Клиорина Ираида Самоновна — суруйааччы, драматуур, суруналыыс, СӨ култууратын үтүөлээх диэйэтэлэ (1994), Уус Алдан улууһун ытык гражданина.
1915 сыллаахха билиҥҥи истиилиэн кулун тутар 16 күнүгэр Дьокуускайга төрөөбүтэ. Аҕата Аммаҕа көскө кэлэ сылдьар Клиорин Самон Маркович (1891–1960), Сэрии сэбин уура сыппытын уонна «Хотугу Манчжурия холбоһуктаах социалистара» диэн тэрилтэ сокуоннайа суох типографиятыгар сыһыаннааҕын иһин Саха сиригэр көскө ыытыллыбыт.
Ийэтэ тыа учуутала Клиорина (төрүөҕүнэн Малькова) Антонина Авксентьевна (1893–1971).
Аҕата көһүн болдьоҕо бүтүөр дылы ийэтин кытта Уус-Алдаҥҥа (?) Кириэс Халдьаайыга олорбуттар. 1917 с. дьиэ кэргэн Благовещенскай куоракка көспүттэр, онтон — 1921 сыллаахтан 1932 сыллахха диэри Харбииҥҥа КВЖД зонатыгар олорбуттар. Онно кистэлэҥ ыччат тэрилтэлэрин үлэтигэр кыттар: 1924 с. — пионерия, 1931 с. — хомсомуол.
1928–1929 сс. Сэбиэскэй Сойуус уонна Кытай ыккардыларынааҕы иирсээн кэмигэр политическэй охсуһууга кыттыспыт. Аҕата табаарыстарын кытта түүн Хабаровскай араадьыйатын истэллэрин харабыллыыр эбит. 1931 с. ССРС гражданнарыгар аналлаах Индустриально-железнодорожнай техникум иһинэн 9 кылаастаах орто оскуоланы бүтэрбит.
1932 с. консульство Москубаҕа үөрэттэрэ ыыппытын, ол эрээри хомсомуол тус(личнэй) дьыалата суох буолан уонна ВКП (б) устуоруйатын билбэккэ, кыайан киирбэтэх. Общественнай аһылык үнүстүүтүгэр сэкиритээринэн үлэлээбит, онтон 1934 с. ИФЛИ (Москубатааҕы устуоруйа, бөлүһүөпүйэ института) бөлүһүөпүйэ бакылтыатыгар киирбит, онтон 1935 с. хомсомуол киин кэмитиэтэ ГУГБ НКВД Уһук Илиннээҕи салаатыгар контрразведкаҕа үлэҕэ ыыппыт.
1937 с. Япония үспүйүөнэ диэн сымыйанан буруйданан хаайыллыбыт, ССРС ОСО НКВД-та от ыйын 23 күнүгэр "сууттаан" 8 сылга лааҕырга ыыппыт. Мордовияҕа "Ийэ дойду таҥнарыахсыттарын дьиэ кэргэттэрэ" («ЧСИР» — членов семей изменников родины) сытар Темниковскай дьахтар лааҕырыгар сыппыт.
23 саастааҕар лааҕырга ньиэрбэтэ тулуйбакка инбэлиит буолбут. 1940 с. «Карлаг» диэн уопсай лааҕырга көһөрбүттэр — Караганда аттыгар. Лааҕырга сытар кэмигэр суруйуунан дьарыктанар буолбут. 1945 с. Москубаҕа икки киинэ уонна хас да ойуулук сценарийын суруйан ыыппыт. "Казахская сюита" сценарийын туһанан кэлин И. Пырьев "Сказание о земле Сибирской" киинэни устубута. 1947 с. босхоломмут, аҕыс сыл оннугар 10,5 сыл хаайыыга олорбут. Босхолонон баран Москубаҕа олороро бобуллубут (101 км). 1947–49 сс. Щелковскай промкомбинакка худуоһунньук-ретушердаабыт. 1948 с. Саха суруйааччыларын сойууһун бэрэстээтэлэ Николай Якутскай көрдөһүүтүнэн Урсик туһунан "Бастакы кыымнар" (Первые искры) диэн дырааманы суруйууну саҕалаабыт, 1949 с. Дьокуускайга тыйаатырга туруорарга эрэкэмэндээссийэлээбиттэр.
1950 с. муус устар 19 күнүгэр эмиэ урукку буруйун иһин хаайыллыбыт, Красноярскай кыраай Эбэҥки национальнай уокуругун Туру бөһүөлэгэр болдьоҕо суох көскө ыытыллыбыт. Манна "Свет Востока" диэн сценарий суруйбута, Эвенкия сайдыытын туһунан "Вторчино рожденные" монографиятын суруйбута. Ону таһынан Сэбиэскэй Сойуус дьоруойун И. Увачан хорсун быһыытын ойуулаан хартыына суруйбута. 1951 с. сценарнай устуудьуйа көҕүлээһининэн Н.Г. Чернышевскай туһунан сценарийы бүтэртэртэрээри Москубаҕа ыҥыран ылбыттар. Кинорежиссер А.П. Довженко, бэйиэт А.А. Сурков уо.д.а. МГБ иннигэр Москубаҕа хаалларар туһунан хадатаайыстыба суруйбуттара да буоллар, суруйааччыны төттөрү этаабынан Красноярскай кыраайга ыыппыттара.
1954 с. Москубаҕа төннүбүт. ССРС Үрдүкү суутун байыаннай коллегията 1955 сыллаахха атырдьах ыйын 17 күнүгэр толору реабилитациялаабыт.
Бу кэнниттэн көхтөөх суруналыыс, суруйааччы, чинчийээччи уонна быраабы көмүскээччи үлэтэ саҕаламмыт. 1955 сыллаахтан араас сценарий устуудьуйаларын кытта дуогабардаһан үлэлээбитэ. 1956 с. Бүтүн ссойуустааҕы күрэс дьүүллүүр сүбэтэ икки киинэ сценарийын туруорарга эрэкэмэндээссийэлээбитэ, ол эрээри ол үлэлэрэ киэҥ экрааҥҥа тахсыбытахтара. 1958 сыллаахтан суруналыыстыканан дьарыктаныытын саҕалаабыта. 1960 с. "П.Н. Сокольников и его переписка с Л.Н. Толстым" диэн ыстатыйаны бэчээттээн саха бастакы идэтийбит бырааһын аатын сөргүтэр үлэни саҕалаабыта. Саха устуоруйатыгар суруллубут икки дыраамата араадьыаҕа испэктээх буолан тахсыбыттара (Вилюйский Прометей, 1961, Ледовая осада, 1964). 1969 с. Урсик туһунан хомуурунньугу бэчээттэппитэ. 1970 с. "Хроника жизни якутского интеллигента" пьесаны түмүктээбитэ, бу үлэтэ сахалыы тылбаастаммыта.
Олоҕун барытын үлэтин Саха сирин кытта ситимнээбитэ. Умунууга хаалбыт саха интэлигиэнсийэтин аатын сөргүтүүгэ бастакы үлэлэри суруйбута. Народник Н. Г. Неустроев-Урсик, быраас П. Н. Сокольников, агроном М. Ф. Слепцов, түмэт дьайыксыт, бэлиитик В. В. Никифоров-Күлүмнүүр ааттарын сөргүппүтэ. Ону таһынан кини хадаатайынан Харбиҥҥа олорон буруйдаммыт дьон реабилитацияламмыттара.
Олоҕун тиһэх сылларыгар Польша тиэмэтинэн уонна мемуар суруйуутунан дьарыктаммыта. «История без флёра-2. Тайна кода „Моряки“ — чекистской союзной операции по ликвидации первых якутских большевиков, 1937–1938 гг.» диэн докумуонунан уочарка суруйбута. Бу үлэлэрэ бэчээккэ тахсыбакка хаалбытара, рукописьтара сүппүтүнэн ааҕылла сылдьыбыттара. Ол эрээри, кэлин Саха Национальнай архыыбыгар бэйэтин пуондатыгар харалла сыталлара көстүбүтэ.
Чуолкайдана илик сибидиэнньэнэн 2002 сыллаахха ахсынньыга Москубаҕа өлбүт. Ханна көмүллүбүтэ биллибэт[1].
- Аҕатын бииргэ төрөөбүтэ Клиорин Захарий Маркович (1881–1930) — Харбииҥҥа олорбут, "Восточное обозрение" диэн нууччалыы хаһыат суруналыыһа.
- Таайын уола Клиорин Марк Захарович (1904–1942) — литератор, суруналыыс, тылбаасчыт.
- Ийэтинэн эбэтин ииппит уола (аймахтарын оҕото тулаайах хаалбытын ииппит) Николай Захаренко — 1925 сыллаахтан Саха АССР үбүн наркома.
- Эбэтин төрөппүт уола Михаил Мальков 1921 с. взвод хамандыыра, Охуоскай эспэдииссийэлиир этэрээтин хамандыырын солбуйааччыта, 1921 с. балаҕан ыйын 27 күнүгэр үрүҥнэр тоһуурдарыгар түбэһэн 23 сааһыгар өлбүт.
- Эһэтэ Мальков Авксентий Николаевич, Дьокуускайга почта үлэһитэ, 1915 с. Дьааҥы уокуругар командировкаҕа сылдьан күндү таас туһунан үһүйээни истэн, Муома өрүс салаата Катышка үрэххэ баран чинчийэ сылдьыбыт, Клиорина ахтыытыгар суруйарынан, алмаас булбут, 1915 сыл атырдьах ыйын 13 күнүгэр Дьааҥы полицейскай управлениятыгар ол туһунан сайабылыанньа суруйбут. 1930 сыллаахха "социально-чуждый и опасный элемент" быһыытынан репрессияламмыт, ол эрээри аҕыйах ыйынан хайыыттан таһаарыллыбыт, хотугу оруйуоннарга олорор бырааба быстан, Аммаҕа олорбут.
- Балта Тамара Самновна, Аммаҕа 1916 сыл балаҕан ыйын 24 күнүгэр төрөөбүт.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
