google.com/books?id=47sfj8DUwNgC&dq=talpur+sindh&pg=PA337.
11. Solomon, R. V.; Bond, J. W. (2006) (en ۾). Indian States: A Biographical, Historical, and Administrative Survey. Asian Educational Services. ISBN 978-81-206-1965-4. https://books.google.com/books?id=47sfj8DUwNgC&dq=talpur+sindh&pg=PA337.
12. Solomon, R. V.; Bond, J. W. (2006) (en ۾). Indian States: A Biographical, Historical, and Administrative Survey. Asian Educational Services. ISBN 978-81-206-1965-4. https://books.google.com/books?id=47sfj8DUwNgC&dq=talpur+sindh&pg=PA337.
13. "سنڌ ۾ انگريزن جو دور حڪومت : (Sindhianaسنڌيانا)". www.encyclopediasindhiana.org (ٻولي ۾ Sindhi). حاصل ڪيل 2020-09-01.
14. "Sindhi Adabi Board Online Library (History)". www.sindhiadabiboard.org. حاصل ڪيل 2020-09-01.

خارجي ڳنڍڻا

• گرين پائنيئرز (گڏيل قومن جي ترقياتي پروگرام سائيٽ)