Judicadu de Càlaris
From Wikipedia, the free encyclopedia
Su Judicadu de Càralis (in latinu: Iudicatus Karalintanus), fintzas naradu de Càlaris o de Plùminos, fiat unu istadu soberanu indipendente chi in s'Edade Mèdia s'isterriat in su chirru meridionale de sa Sardigna, cumprendende is atuales sub-regiones de mèdiu e bàsciu Campidanu, su Sùlcis, s'Ogiastra e sas partes prus a giosso de Barbàgia. Lacanaiat in su norte cun su Judicadu de Arbaree, e in partes minores cun sos de Torres e su de judicadu de Gaddura.
campidanesu · logudoresu · nugoresu
Judicadu de Càralis | |||
---|---|---|---|
| |||
Datos amministrativos | |||
Limbas ufitziales | Sardu, Latinu | ||
Limbas chistionadas | Limba sarda | ||
Capitale | Santa Ilia | ||
Polìtica | |||
Forma de Istadu | Judicadu sardu | ||
Forma de guvernu | Monarchia eletiva, a pustis ereditària, fintzas in lìnia feminina (portadora de tìtulu): sos donnos fondiàrios atribuiant su podere a su Iudex sive rex pro mèdiu de sa Corona de Logu a pustis de unu giuramentu, naradu bannus consensus, espressadu durante s'assemblea bàndida de intronizatzione. Sa Corona de Logu seberaiat su sutzessore si, a sa morte de su giùighe, non b'esserent erederis designados. | ||
Cabu de Istadu | Giùighes de Càlaris | ||
Nàschida | Pagu prus o mancu su 1000 | ||
Càusa | ischirriadura dae s'Impèriu Bizantinu | ||
Fine | 1258 cun Gulliermu III Salùsiu VI | ||
Càusa | ocupatzione de sos Della Gherardesca, de su Judicadu de Gaddura e de su Judicadu de Arbaree | ||
Territòriu e populatzione | |||
Territòriu originale | Sardigna meridionale | ||
Mannària màssima | pagu prus o mancu 8.000 km² in su 1200 | ||
Populatzione | pagu prus o mancu 100.000 abitantes in su 1200 | ||
Economia | |||
Valuta | Aragonesa | ||
Resursas | Agricoltura, allevamentu, iticoltura | ||
Cummèrtzios cun | Istados mediterràneos: Penìsula ibèrica, Frantza, [Repùblica de Gènova]], Istadu Pontifìtziu, Massa, Repùblica de Pisa, Regnu de Sitzìlia, Tùnisi; Istados a làcana:Judicadu de Arbaree, Judicadu de Gaddura, Judicadu de Torres e, a pustis Repùblica de Pisa, sos Possedimentos Sennoriles de sos Doria in Sardigna, sos de sos Malaspina e sa Corona de Aragona | ||
Religione e sotziedade | |||
Religiones prus mannas | Catolitzèsimu | ||
Religione de Istadu | Catolitzèsimu | ||
Evolutzione istòrica | |||
Istadu antepostu | Impèriu bizantinu | ||
Istadu imbeniente | Domìnios de sos Della Gherardesca Judicadu de Gaddura Judicadu de Arbaree |
Fiat custu giuigadu erederi deretu de su rènniu unitàriu sardu dae chi si diant ischirriare a fatu sos àteros giuigados, aiat cunserbadu pro tempus longu istitutziones, limba e costùmenes gregu-bizantinos[1]. Sa durada fiat de unos 300 annos, dae su de 10-11 sèculos a su 1258. A cabu de su logu, bi fiant su monarca, denominadu judike, e unu cussìgiu deliberativu, sa Corona de Logu. Sa capitale beniat a s'agatare in Santa Igia, distruida in su 1258 e is cales rastas s'agatant galu oe in die in sa parte otzidentale de Casteddu.
Su primu giuighe documentadu de su giuigadu de Càlaris diat èssere Marianu I Salùsiu I a cara de s'annu 1000, s'ùrtimu Gulliermu III Salusiu VI in su 1258. Su giuigadu fiat a pustis de una gherra ocupadu e ispartzidu intre su giuigadu de Arbaree, Gaddura, e sa famìllia Della Gherardesca. A su tempus de màssima istèrrida s'iscampiaiat pro unos 8.000 km² e contaiat unos 100.000 bividores.
In sa tradutzione italiana custu giuigadu est fatu·fatu naradu impropiamente Giudicato di Cagliari. Mancari etimologicamente su nùmene italianu Cagliari currespondat a su tremene Càlaris, sa moderna tzitade de oe in die est de fundatzione pisana, currespondende a s'originària Castrum Caralis o Castel di Castro o Casteddu de Càlaris, fortilesa fraigada pagu a tesu de s'antiga Santa Igia, a chi sos sardos galu narant Casteddu.