From Wikipedia, the free encyclopedia
Su rugby est unu sport de squadra meda difùndiu in totu su mundu, specialmenti in Francia, Irlanda, in is paisus britannicus e in is ex-colonias de s'Inghirterra, cum'enti s'Australia, sa Nuova Zelanda e su Sudafrica. Est praticau meda in Argentina e in Italia puru.
logudoresu · LSC · nugoresu
(EN) « Rugby is a game for barbarians played by gentlemen. Football is a game for gentlemen played by barbarians. » |
(SC) « Su fubalu est unu sport de sennoris giogau de bàrbaros, su rugby est unu sport de bàrbaros giogau de sennoris » |
Su giogu de su rugby est dividìu in tres codicis de regolamentu: su rugby a 15, su prus diffùndiu, su rugby a 13 e su rugby a 7, gestius de 2 federazionis e organismus internazionalis diversus ca no funti collegaus fra issus, is variantis a 15 e a 7 dipendint de sa propriu federazioni internazionali (Rugby Football Union), invecis sa varianti a 13 dipendit de sa Rugby Football league. Est definiu unu sport de combattimentu e de situazioni. Est unu sport de toccamentu e de combattimentu poitta sa cumparanzia fisica fra is giogadoris ddu at sempri in su giogu. Est definiu peri unu giogu de situazioni poitta cun is annus est sempri prus importanti sa capacidadi de cumprendiri su contestu de su momentu (momentu tatticu) aundi ogna parti de sa partìa si svilupat in manera cuncreta. Sa definizioni de is ruolus, candu su giogu torrat a partiri de una situazioni firma, parit, in su rugby de oi, limitanti, bitta sa necessitadi, po ogna giogadori, de s'adattai a ogna posizioni in campu e a ogna fasi de giogu.
Si giogat cun d-una boça ovali e in 15 giogadoris. Sa boça si pigat cun is manus o cun is peis, ma si poit passai cun is manus sceti in fatu. Si faint cincu puntus faendi "meta", est a nai crakendi sa boça a terra innantis a sa lìnea de meta. Candu si fait meta si poit tirai cun is peis in mesu a is palus de sa porta e fai atrus duus puntus. Nci funt tres puntus po sa punitzioni e po su "drop" - una puntada de pei pighendi sa boça candu est bolendi - (sempri in mesu a is palus).
Formas antigas de giogus cun sa boccia funti sempri esistias in ddogna parti de su mundu: de custas, is prus nomenadas funti s'episkyros gregu, s'harpastum romanu, su calcio storicu fiorentinu e sa soule francesa. In origini su tremini inglesu football, invecis de su chi si pensat, no indicada sempri giogus auba si depiat calai una puntada 'e pei a sa boccia, ma tottus is chi faiant is artigianus e e is massaius "a pei" (to play at ball on foot, de custu su tremini modernu football), in manera diversa de is nobilis ca impreanta is cuaddus po nci passai su tempus. In su cursu de is seculus, is barius football furint introdusius in medas public schools inglesas, cun regolamentus duncas diversus sia po sa forma de sa boccia e a su ettu de ddu manixai o ddu carciai, sia po su numeru de giogadoris in campu.
Sa liggenda apponit a William Webb Ellis, unu studianti de sa scola de Rugby, s'invenzioni de s'omonimu giogu: in su 1823, in occasioni de una partia de football giogau cun regolas ancora no standard, William Webb Ellis iat arregortu sa boccia cun is manus e iat incumenciau a curriri conca a sa linia de fundu campu avversaria streccandudedda addai de sa linia de fundu campu aboxinandu: "META!". Custu stremu maravigliada ed incuriosada medas personas, ca tandu iant incumenciau a praticai custu "sport". In onori de William Webb Ellis ddu est a immoa ancora una statua de brunzu a innanti a sa scola auba est stetiu "imbentau" su mannu sport de su rugby. Sa farta de s'uniformidadi in is regolas intr'e is barius ettus de giogai a football iat causau una prima, manna, scissioni: in su 1863 is rappresentantis de unu grupu de club inglesus iat decidiu de adottai is Regolas de Cambridge, in parti mudadas, e iant fundau sa Football Association, e anti aicci fattu nasciri su chi at a essiri connottu comenti Association Football o Soccer. Is club ca iant mantenniu is Regolas de Rugby iant fundau, peri issus, in su 1871, s'organismu offissiali insoru, sa Rugby Football Union.
Sa segunda partidura est avvennia a intru de sa Rugby Football Union in su 1895 candu, po problemas socialis e economicus, calincunu club de su nord de s'Inghilterra iat formanu sa Northern Rugby Football Union, divennia a pustis sa Rugby Football League, custa a lestru iat incumenciau a mudai grandu partis de is regolas, erribbandu a tenni una versioni de su rugby football meda diversa de sa ca fut gestia de sa RFU.
Sigomenti ca is bariedadis offissialis de su rugby furinti a cussu puntu duas, si furinti deppius distinghiri peri in su nomini: su rugby union fut cussu gestiu de sa RFU e su rugby league su disciplinau de sa RFL.
In medas paisus de cultura anglosassoni su rugby fudi storicamenti cunsiderau unu sport elitariu e amatoriali, est a nai giogau prus che atru de genti de is classis erriccas. Peri oi, pon'esempiu, medas studentis de scolas privadas e scolas segundarias a indirizzu umanisticu faint comenti sport su rugby union, de custu modellu ndd'est bennia sa rugby league faendu nasci una disciplina semi-professionistica giogada de is classis medias e de traballadoris. Unu superamentu de custus stereotipus ideologicus est benniu a lestru in Inghilterra, su sport, est istetiu insertau citzi in su sistema de is public schools (is scolas indipendentis/privadas), mentris in is biddas de su Galles funti nascius is piticus clubs ca ponint paris operaius, minadoris e sa borghesia pitica.
De is annus '90 a innantis, cun su professionismu, meda est mudau, totu su sistema depit criai giogadoris professionistas de artu livellu, is clubs si funti assoziaus in franchigias, est erribada s'attenzioni mediatica e cun issa sponsor esigentis, peri su regolamentu s'est avvesau a is esigenzias mudadas favoressendu sempri de prus sa spettacularidadi de su giogu invecis de is fasis firmas. Calincunu ritu po is professionistas de su traballu no nc'est prus, ma su spiritu de s'origini est abarrau su matessi e accanta a su professionismu abarrant ancora medas clubs dilettantisticus.
In Noa Zelanda, Galles e in particulari in Llanelli in sa contea de Carmarthenshire, Cornovaglia, Scozia, County Limerick in Irlanda, Languedoc in sa Francia meridionali e is Isulas Pacificas su rugby union est populari intre is classis de is traballadoris. Eppuru su rugby league benit cunsiderau su Sport de is classis de traballadoris in is conteas inglesas de Yorkshire, Lancashire e Cumbria, e in is stadus australianus de New South Wales e Queensland. In su Regnu Uniu, su rugby union benit medas bortas tzerriau de is fan "rugger". In calincuna regioni su kick off benit mutìu "Rug Off".
Po comenti est fattu su sport (inci funti medas contattus in is partìas intre is giogadoris), su mundu de su rugby no permittit su cumportamentu antisportivu, poitta peri una infrazioni pitica de is regulas iat a podiri fai benni infortunius serius o adderettura sa morti. Propriu po custu is federazionis faint is regulas prus cirdinas.
Is tifosusi francesus de rugby league medas bortas issus e totu "treizistes"; custu foeddu benit de su nomini francesu de su rugby (jeu à treize). Custu nomingiu s'est a immoa diffundiu in totu sa Francia e peri in is nazionis anglofonas.
Sa lizza est cumposta de su campu de giogu e de s'area de sa meta. Su campu de giogu no deppit essi prus longu de 100 metrus e prus largu de 70 metrus. A pustis de sa linia de meta ddu at s'area de meta ca deppit essi tra is 10 e is 22 metrus de longaria, in modu ca sa longaria massima de su campu siat de 144 metrus massimu. Sa longaria e sa largaria de s'area de giogu deppint essi su prus possibili accanta a is mesuras indicadas. Su campu de giogu est dividìu in 2 de sa linia (continua) de metadi campu, in dogna metadi funti tiradas atras linias parallelas a sa linia de mesanìa:
Is gennas a forma de "H" s'agatant in mesu a is linias de meta. Su tretu tra is duus palus de is gennas, de 3,4 metrus de artaria minima, depit essi de 5,6 metrus. Is duus palus funti unius fra issus de unu palu postu de trevessu, su lau de susu depit essi a 3 metrus de su terrenu.
Cussas in custa lista funti solu is regolas principalis de su rugby a 15.
A is ottu giogadoris ca cumponint prima,segunda e terza linia, ddi nanta "innantis" ("avanti"): issus funti is chi si cuntendint is "accioccus" e is "remittias lateralis". S'accioccu podit essiri serrada o oberta: in ddunu accioccu serrau ddu ant 5 giogadoris po parti e minimu atrus 5 giogadoris abarrant accanta fincias candu ddu at s'obertura de su giogu, mentris in ddunu accioccu obertu (ruck) ddu ant unu o prus giogadoris a camba a deretu toccamentu cun s'avversariu candu sa boccia est in terra. In s'ordinanza in campu, a palas de is "innantis" abarrant is duus "mesanus" ("mediani"), a palas de is mesanus abarrant quattru "tresquartus" ("trequarti") e a palas de is tresquartus ddu at s'"estremu" ("estremo"). S'utility back est unu giogadori particolari ca podit fai diversus ruolus de tresquartus. Is atletas de ogna ruolu, in is scolas de tecnica po principiantis, imparant a fai s'azioni prus importanti, su "placcaggiu". In dduna partìa si podint fai massimu 7 sostituzionis.
In su rugby union, sa varianti prus diffundia in su mundu, is rolus de is giogadoris in campu funti is sighentis (inglesu-italianu-sardu):
15 - Fullback - Estremo - Estremu
14 - Right wing - Tre quarti ala aperta destro - Tres quartus ala oberta destru
13 - Outside center - Tre quarti centro (centro esterno) - Tres quartus centru (centru de foras)
12 - Inside center - Tre quarti centro (centro interno) - Tres quartus centru (centru de intru)
11 - Left wing - Tre quarti ala chiusa sinistro - Tres quartus ala serrada de manca
10 - Fly-half - Mediano d'apertura - Mesanu de obertura
9 - Scrum-half - Mediano di mischia - Mesanu de accioccu
8 - Number 8 - Terza linea centro - Terza linia centru
7 - Openside flanker - Terza linea ala (flanker destro) - Terza linia ala (flanker destru)
6 - Blindside flanker - Terza linea ala (flanker sinistro)- Terza linia ala (flanker de manca)
5 - Lock (2nd row) - Seconda linea - Segunda linia
4 - Lock (2nd row) - Seconda linea - Segunda linia
3 - Tighthead Prop - Pilone destro - Piloni destru
2 - Hooker - Tallonatore - Carronadori
1 - Loosehead Prop - Pilone sinistro - Piloni de manca
Ordinanza in campu de una squadra de rugby union | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
Ogna meta fata balit cincu puntus. Sa squadra ca at fatu una meta tenit deretu a una puntada de pei de conversioni o mudanza ca balit duus puntus: su carci si donat de sa posizioni e perpendicolari a su puntu aundi s'est fata sa meta cicchendi de arziai sa boccia prus in artu de su palu trevessu de sa genna. Atrus tipus de carcis funti is de castigu e de rimbalzu ca chi arrenescint donant tres puntus. A su carci de castigu comenti su de mudanza ddi nanta assentau poitta sa boccia est firma in terra invecis su carci de rimbalzu benit fatu in dduna azioni de giogu a pustis de essi fattu rimbalzai sa boccia in su campu.
Cun is annus, su rugby at mudau medas bias su contu de is puntus, e po unu pagu de tempus (fincias a su 1893) mudada peri de Paisu a Paisu.
In is primus tempus baliant sceti is mudanzas e is drop, e is metas baliant 1 puntu ca naranta "goal" ( su tremini "try" impreau in s'inglesu, boliat nai propriu ca donada su deretu a "provai" sa puntada de pei). No si podiant tentai carcis a puntu in is castigus, custu est istetiu permitiu sceti de su 1893. Tra su 1888 e su 1977 di podiat tentai de "agatai una genna" cun su "carci de mark" (fatu cun sa manera de su drop). Si tenit deretu a carciai sena fasciugu de is avversarius a pustis de s'arregorta de sa boccia primu chi tochit terra a pustis de unu carci (up-and-under) avversariu. Oi si podit fai sceti arregollendu sa boccia in is proprius 22 metrus e de su 1977 non si podit carciai in sa genna.
Is puntus furint introdusius, a su mancu in s'Inghilterra, in su 1886: in su tempus ant'a acabai peri poitta est istetiu postu su carci de mark (boccia pigada primu de tocai in terra) (introdusiu in su 1891 - pesau po contai is puntus in su 1977). Sa mudada a su mancu po sa RFU inglesa at a essi sa sighenti:
Annu | Meta | Mudan. | Drop | Castigu | Mark |
---|---|---|---|---|---|
1886 | 1 | 2 | 2 | no previdia | no previdiu |
1888 | 1 | 2 | 2 | no previdia | 4 |
1891 | 2 | 3 | 4 | no previdia | 4 |
1893 | 3 | 2 | 4 | 3 | 4 |
1905 | 3 | 2 | 4 | 3 | 3 |
1947 | 3 | 2 | 3 | 3 | 3 |
1971 | 4 | 2 | 3 | 3 | 3 |
1977 | 4 | 2 | 3 | 3 | no possibili |
1992 | 5 | 2 | 3 | 3 | 0 |
Fincias a su 1893 nci furint maneras unu pagu diversas, de Paisu a Paisu, de contai is puntus.
Una tradizioni importanti in su giogu de su rugby est su terzu tempus. candu acabat sa partìa is giogadoris de is duas squadras s'attoppant paris cun is tifosus e a totus is chi ant pigau parti a s'arrenescia de sa gara po festeggiai sa partia appenas acabàda. Sa tradizioni bolit unu rmurgiu, cumbidau de sa squadra ca hat ospitau sa partìa. S'aria de cordialidadi auba si pasant is tensionis de sa partìa est una de is cosas ca brexiant de prus chini ddi pigat parti e prus affascinant chini sihit custu sport de foras.
Su rugby a 15 in Italia si giogat de casi 100 annus e su svilupu suu prus mannu s'est tentu candu ant cumenciau a s'affermai, peri a foras de s'Itàlia, giogadoris de scola italiana comenti Sergio Lanfranchi, Mario Battaglini e Paolo Rosi.
In su 1987, annu de sa primu Coppa de su Mundu, est toccau propriu a s'Italia giogai sa primu partia in totu de custa competizioni, peri chi iat pigau unapiastada contra sa Noa Zelanda.
In su 2000, gratzias a totu is girus diplomatcus de Giancarlo Dondi (presidenti de sa Federazione Italiana Rugby), s'Italia imbuccat in su storicu torneu de is 5 nazionis, mudandudeddi su nomini in 6 nazionis.
S'11 martzu 2006 po sa primu borta s'Italia est arrenescia a conchistai unu puntu a foras de domu in su Ses Nazionis accabbandu paris 18-18 a Cardiff, contra su Galles.
Su 24 febbraio 2007 est un'atra data storica po sa nazionali italiana: prima bincida a foras in totu azura in su 6 Nazioni in Murrayfield, cun su punteggiu de 17 a 37. Su 6 Nazioni de cuss'annu est nomenau in sa storia comenti su primu cun duus bincidas. Difatis a pustis de petti duas cidas de s'attoppu storicu de Edimburgo su 10 de martzu de su 2007 sa squadra italiana bincit po 23 a 20 contra sa squadra gallesa in ddunu stadiu Flaminio totu prenu. Cun custa bincida s'Italia arrenescit a binciri su Galles po sa primu borta in sa storia in su Ranking mondiali ponendusì a s'8u postu.
Su 12 martzu de su 2011, s'Italia fait un'atra impresa storica bincit in su Ses Nazionis po sa primu borta, in dduna gara grandu tirada, is titulatissimus francesus po 22-21.
Su 17 martzu de su 2012, s'Itàlia at bintu in su Ses Nazionis contra sa Scotzia s'unica sua partia de custa edizioni de su torneu, lassandu a sa Scotzia e totu sa "Cullera de linna", ca benit "binta" de is squadras ca perdint totus is partias de su Ses Nazionis.
Su campionau rugbisticu prus artu est s'Eccellenza, postu in fatu de 3 campionaus Nazionalis, Serie A, Serie B, postus in fatu issus e totu de is campionaus regionalis de Serie C e de Serie D e is ligas prus piticas dilettantisticas. De su 2010 duas squadras italianas pigant parti a sa Celtic League.
In sa stasoni 2011-2012, ddu ant duas squadras sardas in sa Serie A2 de Rugby a 15 s'Amatori Rugby Alghero e s'Amatori Rugby Capoterra. Sa A2 est su campionau de segunda divisioni, a suta de s'Eccellenza, est dividìu in duus gironis A1 e A2, is primas duas classificadas de de su propriu gironi giogant is play-off po andai in s'Eccellenza.
Intre is film prus nomenaus, s'ammentant:
Partias de rugby de diversas specialidadis e competizionis funti trasmittias d'ogna dii de medas emittentis nazionalis e localis in su mundu: inoa arremonaus sceti ca in Italia su torneu Ses Nazionis fudi trasmittiu de sa RAI, giai de candu is nazionalis ammittias furinti cincu, cun su comentu de Paolo Rosi, in segus fincias a s'edizioni 2009 est istetiu trasmittiu in craru in La7, cun comentu de Cecinelli e Mazzariol, ma de su 2010 is partias de su torneu funti trasmittias in deretta in Sky Sport e in differia in La7. Gratzias a unu accordiu cun sa Rai, invecis, is partias de su campionau professionali italianu prus mannu benint trasmittias in Rai Sport satelliti e digitali terrestri e peri in streaming in su giassu http://www.raisport.rai.it/. Sempri Rosi iat comentau medas partias de sa nazionali po Campionato europeo per Nazioni di rugby e Template:RWC; est craru ca su campionau mondiali de rugby a 15 est sa competizioni rugbistica prus sighìa e tandu est peri s'eventu televisivu prus commerciali: 30 segundus de pubblicidadi in sa finali costat tanti dinai ca sceti is multinazionalis si podint permittiri.
Is competizionis Tri Nations, Super 15, Heineken Cup, National Rugby League e Super League funti a su solitu trasmittius de eurosport e Sky Sport; is campionaus mundialis e is prus importantis competizionis de rugby a 7 in su tempus passau funti istetius trasmittius de Sky Sport e sportitalia; custa trasmittit de pariccius annus Total Rugby: programma de un'ora condusiu ogna giobia de s'ex rugbista de Serie A Luca Tramontin e de sa giornalista Daniela Scalia. Is primus edizionis de su Tri Nations furinti istetias trasmittias in differia de TMC Monte Carlo ca degaici iat donau a is amadoris italianus sa possibilidadi de biri medas partias in craru.
Rugby a 15
Rugby a 13
Rugby a 7
Su giogu de su rugby serbit meda po educai poita imparat su rispettu po s'avversariu e s'arbitru (imparus ca atrus sport no donant o chi ddu 'onant non in sa "cantidadi" ca serbit). In prus a sa socializzatzioni, a su rispettu de is principius e de is regulas, su mini rugby donat s'opportunidadi po is pippius de si ponniri facci a pari cun sa aggressividadi insoru e de is atrus in ddunu giogu. In particulari, sa Federazione Italiana Rugby tenit una parti dedicada a sa promotzioni de su mini rugby in is scolas, auba benint attivaus progettus po s'educazioni e a sa formazioni de is studiantis. S'allegat de mini rugby in is piccioccus cun dduna etadi intr'e is 5 e is 12 annus est a nai is piccioccus ca giogant in is under 6;8;10;12. Su mini rugby in prus est unu giogu ca favoressit sa socializzatzioni e integratzioni: podint giogai in squadras amescuradas sia pippius ca pippias, in prus peri piccioccus diversamente abilis.
In is partìas de Rugby no benit mai sonada sa canzoni "We are the champions" de su grupu inglesu Queen, comenti invecis si fait in medas atrus sport, poitta tenit sa fràsia "No time for losers" ("No ddu'at tempus po chini perdit") ca est cunsiderada de arreulu po is avversarius. Eppuru a pustis de sa finali de su mondiali de rugby de su 2003 bintu de s'Inghilterra, custa canzoni est istetia sonada.
Controllu de autoridade | BNE (ES) XX526863 (data) · BNF (FR) cb119327137 (data) · LCCN (EN) sh85115741 · NARA 10647604 · NDL (EN, JA) 00569246 · NKC (EN, CS) ph221996 |
---|
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.