Арыгылааһын (нууч. Алкоголизм, лат. alcoholismus) кэмин билбэккэ итирдэр утахтары иһииттэн ыалдьыы, аһыы утахха ылларыы.
Иһиллибит арыгы киһи организмыгар ферменнэр (түргэтэр веществолар) көмөлөрунэн араас эттиктэргэ араарыллар(метаболиттар). Аан бастаан арыгыга баар алкогольдегидрогеназа фермент дьайар, бу түмугэр ацетальдегид диэн эттик(метаболит) үөскуур. Эттик киһиэхэ күүстээх дьаат курдук дьайар. Ону киһи аан бастаан улахан дозаны иһэн баран хайдах буолбутуттан билиэн сөп. Онно арыгы дьаатыгар үөрэнэ илик организм ацетальдегидтан улахан сүһүрдүүну ылар, киһи тириитин тымырдара аһыллан хаан киириитэ элбээн кытаран хаалар, организм дьааттан босхолоноору хотуолатар, тымныы көлөһүн тахсар, сэниэтэ эстэр, сүһүөхтэрэ босхо бараллар, кыайан хаампат, байааттаҥныы сылдьар буолар,этэ-сиинэ ыалдьар, ол кэнниттэн хас да кун устата сэниэтэ суох сылдьар. Арыгыны иһии төһөнөн чаастатыйар да соччонон түргэнник организм ити ацетальдегид сүһүрдэр дьайыытыгар үөрэнэн барар. Ити уөскээбит ацеталдьегид альдегиддегидрогеназа фермент көмөтүнэн атын чаастарга кубулуйар уонна киһиэхэ барар процесс сүрүн үөһүгэр киирэр. Ацетальдегид уларыйыытын түмүгэр киһи организмыгар буортулаах саҥа веществолар үөскүүллэр. Веществолар атастаһыыларын бэрээдэгэ кэһиллэр. Этиллибит веществолар концентрациялара киһи хааныгар мэлдьи баар буоллахтарына, организм уларыйыытыттан үөскээбит веществолартан оҥоһуллар буортулаах эттиктэр организм арыгы дьаатыгар үөрэнэр процеһын түргэтэтэллэр. Мантан саҕалаан киһи өйө-санаата, этэ-хаана арыгы дьаатыгар үөрэнэр.
Эмп улэһиттэринэн кэтээн көрүүлэринэн арыгыһыт дьонтон нервнэй ыарыыларынан моһуогурар, майгы-сигили өртүнэн мөлтөх кэмэлдьилээх уонна тартарар ыарыылаах, өйдөрүн сайдыыта бытаан оҕолор төрууллэр. Бу туһунан төрөтер-үүһатар саастарыгар сылдьар дьоннор, саҥа ыал буолбуттар умнуохтарын сатаммат. Кинилэр арыгы дьаата оҕо үөскүүрүгэр дьайыытын билэллэрэ олус наадалаах. Иһиллибит арыгы киһи организмыгар киирэн, хаан устун киһи ханнык баҕарар органнарыгар дьайар, эр киһиэхэ сперматозоид, дьахталларга яйцеклетка оҥоһуллар былчархайдарыгар кытта тиийэр. Итилэр оҥоһуллаларыгар киһи организмыттан ыраас, ханнык да дьаатынан сүһүрбэтэх веществолар кыттар буоллахтарына, биохимическай өртүнэн ыраас, биологическай да өртүнэн доруобай буолаллар. Оттон дьаатынан сүһүрдүллүбут организмҥа сити былчархайдар, мөлтех, аккыраҥ, өйүнэн итэҕэс буолан төрүүр.
Хроническай арыгылааһынтан эмтэниэн баҕалаахтар бастатан туран, арыгы организмҥа дьайыытын, олоххо-дьаһахха охсуутун, үлэҕэ-хамнаска хоромньутун бары өттуттэн көрөн, дьиҥнээх баар балаһыанньанан ырытыахтаахтар, тахсыбыт уларыйыылары толору билинэн,онтон туоруур суолга туруналларыгар биир кытаанах, бигэ санааны ылыныахтаахтар.Оннук дьон арыгы ыарыытыгар чахчы ылларбыттарын бэйэлэрэ толору дакастыахтаахтар, арыгы куһаҕан өрүттэрин толору билинэн эмтэнии, эмтэнээччигэ көдьүүстээх буолар
Арыгыттан эмтэнии балыыһаҕа сытыынан эбэтэр амбулаторнай усулуобуйунан эрэ эмтэниинэн бүтүө суохтаах.
Маны таһынан,арыгыга ылларбыт дьоҥҥо специалист көмөтө улахан наада.Кини тас тулалыыр эйгэҕэ, дьоҥҥо-сэргэҕэ, үлэҕэ-хамнаска сыһыаннарын, организмнарыгар туох уларыйыы тахсан эрэрин учуоттаан ханнык миэрэни ылыналларын субэлиэҕэ.
Эмтэнии кэнниттэн, арыгыга ылларбыт киһи хайаан даҕаны наркологическай кабинекка учуокка туран врачтар кэтэбиллэригэр сылдьыахтаах, доруобуйатыгар, өй-санаа өртүгэр туох уларыйыылар тахсалларын барытын сиһилии кэпсээн, онуоха сөптөөх эмтэнии ылыахтаах.Оччоҕо организм саҥа усулуобуйаҕа үөрэниитэ доруобуйаҕа охсуута суох ааһар, арыгылыыр төрүөт суох буолар.
Эмтэммит киһи аны хаһан да арыгыны амсайыа суохтаах.Хас да уонунан сылларга арыгы испэккэ сылдьан баран, испит дьоҥҥо алкоголизм ыарыыта саҥа күүһүнэн көбөн тахсыан сөп.
- Х.Х.Турнин,Б.Н.Попов, Алкоголь уонна кини киһиэхэ дьайыыта. Дьокуускай 2002.
- О.Г. Сыропятов, Н.А.Дзеружинская, Патогенез и биологическое лечение алкоголизма: пособие для врачей. Киев 2009.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
