Terranoa

Terranoa (in italianu Olbia, in gadduresu Tarranoa), est una tzitade cun 61.344 bividores bene aposentada in sa mantessi pianura in su nord est de sa Sardigna, in Gaddura. Est istada sa capitale antiga e istòrica de su Giudigadu de Gallura, sede de sa "Curia Regnum", cioè sa residèntzia de su Zuighe, capulogu de sa curatoria de Fundimonte, unu de sos dipartimentos territoriales chi fit divisu su Giudicadu. E pro pius de 1500 annos sede de su pìscamu. Este una de sas pius importantes tzitade de sa Sardigna.

Custu artìculu est iscritu in sa grafia logudoresa. Abbàida sas àteras bariedades gràficas:

campidanesu · LSC · nugoresu

Terranoa
Nùmene ufitziale:	Olbia
Istadu:	Itàlia
Regione:	Sardigna
Provìntzia:	Nord-Est Sardigna (OT)
Ladiore:	40°55′0″ Nord
Longhiore:	9°30′0″ Est
Artiore:	10 m. subra su mare
Tirada:	383,64 km²
Populatzione:	61.344 (31/07/2023) 157,64 biv./km²
Apendìtzios:	Berchiddeddu, Murta Maria, Pittulongu, Rudalza-Poltu Ritundu, Santu Pantaleu
Comunes lacanantes:	Alà, Alzachena, Figari, Loiri-Poltu Santu Paolu, Monti, Padru, Sant'Antoni de Gaddura, Telti
Còdighe postale:	07026
Prefissu telefònicu:	0789
Còdighe istat:	104017
Còdighe catastale:	G015
Bividores:	terranoesos
Patronu:  - Santu  - Die	Santu Simpliciu 15 maju
Giassu web:	Giassu Istitutzionale

Istòria

Terranòa est una de sas pius antigas tzitades de sa Sardigna, in sa pianura terranoesa s’agatant medas testimoniantzas de sa presèntzia de sos òmines a comintzare dae su neolìticu ae su perìodu nuràgicu. Sos istùdios archeològicos però narant chi sa tzitade fit fundada dae sos pùnicos a giru de su sèculu V - IV a.C. ma bi sono trattas notabiles de frequentazione Grega et Fenicia. Cun sos romanos, arribados in su 238 a.C., sa tzitade fit su tzentru pius mannu de sa Gaddura. In su V sèculu d.C. sa tzitade ruet sutta a sos Vandalos arrivados dae su mare, in calicuna manera sos bizantinos ne giarrigant sos vandalos e pro chimbighentos annos abbarrant in Terranoa (su nùmene como est Phausiana). In su X sèculu Terranoa cun su nùmene de Civita est sa capitale de su Giudigadu de Gaddura, in custu perìodu aiant fraigadu sa Basilica de Santu Simpliu (XI-XII), e su Casteddu de Pedres (XIII). In su perìodu Aragonesu sa tzitade fit pagu populada. In su ‘800 aiant fatu a nou su portu, e Terranoa comintzat a crèschere; In sa segunda Gherra Mondiale sa tzitade est istada bombardada, unos 22 òmines mòerent. In su ‘900 est istada bogada sa malària, sa tzitade passat da 14700 pessonas de su 1951 a 45500 de su 2001. Oe est sa prus manna tzitade de sa Gaddura e de sa provìntzia de Terranoa-Tèmpiu, ei una de sas prus importante de sa Sardigna. In su 2006 su comune de Terranòa est istadu “comune d’eccellenza del sistema amministrativo italiano” pro capatzidade aministrativa e gestionale.

Geografia antròpica

Partziduras istòrigas

sos nùmenes de sas zonas printzipales de Terranoa:

Santu Simprighe; Santu Nicola; Sa Minda Manna Zona Bandinu; Ospedale; Sa Minda Noa; Poltu Cuadu; Zona Gregòrio; Centro Storico;

Putzolu; Santa Mariedda; Maltana; Le Saline; Osseddu; Santa Lughia; Pinnacula;

Zona Baratta; Sacra Famiglia; Sa Marinedda; Isticadeddu; Tilibbas; Tannaule (Nuovo ospedale); Olbia 2;

Monumentos Printzipales

Nuraghes

• Nuraghe Riu Mulinu a Cabu Abbas;
• Nuraghe Belveghile;
• Nuraghe Putzolu;
• Nuraghe Mannazzu
• Nuraghe Casteddu
• Puttu Sacru de "Sa Testa";
• Tumba de sos Gigantes Su monte de s’Ape;

Ruinas

• Ruinas Muraglias Punicas, via Torino;
• Ruinas abitaziones punicos-romanos, via Nanni;
• Ruinas de su abbadoto Romano”;
• Foro Romano;

Atteros

• Casteddu de sa Paulazza (bizantinu)
• Basìlica de Santu Simprighe (XI-XII);
• Casteddu de Pedres (XIII);
• Turre 'e s'Istrana
• Crègia de Santu Paulu Apòstolu.
• Villa Tamponi (1870);
• Palatu Munitzipale;
• Palatu S'Iscolàsticu (1911);
• Anfiteàtru Poltu Quadu, arch. Giovanni Michelucci (1990);
• Museu Archeològicu Natzionale;

• 
  Basilica de Santu Simprighe
• 
  Puttu Sacru "Sa Testa"
• 
  Tumba de sos gigantes de Su Monte de s'Ape

Isport

S'isquadra de fùbalu printzipale est s'Olbia, fundada in su 1905. Sa sigunda isquadra prus importante est su Tavolara, fundada in su 1954.

Collegamentos istranzos