From Wikipedia, the free encyclopedia
La parrata nissena (zoè "parlata nissena" 'n talianu) è na varianti dû sicilianu ca veni parrata a Caltanissetta.
Si distinchi dû sicilianu standard pi arcuni cosi carattirìstichi. La diffirenza principali è custituita dâ i mmeci dâ e, e dâ u mmeci dâ o.
fùcu (sicilianu standard: fòcu)
ùrbu (sicilianu standard: òrvu, òrbu)
m'appùju (sicilianu standard: m'appòju)
ammùla cutedda (sicilianu standard: ammòla cutedda)
s'allùrda (sicilianu standard: s'allòrda)
arritrùvu (sicilianu standard: arritròvu, ritròvu)
ùcchi (sicilianu standard: òcchi)
ddùcu (sicilianu standard: ddòcu)
jùrnu (sicilianu standard: jòrnu)
ùcchiu (sicilianu standard: òcchiu)
ti pùrtu (sicilianu standard: ti pòrtu)
dùppu (sicilianu standard: dòppu, dòpu)
ecc.
abbìntu (sicilianu standard: abbèntu)
agnìddu (sicilianu standard: agnèddu)
arrì (sicilianu standard: arrèri, arrè, di novu)
nìglia (sicilianu standard: nègghia)
lìggiu (sicilianu standard: lèggiu)
anìddu (sicilianu standard: anèddu)
acìddu (sicilianu standard: acèddu, aucèddu)
vidìnnu (sicilianu standard: vidènnu)
mìzzu (sicilianu standard: mèzzu, mènzu)
pìttu (sicilianu standard: pèttu)
lìntu (sicilianu standard: lèntu)
mìttu (sicilianu standard: mèttu)
cunnucìnnu (sicilianu standard: cunnucennu)
facìnnulu (sicilianu standard: facènnulu)
mìzzi apìrti (sicilianu standard: mèzzi apèrti, mènzi apèrti)
cappìddu (sicilianu standard: cappèddu)
cuglìnnu (sicilianu standard: cugghènnu)
aspìttu (sicilianu standard: aspèttu, spèttu)
chìsa (sicilianu standard: chèsia, crèsia, chièsa)
jì (sicilianu standard: jèu, jè, jù, jò)
pìnsu (sicilianu standard: pènzu, pènsu)
castìddu (sicilianu standard: castèddu)
ecc.
assimigliari (sicilianu standard: assimigghiari)
aglia (sicilianu standard: agghia)
agliùttiri (sicilianu standard: agghiùttiri)
ammugliari (sicilianu standard: ammugghiari)
niglia (sicilianu standard: negghia)
travàglia (sicilianu standard: travagghia)
famìglia (sicilianu standard: famigghia)
curtìgliu (sicilianu standard: curtigghiu)
fugliamàra (sicilianu standard: fugghiamàra, virduràra, cugghitura di virduri)
ecc.
annirbari (sicilianu standard: annirvari)
ecc.
iè armatu (sicilianu standard: è armatu)
iè urbu (sicilianu standard: è orvu, è orbu)
ecc.
ascuntari (sicilianu standard: ascutari) dû latinu "auscultare"
arrisantari (sicilianu standard: arrisatari, arrisautari) dû latinu "ad re saltare"
nuantri (sicilianu standard: nuàutri, nuiàutri) dû latinu "nos" + "alterum"
ecc.
a-ttì (sicilianu standard: a tìa, a-ttìa)
finì di chiòviri (sicilianu standard: finìu di chiòviri)
di mì (sicilianu standard: di mìa)
zì (sicilianu standard: zìu)
s'abbrucià (sicilianu standard: s'abbruciàu, s'abbruciò)
s'affruntà (sicilianu standard: s'affruntàu, s'affruntò)
arrì (sicilianu standard: arrèri, arrè, di novu)
m'ammuttà (sicilianu standard: m'ammuttàu, m'ammuttò)
arrubbà (sicilianu standard: arrubbàu, arrubbò)
s'arrizzulà (sicilianu standard: arrizzulàu, arrizzulò)
ecc.
abbaštari (sicilianu standard: abbastari)
ašcuntu (sicilianu standard: ascutu)
ammišcari (sicilianu standard: ammiscari)
ecc.
aggrangiàri (sicilianu standard: aggranciari)
aggrangàtu (sicilianu standard: aggrancatu)
stringiùti (sicilianu standard: strinciuti)
càngianu (sicilianu standard: càncianu)
ecc.
Ntô dialettu nissenu, la "d" nun veni rutacizzata:
vìdiri (comu ntô sicilianu standard: vìdiri, vidìri)
ecc.
Ntâ varianti nissena, la "cci" veni spissu rinchiazzata cu la "zz":
abbrazzari (comu ntô sicilianu standard: avvrazzari, abbrazzari)
trìzza (comu ntô sicilianu standard: trizza)
azzàru (comu ntô sicilianu standard: azzaru)
ecc.
Ntâ parrata nissena, la "e" nizziali nun accintata poti vèniri sustituita cu la "a":
astràttu (comu ntô sicilianu standard: astrattu / estrattu) dû latinu "extràctus" (e "estratto" 'n tuscanu)
ecc.
Ntâ parrata nissena, la "o" nizziali nun accintata poti vèniri sustituita cu la "a":
arìganu (comu ntô sicilianu standard: arìganu, arìanu) dû latinu "orìganum" (e "origano" 'n tuscanu)
ecc.
Ntâ parrata nissena, la "u" nizziali nun accintata poti vèniri sustituita cu la "a":
ardìca (comu ntô sicilianu standard: ardìcula) dû latinu "urtìca" (e "ortica" 'n tuscanu)
ecc.
Ntô dialettu nissenu, la "pl" latina è spissu cannciata 'n "chi":
acchianari (comu ntô sicilianu standard: acchianari)
chiòviri (comu ntô sicilianu standard: chiòviri)
ecc.
Ntâ varianti nissena, la "ll" latina è spissu cannciata 'n "dd":
addumari (comu ntô sicilianu standard: addumari)
addivari (comu ntô sicilianu standard: addivari)
addàuru (comu ntô sicilianu standard: addàuru)
ascidda (comu ntô sicilianu standard: ascidda)
picciriddu (comu ntô sicilianu standard: picciriddu, picciliddu)
ecc.
Ntâ parrata nissena, si senti bonu la "nz" e dunca si scrivi:
ammunziddari (comu ntô sicilianu standard: ammunziddari)
ecc.
Ntô dialettu nissenu, la "b" ch'è doppu na vucali veni radduppiata:
abbituari (comu ntô sicilianu standard: abbituari)
arrubbari (comu ntô sicilianu standard: arrubbari)
ecc.
Ntâ varianti nissena, la "d" dû nessu "nd" veni canciata 'n "n":
abbannunatu (comu ntô sicilianu standard: abbannunatu)
ecc.
Ntô dialettu nissenu, la "l" veni rutacizzata a li voti:
arba (comu ntô sicilianu standard: arba) dû latinu "àlba"
arcova (comu ntô sicilianu standard: arcova) di l'àrabbu "al-qobbah"
abbarsamari (comu ntô sicilianu standard: abbarsamari) dû latinu "ad + bàlsamum + are"
ecc.
Ntâ parrata nissena, veni spissu agghiunciuta la pripusizzioni latina "ad" davanti a li verbi:
abballari (comu ntô sicilianu standard: abballari) dû latinu "ballàre"
abbastari (comu ntô sicilianu standard: abbastari) dû latinu "benestàre"
abbianchiari (comu ntô sicilianu standard: abbianchiari) dû latinu "blancus + are"
addimurari (comu ntô sicilianu standard: addimurari) dû latinu "demoràri"
arriparari (comu ntô sicilianu standard: arriparari) dû latinu "reparàre"
arripusari (comu ntô sicilianu standard: arripusari) dû latinu "repausàre"
arrubbari (comu ntô sicilianu standard: arrubbari) dû latinu "raubàre"
ecc.
abbarsamàtu: imbalsamato
abbastànti: abbastanza
abbiliàrsi: 1. incollerirsi, 2. rattristarsi, dispiacersi
abbiliàtu: 1. incollerito, 2. rattristato, dispiaciuto
abbintàri: riposare
abbintàrsi: riposarsi
abbisugnàri: bisognare
abbrivatùra: abbeveratoio
abbriviràri: abbeverare
abbuccàri: versare acqua
accà: per sollicitare l'animale a camminare
accaluràtu: 1. accalorato 2. febbricitante
accattàri: 1. partorire 2. comprare
acchiappàri: acchiappare
àccia: sedano
accumpagnàtu: accompagnato
accuntu: acconto
accurzàri: accorciare
accussì: così, in questo modo
accutturàri: cuocere lentamente
aciddùzzu: piccolo uccello
addàuru: alloro
addicidiri: decidere
addiggiriri: digerire
a ddì ddì: a spasso
addivàri: allevare
addrìtta: in piedi
addrizzàri: raddrizzare
addrummìsciri: addormentare
addrummisciutu: addormentato
adduàri: affittare (ad esempio una casa); assumere (qualcuno)
addubbàri: 1. rimediare, 2. accontentarsi
addumàri: accendere
affacciàta: prospetto di una casa
affànnu: affanno, difficoltà di respiro
affruntàrsi: intimidirsi, vergognarsi
agghiacciàri: avere molto freddo
agghiurnàri: farsi giorno
aggiuccàrsi: 1. appollaiare, 2. accucciarsi
aguànnu: quest'anno
ài: espressione di dolore
allaccaràri: appassire, divenire molle
allammicàrsi: desiderare
allappùsu: acerbo (la sensazione che si prova gustando certi frutti se ancora acerbi, ad esempio il sorbo)
allattàri: 1. allattare, 2. dipingere di bianco una parete
a-llàtu: a fianco, vicino
allavancàrsi: cadere
allibbirtàri: sbrigare
alligrìzza: allegria
allisciàri: carezzare; lusingare (qualcuno); lisciare
alluciàri: abbagliare
allùra: allora
allurdàri: lordare, sporcare
amènta: menta
ammàtula: invano
ammiscàri: 1. mescolare, 2. mischiare
ammitàri: invitare
ammuccàri: credere a tutto
ammucciàri: nascondere
ammucciùni: di nascosto
ammulàri: affilare
ammusciri: ammoscire, divenire secco, divenire moscio
ammuttàri: spingere
ammuttùni: spintone
amùri: amore
amurùsu: innamorato
ànca: anca
ancugnàri: avvicinare, accostare
annacàri: dondolare, cullare
annaculiàri: dondolare
annìntra: all'interno
ànnu: anno
antìnna: (1. albero della cuccagna 2. antenna televisiva)
antùra: poco fa
a-ppèdi: a piedi
appènniri: appendere (un quadro)
appinnicàrsi: appisolarsi, addormentarsi
appizzàri: appendere (un quadro); perdere qualcosa (appizzàri la festa)
appujàrsi: appoggiarsi
àrbulu: albero
àrma: 1. arma 2. anima, di persona adulta
armàli: animale
armàri: armare
armàtu: armato
armùzza: anima, di persona giovane
arraccamàri: ricamare
arracumannàri: raccomandare
arraggiàri: arrabbiare, incollerire
arranciàrsi: accomodare alla buona
arrassàri: scostare, allontanare
arricampàri: 1. ritornare a casa, 2. portare a casa qualcosa, 3. guadagnare
arricchiri: arricchire (diventare ricco)
arricriàrsi: divertirsi
arrifriddàri: raffreddare
arrifriddàtu: raffreddato
arrifriscàri: rinfrescare
arrifriscata: sera (quando incomincia a rinfrescare)
arriminàri: mescolare; muovere
arrimuddàri: ammorbidire
arrinèsciri: riuscire
arripizzàri: rammendare, rattoppare
arripusàri: riposare
arrunchiàri: 1. trasportare, 2. riunire, agglomerare
arrussichiàri: arrossire
arruttàri: ruttare
arrùttu: rutto
arsìra: ieri sera
assassunàri: soffriggere
assiddìiri: scegliere
assicutàri: inseguire
assignuràtu: elegante
assulicchiàri: assolare
astùra, a st'ùra: a quest'ora
attaccàri: legare
attuppàri: otturare, tappare
augùriu: augurio
avantàggiu: vantaggio
avantura: poco fa
avanturàzza: un po' di giorni fa
biddu: bello
bunu: buono
bràvu: bravo
còlpu d'abbìli: collera improvvisa
cuminciàri: incominciare
divèrtiri: divertire
èssiri: essere
lèstu: rapido
macàri: anche
piccirìddu: bambino
pulizziàri: pulire
quànnu: quando
quàtru: quadro
rìna: sabbia
socchi: quello che, ciò che
ssabenedìca: buon giorno! (con rispetto)
tantìcchia: un po'
addubbàvu: ho rimediato
allibbèrtati!: sbrigati!
assimìglia a sò pàtri: rassomiglia a suo padre
ammisca: mescola, mischia
ammùcca tùttu: crede tutto
ammùttani!: spingici!
ancùgnati versu ccà!: avvicinati verso di qua!
appìzza stu quàtru!: appendi questo quadro!
appizzasti la bedda mangiata: hai perso la bella mangiata!
arràssati tantìcchia!: scostati un po'!
arrimina: muovi
arriminati: muoviti, sbrigati
arriniscisti?: sei riuscito?
arrì vinìsti!: sei venuto di nuovo!
arrùnchiati versu 'u mùru: avvicinati al muro
ascùntami quànnu pàrlu!: ascoltami quando parlo!
ascùntu: ascolto
còmu ci và?: come ci va?
durmìsti?: hai dormito?
fà lèstu!: sbrigati!
fùsti ammitàta tu?: sei stata invitata tu?
m'appinnicàvu tantìcchia: ho dormito un po'
m'appùju tantìcchia ô mùru: m'appoggio un po' al muro
mi facìsti arrisantàri: mi hai fatto sussultare
mi fici arraggiari, nun mi anscutava: mi fece arrabbiare perché non mi ascoltava
nun si sàpi mài chi pò 'rrivàri: non si sa mai che può succedere
pùru ìddu fà accussì: anche lui fa così
s'allammica: desidera
s'allavancà: è caduto
s'allùcia: si acceca
s'allùrda: si sporca
sî allàtu di mì: sei vicino a me
sî tùtta allaccaràta: sei morbida
sùgnu agghiacciàta: ho molto freddo
t'arricampàsti?: sei ritornato?
t'arricriàsti?: ti sei divertito?
t'arripusàsti?: ti sei riposato?
t'arrisicàsti a fàrlu: hai rischiato di farlo
'u fàzzu a l'arrifriscàta: lo faccio stasera
va t'ammucciàri!: nasconditi!
Ppi liggìrini àutri vai nti la vuci Pruverbi nisseni.
La Simana Santa a Caltanissetta (puisìi, canti, e prijeri scritti nni la parlata nissena):
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.