پاڪستان جي جاگرافي

پاڪستان جي جاگرافي (اردو: جغرافیۂ پاکِستان) ميداني علائقن کان وٺي ريگستانن، ٻيلن ۽ پليٽن تائين مختلف قسم جي منظرن تي مشتمل آهي، جيڪي ڏکڻ ۾ عربي سمنڊ جي ساحلي علائقن کان وٺي قراقرم، هندوڪش، اتر ۾ هماليه جي جبلن تائين آهن. پاڪستان ارضياتي طور تي انڊين ۽ يوريشيائي ٽيڪٽونڪ پليٽس ٻنهي کي اوورليپ ڪري ٿو جتي ان جا سنڌ ۽ پنجاب صوبا انڊين پليٽ جي اتر-اولهه ڪنڊ تي واقع آهن جڏهن ته بلوچستان ۽ خيبرپختونخواهه جو گهڻو حصو يوريشين پليٽ جي اندر واقع آهي جنهن ۾ خاص طور تي ايراني پليٽ شامل آهن.

پاڪستان
جاگرافي بيهڪ: 30.00°N 70.00°E / 30.00; 70.00

پاڪستان جي سرحد اوڀر ۾ هندستان، اتر-اولهه ۾ افغانستان ۽ اولهه ۾ ايران سان لڳل آهي جڏهن ته اتر اوڀر ۾ چين جي سرحد آهي. ملڪ جيو پوليٽيڪل طور تي ڪجهه تمام دشمن علائقائي حدن جي اندر واقع آهي، جيڪي تڪرار حصيداري ڪن ٿا، يعني ڪشمير جي هندستان سان، ۽ ڪيترائي ڀيرا قومن جي وچ ۾ فوجي ڇڪتاڻ کي وڌايو آهي. ان جي الهندي سرحدن ۾ خيبر پاس ۽ بولان پاس شامل آهن جيڪي مرڪزي يوريشيا ۽ ڏکڻ ايشيا جي وچ ۾ لڏپلاڻ جي روايتي رستن طور ڪم ڪن ٿا.

علائقو ۽ حدون

علائقو
ڪل
8,82,363 چورس ڪلوميٽر
3,40,682 چورس ميل
درجو: 33ھون

زمين
8,57,143 چورس ڪلوميٽر
3,30,945 چورس ميل

پاڻي
25,220 چورس ڪلوميٽر
9,740 چورس ميل

بين الاقوامي حدون

پاڪستان جون سرحدون چار پاڙيسري ملڪن سان ملن ٿيون، جنهن جي ڊيگهه اٽڪل 7.307 ڪلوميٽر (4,540.4 ميل) آهي (سواءِ ساحلي علائقن جي)؛ عوامي جمهوريه چين، افغانستان، هندستان، ۽ ايران جڏهن ته تاجڪستان کي ٿلهي واخان ڪوريڊور کان الڳ ڪيو ويو آهي.

افغانستان-پاڪستان سرحد

افغانستان سان سرحد جيڪا ڊيورنڊ لائين جي نالي سان مشهور آهي، 2,640 ڪلوميٽر (1,640.4 ميل)، جيڪا هندو ڪش ۽ پامير جبلن کان ٿيندي آهي. افغانستان جي علائقي جي هڪ تنگ پٽي واخان ڪوريڊور پاڪستان ۽ تاجڪستان جي وچ ۾ پکڙيل آهي.

چين-پاڪستان سرحد

واخان ڪوريڊور جو اڀرندي پاسو چين-پاڪ سرحد کان شروع ٿئي ٿو عوامي جمهوريه چين ۽ پاڪستان جي وچ ۾ اٽڪل 559 ڪلوميٽر (347.3 ميل) پکڙيل آهي. اهو ڏکڻ-اوڀر طرف هلي ٿو ۽ قراقرم لڪ وٽ ختم ٿئي ٿو. هي لڪير سال 1961ع کان 1965ع تائين پاڪستان ۽ چين جي وچ ۾ ڪيترن ئي معاهدن جي سلسلي ۾ طئي ڪئي وئي ۽ آخرڪار 2 مارچ 1963ع تي ڪراچي ۽ بيجنگ جي ٻنهي حڪومتن باضابطه طور تي اتفاق ڪيو. اهو سمجھيو ويو آهي ته جيڪڏهن ڪشمير تي تڪرار حل ڪيو ويو ته سرحد تي ٻيهر بحث ڪرڻ جي ضرورت پوندي.^[1]

هندستان-پاڪستان سرحد

ڀارت-پاڪستان جي سرحد اتر واري علائقي ۾ دنيا جي سترن بلند ترين چوٽين مان پنج آهن جن سان گڏ جبلن جي بلند ترين حد قراقرم ۽ هماليه جبلن تي مشتمل آهي. ان ۾ ايترا وسيع گليشيئر پڻ آهن جو ان کي ڪڏهن ڪڏهن ”ٽيون قطب“ به سڏيو ويو آهي. بين الاقوامي سرحد لائن سال 1947ع کان وٺي پاڪستان ۽ هندستان جي وچ ۾ هڪ اهم تڪرار جو معاملو رهيو آهي، ۽ اتر ڪشمير ۾ سياچن گليشيئر 1984ع کان ٻنهي طرفن جي وچ ۾ ويڙهه جو هڪ اهم ميدان رهيو آهي، جيتوڻيڪ انهن جي قومي فوجن جي وچ ۾ هڪ ٻئي کي منهن ڏيڻ واري تڪرار ۾ ڪنهن به ويڙهه کان وڌيڪ ان سرد جنگ م فوجي مارجي ويا آهن. پاڪستان-ڀارت جنگبندي لائن قراقرم پاس کان اولهه-ڏکڻ اولهه طرف لاهور جي اتر اولهه ۾ 130 ڪلوميٽرن جي فاصلي تي هلندي آهي. 740 ڪلوميٽرن جي ڊگھي هيءَ لائين گڏيل قومن جي مدد سان 1947-1948 جي هندستان-پاڪستان جنگ جي پڄاڻيءَ تي ٺهي هئي. جنگبندي لائن 1 جنوري 1949 تي عمل ۾ آئي، هندستاني فوجن ۽ پاڪستاني فوجن جي وچ ۾ 18 مهينن جي ويڙهه کانپوءِ ۽ آخري ڀيرو اندرا گانڌي ۽ ذوالفقار علي ڀٽي جي وچ ۾ 2 جولاءِ 1972ع جي شملا معاهدي موجب ٻنهي ملڪن طرفان ترتيب ڏنل ۽ اتفاق ڪيو ويو. ان وقت کان وٺي، ان کي عام طور تي لائن آف ڪنٽرول يا (ايل او سي) طور سڃاتو وڃي ٿو. هندستان-پاڪستان سرحد 13 آگسٽ 1947ع تي برطانوي هندستان جي پنجاب ۽ بنگال صوبن جي تقسيم بابت برطانوي بائونڊري ڪميشن جي سربراهه سر سرل ريڊڪلف جي نالي سان ريڊڪلف لائين جي پٺيان لڳ ڀڳ 1,280 ڪلوميٽرن تائين ڏکڻ طرف بي ترتيبي سان جاري آهي. اتر پاڪستان (ڪشمير) جي ڀيٽ ۾ ڏاکڻيون سرحدون تمام گهٽ تڪراري آهن. سنڌ صوبي ۾ ٿر ريگستان ڏکڻ ۾ رڻ ڪڇ ڪڇ جي لوڻ واري ڦاٽن کان هڪ حد کان جدا آهي، جيڪا پهريون ڀيرو 1923-1924 ۾ بيان ڪئي وئي هئي. آزاديءَ ۽ سلطنت جي ٽٽڻ کان پوءِ، آزاد هندستان ۽ آزاد پاڪستان، سنڌ جي ڏاکڻي سرحد تي ويڙهه ڪئي، جنهن جي نتيجي ۾ لڳاتار سرحدي واقعا ٿيا. اهي گهٽ خطرناڪ ۽ گهٽ وسيع هئا، تنهن هوندي به، آگسٽ 1965ع جي هندستان-پاڪستان جنگ ۾ ڪشمير ۾ پيدا ٿيندڙ تڪرار جي ڀيٽ ۾ ان فيصلي واري بنيادي مسئلن سان شروع ٿي. اهي ڏاکڻيون جنگيون هيرالڊ ولسن جي دور ۾ برطانوي ثالثي ذريعي ختم ڪيون ويون ۽ ٻنهي پاسن انڊو-پاڪستان ويسٽرن بائونڊري ڪيس ٽربيونل جو ايوارڊ قبول ڪيو، جيڪو گڏيل قومن جي سيڪريٽري جنرل پاران پاڻ مقرر ڪيو ويو هو. ٽربيونل پنهنجو فيصلو 19 فيبروري 1968ع تي ڏنو. 403 ڪلوميٽرن جي هڪ لڪير کي ختم ڪندي، جيڪا بعد ۾ گڏيل سروي ٽيمن طرفان طئي ڪئي وئي، ان جي اصل دعوي 9,100 چورس ڪلوميٽرن مان، پاڪستان کي صرف 780 چورس ڪلوميٽر ڏنو ويو. ٽربيونل جي ايوارڊ جي اولهندي ٽرمينس کان ٻاهر، پاڪستان جي هندستان سان سرحد جي آخري حد اٽڪل 80 ڪلوميٽر ڊگھي آهي، جيڪا سنڌ جي اوڀر ۽ ڏکڻ اوڀر ۾ عربي سمنڊ جي هڪ انٽ تائين هلندي آهي. پنجواڙين جو ڳوٺ، هند-پاڪستان جي سرحد جي ويجهو ڳوٺن مان هڪ آهي.

ايران-پاڪستان سرحد

ايران سان لڳندڙ سرحد، 959 ڪلوميٽر (595.9 ميل)، پهريون ڀيرو هڪ برطانوي ڪميشن طرفان ساڳئي سال ڊيورنڊ لائين جي حد بندي ڪئي وئي هئي، ايران کي ان وقت کان برطانوي هندستان جي بلوچستان صوبي کان الڳ ڪيو ويو.^[2] جديد ايران ۾ هڪ صوبو آهي جنهن جو نالو سيستان و بلوچستان آهي جيڪو پاڪستان جي سرحد سان لڳل آهي ۽ بلوچن جي اڪثريت قومي آهي. 1957ع ۾ پاڪستان راولپنڊي ۾ ايران سان هڪ فرنٽيئر معاهدو ڪيو جنهن مطابق سرحد کي باضابطه طور تي اعلان ڪيو ويو ۽ ٻنهي ملڪن وچ ۾ هي سرحد بلڪل به سنجيده تڪرار جو موضوع نه آهي.

سامونڊي سرحد

ملندڙ علائقو
12 ناٽيڪل ميل
22 ڪلوميٽر
14 ميل

ڪنٽيننٽل شيلف يا براعظمي مارجن جي ڪنارن تائين
350 ناٽيڪل ميل^[3]

خاص اقتصادي زون
2,90,000 چورس ڪلوميٽر
1,10,000 چورس ميل

علائقائي سرحدون
12 ناٽيڪل ميل
22 ڪلوميٽر
14 ميل

جاگرافيائي علائقا

پاڪستان جي جاگرافيائي بيهڪ

پاڪستان ٽن وڏن جاگرافيائي علائقن ۾ ورهايل آهي: اُتر جا وڏا علائقا؛ سنڌو درياهه جو ميداني علائقو، جنهن ۾ ٻه وڏيون ذيلي تقسيمون پنجاب ۽ سنڌ جي صوبن سان لڳ ڀڳ ملن ٿيون؛ ۽ بلوچستان جو پليٽيو. ڪجهه جاگرافيدان اضافي وڏن علائقن کي نامزد ڪن ٿا. مثال طور، افغانستان سان الهندي سرحد سان لڳل جبلن جي حدن کي ڪڏهن ڪڏهن بلوچستان جي پليٽيو کان الڳ بيان ڪيو ويندو آهي، ۽ هندستان سان لڳل اڀرندي سرحد تي، ستلج نديءَ جي ڏکڻ ۾، ٿر ريگستان کي سنڌوءَ جي ميدان کان الڳ سمجهي سگهجي ٿو. تنهن هوندي به، ملڪ کي آسانيءَ سان عام اصطلاحن ۾ ٽن حصن ۾ ورهائي سگهجي ٿو، هڪ خيالي لڪير جيڪو خيبر لڪ کان اوڀر طرف ۽ ٻيو اسلام آباد کان ڏکڻ اولهه طرف ملڪ جي وچ ۾ ٺهيل آهي. مجموعي طور تي، پوء، اتر جابلو علائقو تصوراتي اوڀر-اولهه لائين جي اتر ۾ آهن؛ بلوچستان جي پليٽ فارم خيالي ڏکڻ اولهه واري لڪير جي اولهه ۾ آهي. ۽ ان لڪير جي اوڀر ۾ سنڌوءَ جو ميدان آهي.^[4]

اتر جابلو علائقو

اتر جي اوائلي علائقن ۾ هندو ڪش، قراقرم رينج ۽ هماليه جا حصا شامل آهن. هن علائقي ۾ K-2، جبل گڊون آسٽن، 8,611 ميٽرن تي دنيا جي ٻئين بلند ترين چوٽي وانگر مشهور چوٽيون شامل آهن.^[5] اڌ کان وڌيڪ چوٽيون 4,500 ميٽرن کان مٿي آهن، ۽ پنجاهه کان وڌيڪ چوٽيون 6,500 ميٽرن کان مٿي آهن. علائقي جي ذريعي سفر ڏکيو ۽ خطرناڪ آهي، جيتوڻيڪ حڪومت ڪجهه علائقن کي سياحتي ۽ ٽريڪنگ سائيٽن ۾ ترقي ڪرڻ جي ڪوشش ڪري رهي آهي. انهن جي بيٺڪ ٽاپگرافي ۽ آبهوا جي سختيءَ جي ڪري، اتر جا اولهارا ۽ اوڀر ڏانهن هماليه جا ٽڪرا سڄي تاريخ ۾ پاڪستان ۾ داخل ٿيڻ ۾ وڏيون رڪاوٽون آهن.

K-2 چوٽي، 8,611 ميٽر (28,251 فوٽ) تي، دنيا جي ٻئين بلند ترين چوٽي آهي.

اتر جي ڏاکڻين علائقن جي ڏکڻ ۽ سنڌو درياهه جي ميدان جي اولهه ۾ افغانستان جي سرحد سان سفيد ڪوه جو سلسلو ۽ سليمان سلسلو ۽ کيرٿر سلسلو آهي، جيڪي سنڌ صوبي جي الهندي حد تائين بيان ڪن ٿا ۽ لڳ ڀڳ ڏاکڻي ساحل تائين پهچن ٿا. هيٺيون پهاڙ اتر وارن علائقن جي ڀيٽ ۾ تمام گهڻي خشڪ آهن، ۽ اهي قطارن ۾ شاخون آهن جيڪي عام طور تي بلوچستان صوبي جي ڏکڻ اولهه ڏانهن هلن ٿيون. بلوچستان ۽ سنڌ ۾ اتر-ڏکڻ وادين ماڻهن جي لڏپلاڻ کي محدود ڪري ڇڏيو آهي مڪران سامونڊي ڪناري سان هندستاني سمنڊ جي اوڀر طرف ميدانن ڏانهن. ڪيترائي وڏا لڪ افغانستان سان گڏ سرحدن جي حدن کي ڪٽيندا آهن. انهن ۾ خوجڪ لڪ آهي، جيڪو بلوچستان ۾ ڪوئيٽا کان اتر اولهه ۾ لڳ ڀڳ اٺ ڪلوميٽر پري آهي. خيبر لڪ، پشاور کان چاليهه ڪلوميٽر اولهه طرف ۽ ڪابل ڏانهن ويندي؛ ۽ پري اتر ۾ بروگل لڪ، واخان ڪوريڊور تائين رسائي فراهم ڪري ٿي. پاڪستان جي زمين جي پنجن حصي کان به گھٽ ايراضيءَ ۾ گھڻي زرعي استعمال جي صلاحيت آھي. لڳ ڀڳ سموري زرعي زمين فعال طور تي پوکيل آهي، پر پيداوار عالمي معيار جي لحاظ کان گهٽ آهي. اُترن جبلن، ڏاکڻي ريگستانن ۽ اولهندي پلاٽن ۾ پوک ٿئي ٿي، پر پنجاب ۽ اتر سنڌ ۾ سنڌو نديءَ جي بيسن ۾ زرخيز مٽي آهي، جيڪا پاڪستان کي عام موسمي حالتن ۾ پنهنجي آباديءَ کي کارائڻ جي قابل بڻائي ٿي.

سنڌوءَ جو ميدان

مکيه مضمون: سنڌو درياهه جي ماٿري

سنڌو نالو سنسڪرت لفظ सिंधु (سنڌو) مان ورتل آهي، جيئن ذڪر ڪيو ويو آهي، رگ ويدڪ ندين مان هڪ آهي، جنهن مان سنڌ، هندو ۽ هندستان لفظ به نڪرندا آهن.^[6] سنڌو، دنيا جي عظيم درياهن مان هڪ آهي، جيڪا ستلج نديءَ جي ماخذ کان اٽڪل 160 ڪلوميٽر اولهه تبت ۾ وهي ٿي، جيڪا پهرين هندستان جي پنجاب مان وهندي پاڪستاني پنجاب ۾ سنڌوءَ سان ملي ٿي، ۽ برهم پترا، جيڪا وهندي آهي. اوڀر طرف رخ ڪرڻ کان اڳ ڏکڻ اولهه طرف ۽ هندستان ۽ بنگلاديش مان وهندو هو. سنڌوءَ جي پکڙيل ايراضيءَ جو اندازو لڳ ڀڳ ڏهه لک (هڪ ملين) چورس ڪلوميٽر آهي، ۽ پاڪستان جا سڀ وڏا درياءَ؛ ان ۾ ڪابل، جهلم ۽ چناب وهن ٿا. سنڌو نديءَ جو بيسن ھڪڙو وڏو، زرخيز ٻرندڙ ميدان آھي، جيڪو سنڌوءَ جي مٽيءَ مان ٺھيل آھي. هي علائقو گهٽ ۾ گهٽ 5,000 سالن کان زرعي تمدن سان آباد رهيو آهي.

بلوچستان

اصل مضمون: بلوچستان، پاڪستان

بلوچستان ايران جي پليٽ فارم جي اڀرندي ڪناري تي ۽ ڏکڻ اولهه، وچ ۽ ڏکڻ ايشيا جي وچ ۾ سرحدي علائقي ۾ واقع آهي. اهو جغرافيائي طور تي 3,47,190 چورس ڪلوميٽر (1,34,051 چورس ميل) تي چئن صوبن مان سڀ کان وڏو پاڪستاني علائقو آهي ۽ پاڪستان جي ڪل زميني ايراضي جو 48 سيڪڙو تي مشتمل آهي. جبلن جي ايراضيءَ ۽ پاڻيءَ جي کوٽ سبب آباديءَ جي کثافت تمام گهٽ آهي. ڏکڻ وارو علائقو مڪران جي نالي سان مشهور آهي. مرڪزي علائقو قلات جي نالي سان مشهور آهي. سليمان جبل اتر اوڀر ڪنڊ تي ڇانيل آهي ۽ بولان لڪ افغانستان ۾ قنڌار ڏانهن هڪ قدرتي رستو آهي. ڪوئيٽا واري علائقي جي ڏکڻ ۾ صوبي جو گهڻو حصو ويران ريگستاني علائقو آهي، جنهن ۾ اڪثر ڪري درياهن ۽ ندين جي ويجهو آباد شهر آباد آهن. سڀ کان وڏو ريگستان خاران ريگستان آهي جيڪو خاران ضلعي جو سڀ کان وڏو علائقو آهي.

هي علائقو بار بار زلزلي جي تباهيءَ جي تابع هوندو آهي ڇاڪاڻ ته هندستاني پليٽ جي هيٺان ٽيڪٽونڪ پليٽ يوريشيا جي هيٺان پليٽ سان ٽڪرائجي ٿي ڇو ته اها اتر طرف وڌندي رهي ٿي ۽ هماليه کي ڪڏهن به بلند ڪري ٿي. ڪوئيٽا جي ڀرپاسي وارو علائقو زلزلي جو تمام گهڻو خطرو آهي. سال 1931ع ۾ هڪ سخت زلزلو آيو، جنهن کان پوءِ 1935ع ۾ هڪ وڌيڪ تباهيءَ جو زور آيو، ڪوئيٽا جو ننڍڙو شهر لڳ ڀڳ مڪمل طور تي تباهه ٿي ويو، ۽ ڀرپاسي واري فوجي ڇانوڻي کي تمام گهڻو نقصان پهتو. گهٽ ۾ گهٽ 20,000 ماڻهو مارجي ويا. ڪوئيٽا جي ڀرپاسي ۾ زلزلي جا لوڏا جاري آهن. تازو آيل زلزلن ۾ آڪٽوبر 2005ع جو ڪشمير جو زلزلو به شامل آهي جنهن ۾ لڳ ڀڳ 10,000 ماڻهو مارجي ويا هئا^[7] ۽ سال 2008ع ۾ بلوچستان جو زلزلو آڪٽوبر 2008 ۾ آيو هو جنهن ۾ 215 ماڻهو مارجي ويا هئا. جنوري 1991ع ۾ آيل سخت زلزلي خيبرپختونخواهه جا سمورا ڳوٺ تباهه ڪري ڇڏيا، پر 1935ع ۾ آيل زلزلي جي ڀيٽ ۾ تمام گهٽ ماڻهو مارجي ويا. سال 1965ع ۾ خيبرپختونخواهه جي ضلعي ڪوهستان ۾ آيل زلزلي پڻ تمام گهڻو نقصان ڪيو.

موسم

اصل مضمون جي لاءِ ڏسو پاڪستان جو موسم

پاڪستان جي آبهوا جو نقشو مختلف زونن کي ڏيکاري ٿو

پاڪستان ۽ ڀرپاسي جي ملڪن ۾ مٽي جو طوفان، 7 اپريل 2005.

پاڪستان معتدل علائقي ۾، فوري طور تي ڪينسر جي ٽروپڪ جي مٿان واقع آهي. آبهوا اڀرندو اڀرندڙ آهي. خشڪ حالتون ساحلي ڏکڻ ۾ موجود آهن، خاص طور تي مون سون جي موسم سان ڪافي برسات ۽ خشڪ موسم گهٽ برساتن سان گڏ، جڏهن ته پنجاب صوبي ۾ گهڻي برسات پوندي آهي، ۽ ڏنل هنڌن تي گرمي جي حدن جي وچ ۾ وسيع فرق. ملڪ جي مختلف حصن ۾، برسات هر سال 10 انچ کان گهٽ ۾ گهٽ 150 انچن تائين، مختلف آهي. اهي عام ڪرڻ نه گهرجن، تنهن هوندي، خاص جڳهن جي وچ ۾ موجود مختلف فرقن کي لڪايو وڃي. مثال طور، هندي وڏي سمنڊ جي ڪناري وارو ساحلي علائقو عام طور تي گرم هوندو آهي، جڏهن ته قراقرم رينج ۽ ڏور اتر جي ٻين جبلن جون برف سان ڍڪيل ٽڪريون سال بھر ايتريون ٿڌيون هونديون آهن جو انهن کي صرف عالمي سطح جي چڙهائيندڙن جي رسائي، هر سال مئي ۽ جون ۾ ڪجهه هفتا، هوندي آهي. پاڪستان ۾ چار موسمون آھن: ھڪڙو ٿڌو، خشڪ سيارو، جنھن ۾ ھلڪي گرمي پد ڊسمبر کان فيبروري تائين رھي ٿي. هڪ گرم، سڪل بهار مارچ کان مئي تائين؛ اونهاري جي برسات جي موسم، يا ڏکڻ-اولهه چوماسي وارو دور، جون کان سيپٽمبر تائين؛ ۽ آڪٽوبر ۽ نومبر جي موٽڻ واري مون سون جو دور. ھنن موسمن جي شروعات ۽ مدت جڳھ جي لحاظ کان ڪجھ مختلف آھن. اسلام آباد جي گاديءَ واري شهر ۾ موسم جنوري ۾ سراسري روزاني گھٽ ۾ گھٽ °2 سينٽي گريڊ (°35.6 فارنهائيٽ) کان مختلف ٿئي ٿي ۽ جون ۾ سراسري روزاني اونچائي °38 سينٽي گريڊ (°100 فارنهائيٽ) تائين رهي ٿي. سالياني برسات جو اڌ حصو جولاءِ ۽ آگسٽ ۾ ٿئي ٿو، انهن ٻن مهينن ۾ سراسري طور 300 ملي ميٽر (11.81 انچ) ٿئي ٿو. سال جي باقي حصي ۾ تمام گھٽ برسات پوي ٿي، جيڪا هر مهيني اٽڪل 100 ملي ميٽر (3.94 انچ) ٿئي ٿي. بهار جي شروعات ۾ ورسات عام آهي.

پاڪستان جو سڀ کان وڏو شهر ڪراچي، جيڪو ملڪ جو صنعتي مرڪز پڻ آهي، اسلام آباد کان وڌيڪ نمي وارو آهي، پر برسات تمام گهٽ ٿئي ٿي. ڪراچي جي علائقي ۾ صرف جولاءِ ۽ آگسٽ ۾ اوسط 50 ملي ميٽر (1.97 انچ) کان وڌيڪ برسات ٿئي ٿي؛ باقي مھينا تمام سڪي رھن ٿا. اسلام آباد جي ڀيٽ ۾ ڪراچي ۾ گرمي پد به وڌيڪ هڪجهڙائي رکي ٿو، سياري جي شامن ۾ روزاني گھٽ ۾ گھٽ °13 سينٽي گريڊ (°55.4 فارن هائيٽ) کان وٺي اونهاري جي ڏينهن ۾ سراسري روزاني °34 سينٽي گريڊ (°93.2 فارن هائيٽ) تائين. جيتوڻيڪ اونهاري ۾ گرمي پد پنجاب جي ڀيٽ ۾ وڌيڪ نه آهي، پر وڌيڪ نمي شهرين کي وڏي تڪليف جو سبب بڻائيندو آهي.

پاڻي جا وسيلا

اصل مضمون/مضمونن جي لاءِ ڏسو پاڪستان ۾ ڊيم ۽ ذخيرن جي فهرست ۽ پاڪستان ۾ آبي وسيلن جو انتظام، پاڪستان ۾ پاڻي جي ترسيل ۽ صفائي جو انتظام

پاڪستان دنيا ۾ پندرهون وڌيڪ پاڻي جي دٻاءُ وارو ملڪ قرار ڏنو ويو آهي.

هائيڊرولاجيڪل پاور هڪ قابل تجديد وسيلو آهي جنهن جو پاڪستان کي تمام گهڻو فائدو آهي. سال 1960ع ۾ سنڌ طاس معاهدي کانپوءِ ورلڊ بئنڪ فيصلو ڪيو ته دريائن ستلج، راوي ۽ بياس جو پاڻي ڀارت استعمال ڪندو ۽ سنڌو درياهه، جهلم ۽ چناب جو پاڻي پاڪستان استعمال ڪندو. پاڪستان کي چيو ويو ته ٻه ڊيم ٺاهي، هڪ تربيلا ۽ ٻيو منگلا، پنج بئراج، اٺ لنڪ ڪئنال ۽ هڪ گيٽڊ سائفون. ان لاءِ ڀارت کي 60 سيڪڙو جڏهن ته پاڪستان کي 40 سيڪڙو حصو ڏيڻ جو چيو ويو. پاڪستان بجلي جي گهرج پوري ڪرڻ لاءِ ونڊ ٽربائن ٺاهڻ تي غور ڪري رهيو آهي. شمسي توانائي هاڻي آهستي آهستي ترقي ڪري رهي آهي پر اها اڃا به ننڍي پيماني تي نصب ٿيل آهي. پاڪستان جو سڀ کان وڏو درياهه سنڌو درياهه جي نالي سان مشهور آهي جيڪو تبت، چين مان وهندو آهي ۽ گلگت بلتستان ذريعي پاڪستان ۾ داخل ٿئي ٿو. سنڌو درياهه جو نظام ٻن ميدانن ۾ ورهايل آهي. اپر سنڌو ميدان اتر پاڪستان کان شروع ٿي مٺن ڪوٽ تي ختم ٿئي ٿو. سنڌوءَ کي الهندي ۽ اڀرندي ٻنهي طرفن جون شاخون آهن. سنڌوءَ جون اڀرندي شاخون جهلم، چناب، ستلج، راوي ۽ بياس آهن. اهي چار نديون پنجاب ۾ وهن ٿيون ۽ پنجند وٽ ملن ٿيون، جتي اهي پنجند ندي جي نالي سان مشهور آهن. سنڌوءَ جي الهندي شاخن ۾ سوات، ڪبل، ڪرم، ٽوچي، گومل، ژوب نديون آهن. اهي درياهه ڪي پي ڪي ۾ سنڌوءَ ۾ ملن ٿا. مٺن ڪوٽ وٽ اهي درياءَ آخرڪار سنڌو درياهه سان ملن ٿا. ان کان پوءِ سنڌو درياهه جي هيٺئين ميدان مان اڪيلو وهي ٿو. هيٺاهين سنڌوءَ جو ميدان مٺن ڪوٽ کان شروع ٿئي ٿو ٺٽي تائين جتي سنڌو سمنڊ سان ملي ٿو. هن ماڳ کي انڊس ڊيلٽا به چيو وڃي ٿو.

فيول جا وسيلا

اصل مضمون جي لاءِ ڏسو پاڪستان جا معدني وسيلا

پاڪستان وٽ توانائي جا وسيع ذريعا آهن، جن ۾ قدرتي گئس جا ذخيرا، پيٽروليم تيل جا ذخيرا، ڪوئلي جا ذخيرا ۽ وڏي پئماني تي پن بجلي جا ذخيرا شامل آهن.

زراعت

اصل مضمون جي لاءِ ڏسو پاڪستان ۾ زراعت

پاڪستان جي ڪل زمين جو 26 سيڪڙو حصو پوکيل آهي ۽ دنيا جي سڀ کان وڏي آبپاشي نظام مان هڪ آهي. سڀ کان اهم فصل ڪپهه، ڪڻڪ، چانور، ڪمند، مڪئي، سورگم، جوار، دالون، تيل جا ٻج، جو، ميوا ۽ ڀاڄيون آهن، جيڪي مجموعي طور تي فصلن جي مجموعي پيداوار جو 75 سيڪڙو کان وڌيڪ حصو آهن.^[8]

ماهي گيري

اصل مضمون جي لاءِ ڏسو پاڪستان ۾ ماهي گيري

ماهي گيري ۽ مڇي مارڻ جي صنعت پاڪستان جي قومي معيشت ۾ اهم ڪردار ادا ڪري ٿي. اٽڪل 1046 ڪلوميٽرن جي ساحلي پٽي سان، پاڪستان وٽ ماهيگيري جا ڪافي وسيلا آهن جن کي مڪمل طور تي ترقي ڪرڻ جي ضرورت آهي. اهو پڻ برآمد آمدني جو هڪ وڏو ذريعو آهي.^[9]

جنگلات

اصل مضمون جي لاءِ ڏسو پاڪستان ۾ جنگلات

پاڪستان جي صرف 4.1 سيڪڙو زمين ٻيلن سان ڍڪيل آهي. پاڪستان جا ٻيلا کاڌ خوراڪ، ڪاٺ، ڪاغذ، ٻارڻ جي ڪاٺ، ليٽڪس، دوائن جو مکيه ذريعو آهن ۽ گڏوگڏ جهنگلي جيوت جي تحفظ ۽ ماحولياتي سياحت جي مقصدن لاءِ استعمال ٿيندا آهن.

کان کني:

پاڪستان ۾ معدنيات

اصل مضمون جي لاءِ ڏسو Mining in Pakistan

The

پوٽوار جي پليٽ ۾ لوڻ جي حد ۾ پٿر جي لوڻ جا وڏا ذخيرا آهن. پاڪستان وٽ وسيع معدني وسيلا آهن، جن ۾ جپسم، چونا پٿر، ڪرومائٽس، لوهه، پٿر جي لوڻ، چاندي، سون، قيمتي پٿر، جواهر، سنگ مرمر، ٽائلس، ٽامي، سلفر، فائر ڪلي ۽ سليڪا ريل جا ڪافي وڏا ذخيرا آهن.

only 4.1% of land in Pakistan is covered with forests. The forests of Pakistan are a main source of food, lumber, paper, fuel wood, latex, medicine as well as used for purposes of wildlife conservation and Eco tourism.

The Salt Range in the Potwar Plateau has large deposits of rock salt. Pakistan has extensive mineral resources, including fairly sizable reserves of gypsum, limestone, chromites, iron ore, rock salt, silver, gold, precious stones, gems, marbles, tiles, copper, sulfur, fire clay and silica sand.

ماحوليات ۽ تحفظ

اصل مضمون: پاڪستان ۾ ماحولياتي مسئلا.

ماحولياتي مسئلا پاڪستان جي فطرت ۽ قوم لاءِ هڪ وڏو مسئلو آهي ۽ معاشي ترقي ۽ ماحولياتي تحفظ جي وچ ۾ توازن بگاڙي رهيو آهي. جيئن ته پاڪستان هڪ تمام وڏو درآمد ڪندڙ ۽ قابل تجديد قدرتي وسيلن جو هڪ وڏو درآمد ڪندڙ آهي ۽ فوسل ايندھن جو هڪ وڏو صارف آهي، پاڪستان جي ماحوليات واري وزارت ماحول جي تحفظ ۽ تحفظ جي ذميواري کڻندي آهي.

موجوده مسئلا: خام گندي پاڻي جي آلودگي، صنعتي فضول، ۽ زرعي وهڪري؛ محدود قدرتي تازي پاڻي جا وسيلا؛ آبادي جي اڪثريت کي پيئڻ جي پاڻي تائين رسائي ناهي؛ ٻيلن جي کوٽائي.

قدرتي آفتون:

اصل مضمون: پاڪستان ۾ قدرتي آفتن جي فهرست.

پاڪستان بار بار زلزلن جي تابع رهي ٿو جيڪي اڪثر سخت (خاص ڪري اتر ۽ اولهه ۾) ۽ سخت برساتن (جولاءِ ۽ آگسٽ) کان پوءِ سنڌوءَ تي سخت ٻوڏون اچن ٿيون. اتر جبلن ۾ لينڊ سلائيڊنگ عام آهن.

محفوظ علائقا:

اصل مضمون: پاڪستان جا محفوظ علائقا.

هتي 35 نيشنل پارڪ، 135 جهنگلي جيوت جون پناهگاهون، 160 گيم رزرو، 9 سامونڊي ۽ ساحلي محفوظ علائقا، 19 محفوظ آبي زمينون ۽ ٻيا ڪيترائي محفوظ گھاس جا ميدان، جھنگلي زمينون، ڪاٺيون ۽ قدرتي يادگار آهن.

ٽائڊل فليٽ:

هڪ تازي عالمي ريموٽ سينسنگ تجزيي موجب پاڪستان ۾ 1,575 چورس ڪلوميٽرن تي ٽائڊل فليٽ هئا، ان لحاظ کان اهو ملڪ 20هين نمبر تي آهي ان لحاظ کان ته اتي ڪيترو ٽائڊل فليٽ ٿئي ٿو.

بين الاقوامي معاهدا:

پاڪستان ماحوليات ۽ آبهوا سان لاڳاپيل ڪيترن ئي بين الاقوامي معاهدن جو هڪ پارٽي آهي، انهن مان سڀ کان نمايان هي آهن:

• ٻيڙي جي آلودگي (MARPOL 73/78)

• اوزون پرت جي حفاظت

• سامونڊي زندگي جو تحفظ

• سنڌو پاڻي جو معاهدو

علائقن ۽ شهرن جو لاڳاپو

علائقي جا حصا ۽ آبادي جا نالا:

-آباد (اردو: ـ آباد) جو مطلب آهي آباد ٿيل جڳهه. مثال: اسلام آباد، فيصل آباد.

-ڊیرا (اردو: ڈیرہ ـ) معنيٰ ملڻ جي جاءِ. مثال: ڊيرا اسماعيل خان.

-ڳڙهه (اردو: ـ گڑھ) معنيٰ قلعو يا بستي. مثال: اسلام ڳڙهه.

-ڳوٺ (اردو: ـ گوٹھ) معنيٰ آبادي يا شهر. مثال: يوسف ڳوٺ.

-ستان (اردو: ـستان) جو مطلب آهي زمين. مثال: بلتستان، بلوچستان.

خيل يا -خيل (اردو: خیل) پشتون ذيلي قبيلي کي ظاهر ڪري ٿو. مثال: درہ آدم خیل (اردو: درہ آدم خیل).

-ڪوٽ (اردو: ـ کوٹ) معنيٰ آبادي يا شهر. مثال: اسلام ڪوٽ، سيالڪوٽ.

نگر (اردو: ـ نگر) معنيٰ گھر. مثال: اسلام نگر.

-پور (اردو: ـ پُور) معنيٰ آبادي يا شهر. مثال: نصرپور.

-وال (اردو: ـوال) معنيٰ آبادي يا شهر. مثال: خانيوال.

-والا (اردو: ـوالا) معنيٰ آبادي يا شهر. مثال: گوجرانوالا.

-ٽنڊو (اردو: ٹنڈو ـ) معنيٰ آبادي يا شهر. مثال: ٽنڊوالهيار.

پڻ ڏسو

• پاڪستان جي موسم.

• پاڪستان جا انتهائي نقطا.

• فشريز ريسرچ اينڊ ٽريننگ انسٽيٽيوٽ، لاهور پاڪستان.

• پاڪستان جي ارضيات.

• پاڪستان جون زميني سرحدون.

• زوميا (جاگرافي).

خارجي لنڪس

• وڪيميڊيا اٽلس آف Pakistan
• Pakistan Geographic
• Shogran Valley^{[مئل ڳنڍڻو]}

حوالا

1. "Pakistan: Geography". US Country Studies. حاصل ڪيل 2008-05-05.
3. "Extension of Continental Shelf Pakistan". YouTube.
4. "Pakistan - Environment". www.globalsecurity.org. حاصل ڪيل 2023-07-04.
5. K2 – Britannica.com
6. "Sapta Sinhavas- The land of seven rivers" (PDF). M. Aslamkhan.
7. Center for the Observation and Modeling of Earthquakes and Tectonics (COMET), 2005. Locating the Kashmir Fault, http://comet.nerc.ac%5Bمئل+ڳنڍڻو%5D. uk/news_kashmir.html
8. Environment of Pakistan pg213."Major crop output" line 13
9. "Fisheries Potential of Pakistan" (PDF).