France Prešeren

France Prešeren (Vrba, 3 di dicèmmiru di 1800 - Kranj 8 di frivaru di 1849) è lu cchiù granni pueta sluvenu, unu dî maiuri pueti rumàntici europei e è na fiura cintrali nnâ storia dâ cultura nnâ lingua sluvena.

France Prešeren.

Spissu nnû passatu lu nomu di Prešeren fu girmanizzatu a Franz Prescheren, 'n quantu ntô sèculu XIX na granni parti dâ Slovenia era cumprisa ntô Ducatu di Carniola, chi nturnu fici na parti dû Mperu Austriàcu.

Vita

Prešeren nascìu ntô paiseddu di Vrba ("Salice" pi talianu), nta na famigghia di campagna cu l'idei abbastanza muderni e prugrissisti. Si nni jìu dâ casa paterna a l'etati d'ottu anni pi stabbilìrisi appressu la casa dû ziu Jožef, parrinu di Kopanje, e jìu ê scoli elementari di Ribenizza. Nni l'anni di Ribenizza succidìu quarchiccosa a iddu ca nfruinzau lu sviluppu dû sò caràttiri, c'assai riguardu ê soi rapporti chî fìmmini. Nun si sapi assai di zoccu succidìu pricisamenti ma avissi a stari quarchiccosa sissuali.

Avennu accabbatu li soi scoli, Prešeren si nni jìu a Vienna ntô 1821 pi studiari jurisprudenza, abbannunannu l'idìa di didicàrisi a addivintàri sacerdotu (chi era chiutostu n'idìa di sò matri). Nta st'anni si didicau ô studiu dâ puisìa, sia clàssica ca rumàntica e accuminzau a scrìviri ntô (1824). Ntô 1928, comu dutturi dâ liggi, si nni jìu 'n Moravia e succissivamenti si riturnau a Lubiana.

Prešeren accuminzau a travagghiari comu avvucatu e ntô 1829 si maritau, sutta prissioni di sò matri e di sò ziu, Marija Johana Khlun, na ricca burghisa di Graz, nnâ Stiria. Doppu nu capimentu appassiunatu, Prešeren s'addivintau cchiù nfriddu cu Marija Johana, ma senza accabbari lu rapportu propiu.

Ntô 1835 murìu lu ziu Jožef, lu parenti cchiù vicinu ô cori di Prešeren. Nnâ primavera dû 1836 vinni pubbricata una dî soi òpiri maiuri Krst pri Savici - «Lu vattìu akllatu di la fonti Savica». Ntô stissu annu si ncucchiau cu Ana Jelovšek, chi addivintassi la sò amanti.

Òpiri principali

• Sonetni venec («Ghirlanna di Sunetti»), na cugghiuta di 15 sunetti.

• Krst pri Savici («Lu vattìu allatu di la fonti Savica»), cumpusizzioni èpica/stòrica adattata ô sèculu VIII, chi si tratta dâ cummirsioni dî Slavi dâ banna alpina ô Cristianèsimu.

• Zdravljica ("La Bicchirata"), scritta pi ottu stanzi, la sèttima stanza è lu testu ufficiali di l'innu nazziunali sluvenu dû 1991

Testu e traduzzioni di Zdravljica (n'astrattu - la prima stanza)

Testu rigginali 'n sluvenu Prijatli! obrodile so trte vince nam sladkó, ki nam oživlja žile, srce razjásni in oko, ki utopi vse skrbi, v potrtih prsih up budi! Komú narpred veselo zdravljico, bratje! čmo zapét'! Bog našo nam deželo, Bog živi ves slovenski svet, brate vse, kar nas je sinov sloveče matere!

Traduzzioni pi sicilianu Amici! Li viti n'hannu fruttatu dû vinu duci chi ni ravviva li veni, e ni guarisci lu cori e l'occhiu e cancella tutti li prioccupazzioni rinuvannu la spiranza nnû pettu affrittu! Frati, pi cui vulemu cantari pi primu sta bicchirata sbriusa! Diu pruteggi a la nostra Terra e tuttu lu munnu sluvenu tutti li frati, li figghi dâ matri cèlibbri!

Liami sterni

• Preseren.net, ntô sluvenu, ngrisi e tudiscu