Giapone
istadu de s'Àsia orientale From Wikipedia, the free encyclopedia
istadu de s'Àsia orientale From Wikipedia, the free encyclopedia
Su Giapone (日本, Nihon にほん o Nippon にっぽん) est una natzione insulare de s'Asia Orientale. Sos caràteres chi cumponent su nùmene de su Giapone cherent nàrrere literalmente "Acantu naschet su sole", pro custu su Giapone est connotu finas comente «Terra de su Sole Levante», unu nùmene chi derivat dae sa positzione orientale de s'istadu rispetu a sa Tzina. Si creet ca su nùmene impreadu in otzidente siat derivadu dae su de unu dialetu de sa Tzina meridionale su cale est pronuntziadu/jāk-bəng/. Su nòmene ufitziale est Nihon-koku o Nippon-koku.
campidanesu · LSC · nugoresu
Giapone | |||||
---|---|---|---|---|---|
| |||||
Datos amministrativos | |||||
Nùmene intreu | Giapone | ||||
Nùmene ufitziale | 日本国 Nihon-koku, Nippon-koku | ||||
Limbas ufitziales | Giaponesu | ||||
Àteras limbas | limbas ryukyu, ainu | ||||
Capitale | Tōkyō (14.097.838 ab. / 2023) | ||||
Polìtica | |||||
Forma de guvernu | Monarchia Parlamentare | ||||
Cabu de Istadu | Naruhito (Imperadore) | ||||
Cabu de Guvernu | Fumio Kishida | ||||
Mannària | |||||
Totale | 377.975 km² | ||||
Populatzione | |||||
Totale | 124.913.000 ab. (2022) | ||||
Densidade | 333 ab./km² | ||||
Nùmene de sos abitantes | giaponesos | ||||
Geografia | |||||
Continente | Àsia | ||||
Fusu oràriu | UTC+9 | ||||
Economia | |||||
Valuta | yen | ||||
Vàrias | |||||
Còdighes ISO 3166 | JP, JPN, 392 | ||||
TLD | .jp | ||||
Prefissu tel. | +81 | ||||
Sigla autom. | J | ||||
Innu natzionale | 君が代 Kimi ga yo "Il regno dell'imperatore" | ||||
Festa natzionale | 11 Freàrgiu | ||||
Sa popolatzione de su Giapone est de 124 milliones de bividores e sa capitale e tzitade printzipale est Tōkyō.
Su Giapone est un'arcipèlagu cun 14.125 ìsulas, sas printzipales sunt chimbe Honshū, Kyūshū, Shikoku, Hokkaidō e Okinawa. S'agatat in su Ocèanu Pacìficu, a est de sa Cina, Corea e Russia s'allongat dae su mare de Okhotsk a nord fintzas a su Mare Cinesu Meridionale a sud.
Su Giapone est pro unu 67% montuosu o in montiju pro su prus buscosu, est postu in una zona geològica zóvane e est parte de sa tzintura de fogu de su Ocèanu Pacìficu, pro custu de frecuente bi sunt terremotos e maremotos (tsunami). S'agatat medas vulcanos ativos su prus fentomadu est su Monte Fuji Fuji-san (3.776m) in s'ìsula de Honshū, e su Monte Aso (1592 m) in s'ìsula de Kyūshū. Sa pianura est solu unu 19,3% (11% agricultura, 8,3% abitadu).
S'istòria de su Giapone at raighinas chi partint dae 10.000 annos innantis de Cristu.
Periodu Jōmon (10000 a.C.-300 a.C.), in custu perìodu s'atividade printzipale de sos òmines fit cussa de sa catza e de sa pisca, e produssione de tzeràmica.
Periodu Yayoi (300 a.C.-250 d.C.), comintzada sa piantadura de su risu in s'isula de Honshū e Kyūshū.
Periodu Kofun (300-538), in custu perìodu sos òmines fin separados in tribù (uji), su prus mannu fit su clan Yamato.
Periodu Asuka (538-710), est su primu perìodu buddhista. In custu tempus su buddhismu est diventadu ufitziale in su clan Yamato. Un'àteru clan importante de custu perìodu fit su clan Soga.
Periodu Nara (710-794), dapoi de calchi gherra tra clan sa capitale de s'imperu est diventada sa tzitade de Nara.
Periodu Heian (794-1185), su nùmene cheret nàrrere capitale de sa paghe e de sa trancuillidade (Heian-kyō). In custu perìodu sa famìlia Fujiwara est a su tzentru de sa Corte imperiale, e sa capitale est Kyōto.
Dapoi de sa batalla navale de Dan no Ura in su 25 abrile de su 1185 sas famìlia Minamoto (duos frades Yoshitsune e Yorimoto) est diventada su clan prus balente, e Yorimoto est diventadu shōgun.
Periodu Kamakura (1185-1333), dae su 1185 a su 1333 sa famìlia Minamoto e sa famìlia Hojo (famìlia de sa muzere de Yoritomo) an guvernadu su Giapone. Ma a pagu a pagu sos segnorottos feudales (daimyō) an comintzadu ad aere prus autonomia.
Dae s'àtera parte s'imperadore Go Daigo, cun s'azudu de sos àteros clan cheriat torrare a guvernare su paese, ma unu de custos Ashikaga Takauji s'est rebelladu fatende unu scisma cun duos imperadores. Unu lezìtimu disterradu, e s'ateru illezìtimu a Kyōto, in sa zona Muromachi.
Perìodu Muromachi (1333-1573), dae su 1467 a su 1568 su Giapone fit difìtzile dae guvernare e bi fin medas battallas (Sengoku jidai).
A giru de su 1542 e1543 sunt arrivados sos europeos in s'ìsula de Kyūshū, cun issos sunt arrivadas puru sas primas armas de fogu (s'archibùgiu). In su 1571 est istada fundada sa prima istazione cummerciale a Nagasaki.
In su 1573 est diventadu shogun Oda Nobunaga.
Periodu Azuchi-Momoyama (1573-1600), su Giapone torrada ad essere unidu suta a un'ùnicu guvernu pro volontade de tres shōgun: Oda Nobunaga, Toyotomi Hideyoshi e Tokugawa Ieyasu. Nobunaga e Hideyoshi aiant traballadu meda pro diminuire sa fortza de sos daimyo. A sa morte de Hideyoshi in 1598 bi fit una gherra tzivile tra sos daimyo prus balentes, e a sa fine sa bitòria est de Tokugawa Ieyasu.
Periodu Edo (1600-1868), est su perìodu prus fentomadu de s'istòria giaponesa, su nou shogun Tokugawa Ieyasu, at fatu de su shogun s'òmine prus importante de su Giapone totu, e de s'imperadore solu unu sìmbulu chena potere guvernativu.
Sutta Tokugawa est istadu fatu unu sistema econòmicu e burocràticu nou, e puru unu sistema giuditziàriu natzionale. Custu est istadu unu perìodu de paghe e prosperidade pro sa natzione.
In su perìodu Edo sos istranzos bènnidos da s'Europa predicaian su Cristianesimu, custu non piaghiat meda a su shogun tantu chi dae su 1641 a su 1853 su Giapone fit serradu a totu sos istranzos (Sakoku). Petzi in una ìsula minore de Nagasaki (Dejima) fit cuntzessu a sas naves istranzas de cummertziare cun sos giaponesos.
Tra su 1830 e su 1840 bi fin meda caristias, e sa pressione de sas natziones otzidentales, faghet diminuire sa fortza de su shogun, e a pagu a pagu s'imperadore torrada ad essere tzentrale in su guvernu.
Periodu Meiji (1868-1912), est su perìodu de sa torrada a su podere de s'imperadore e de sa modernizatzione de su Giapone. Bi fit s'abertura a su cummèrtziu internassionale, e una prima forma de costitutzione parlamentare. Si ant isvilupadu sos servìtzios pùblicos, istradas e ferruvias, fraigada medas indùstrias.
In custu perìodu su Giapone est diventadu meda natzionalista et imperialista, faghende gherras cun sa Cina (1894-1895), e cun sa Russia (1904-1905).
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.