Ыам ыйын 26

Ыам ыйын 26 диэн Григориан халандаарыгар сыл 146-с күнэ (ордук хонуктаах сылга 147-c күнэ). Сыл бүтүө 219 күн баар.

Бэлиэ күннэр

• Австралия Австралия — Алы гыннарыы күнэ (ааҥл. National Sorry Day). XX үйэҕэ төрүт олохтоохтор оҕолорун төрөппүттэриттэн былдьаан өбүгэлэрин үгэһиттэн тэйитэр, "үрүҥ дьон култууратыгар" иитэр бэлиитикэ баара. 1997 сыллаахха Австралия Түмэнигэр бу сааттаах быһыы туһунан отчуот оҥоһуллубута
• Арассыыйа Арассыыйа — Арассыыйа урбаанньытын күнэ. 2007 сылтан бэрэсидьиэн ыйааҕынан бэлиэтэнэр
• Армения Армения — Сардарапат кыргыһыытыгар кыайыы күнэ
• Гайана Гайана — Тутулуга суох буолуу күнэ. Холбоһуктаах Хоруоллуктан (Британияттан) 1966 сыллаахха босхоломмут
• Грузия Грузия — Тутулуга суох буолуу күнэ. 1918 сыллаахха бастакы өрөспүүбүлүкэ төрүттэммит күнүгэр бэлиэтэнэр
• Дания Дания — Кронпринц Фредерик төрөөбүт күнэ
• Польша Польша — Ийэ күнэ

Түбэлтэлэр

• 17 — Рим ыраахтааҕыта Германик херускалары, хаттары уонна Эльба өрүс арҕаа өттүгэр олорбут атын ньиэмэс биис-уустарын кыайыытын өрөгөйүн бэлиэтээбит.
• 451 — Эрмээн өрө турааччылара уонна Сасанидтар импиэрийэлэрин аармыйатын Аварайра аттынааҕы кыргыһыыта булбут. Сасанидтар кыайбыттар, ол эрээри христианствоны аһаҕастык итэҕэйэллэрин, сиэри-туому оҥороллорун көҥүллээбиттэр^[1].
• 1093 — Стугна өрүс (Днепр салаата) үрдүнээҕи кыргыһыыга нуучча кинээстэрин сэриилэрэ половецтартан хотторбуттар. Киев сэриитин Святополк Изяславич салайара, Чернигов сэриитин кини тастыҥ быраата — Владимир Всеволодович (Мономах), Переяславль сэриитин — Ростислав Всеволодович (Мономах бииргэ төрөөбүтэ). Чугуйуу кэмигэр Ростислав ууга түһэн өлбүтэ. Бу кэнниттэн өссө икки кыргыыһыга хотторон баран эһиилигэр Мономах половецтары кытта эйэ түһэрсибитэ, хаан Тугоркан кыыһын ойох ылбыта.
• 1637 — Джон Мэйсон баһылыктаах аҥылычааннар уонна могикааннар холбоһуктаах сэриилэрэ Коннектикукка (билиҥҥи АХШ) пекоттар сэлиэнньэлэригэр саба түспүттэр, 500-чэ киһини өлөрбүттэр.
• 1650 — Ерофей Хабаров кыһыҥҥы бохуоттан Дьокуускайга төннөн кэлбит. Даур кинээстэрэ Лавкай уонна Богдой тустарынан сибидиэнньэлэри аҕалбыт. Санаттахха сахалар Зея уонна Бурея өрүстэргэ олохтоох даурдары кытта эргинэллэрэ эбитэ үһү. Кэлин даурдар Поярков уонна Хабаров салалталаах этэрээттэр хаҕыс сыһыаннарын тулуйбакка Даурияттан көһөн Кытайга баран биэрбиттэрэ. Холобур, Гуйдар диэн кинээс сэлиэнньэтин ылалларыгар хаһаактар 661 дауру өлөрбүттэрэ (онтон 427 кыргыһыы кэмигэр), 243 дьахтары уонна 118 оҕону билиэн ылбыттара.
• 1745 сыл ыам ыйын 19 күнүттэн 1747 сыл ыам ыйын 26 күнүгэр дылы Саха сирин бойобуодатынан ананан Федот Аммосов сулууспалаабыт.
• 1799 — Александр Суворов хамаандалыыр нуучча сэриитэ Турин куораты ылбыттар.
• 1805 — Карабах баһылыга Ибрагим-хан Арассыыйа ыраахтааҕытыгар андаҕар биэрбит.
• 1805 — Наполеон Бонапарт Италия хоруолун титулун ылбыт, Милан собуоругар Ломбардия Тимир хоруонатын кэппит.
• 1894 — Арассыыйа бүтэһик ыраахтааҕыта Николай II бүрүстүөлгэ олорбут.
• 1905 — Арассыыйа саамай баай дьонуттан биирдэстэрэ, мэссэнээт Савва Морозов Канныга бэйэтигэр тиийинэн өлбүт.
• 1908 — Чугас Илиҥҥэ (Ближний Восток) бастакы бөдөҥ коммерческэй ньиэптээх сир Персияҕа (билигин Ираан) көстүбүт.
• 1918 — Закавказье Федерацията үс тутулуга суох өрөспүүбүлүкэҕэ хайдыбыт: Грузия, Армения уонна Азербайджан.
• 1922 — Автономнай өрөспүүбүлүкэ биллэриллибитэ биир ый ааспытын кэннэ Дьокуускай куоратыттан осаднай балаһыанньа уһуллубут. Саха сиринээҕи Губбюро Исидор Барахов национальнай бэлиитикэ туһунан тезистэрин ылыммыт.
• 1931 — Харбиҥҥа кыраныысса таһынааҕы саамай бөдөҥ нуучча тэрилтэтэ үөскээбит — Арассыыйа фашистыы баартыйата.
• 1953 — Норильскайга ГУЛаг хаайыылаахтарын бастаанньата саҕаламмыт. ГУЛаг устуоруйатыгар саамай бөдөҥ уонна уһун кэмнээх бастаанньа. Сүрүн төрүөтүнэн Сталин өлбүтүгэр холуобунай буруйу оҥорбуттары эрэ амнистиялаабыттара буолбут, Горлаг диэн ааттанар Норильскай лааҕырдарыгар элбэх бэлиитикэ ыстатыйанын олорооччулар бааллар эбит. Хам баттааһын кэмигэр 150, сорох дааннайынан 200 киһи өлбүтэ.
• 1972 — ССРС уонна АХШ баллистическай ракетаттан хаххалыыр сэрии сэбин (ПРО) хааччахтыыр туһунан дуогабар түһэрсэллэр.
• 1990 — Грузинскай ССР Прибалтика үс өрөспүүбүлүкэтин кэнниттэн төрдүһүнэн сүбэрэнитиэти биллэрбит.
• 1992 — Коми АССР Коми Өрөспүүбүлүкэтэ буолбута.
• 2008 — Кытай илин уонна соҕуруу сирдэригэр күүстээх халаан буолбутун түмүгэр 148 киһи өлбүт, 1,3 мөлүйүөн киһи эвакуацияламмыт.
• 2020 — Хара тириилээх Джордж Флойду өлөрүү кэнниттэн Миннеаполиска уонна Сент-Полга дьалхаан саҕаламмыт, аҕыйах хонук иһигэр расизмы утары бырачыас АХШ бүттүүнүгэр уонна аан дойдуга тарҕаммыта.

Төрөөбүттэр

• 1265 — Данте Алигьери (1321 өлб.), Флоренция бэйиэтэ, италия литэрэтиирэлии тылын олохтооччуларыттан биирдэстэрэ.
• 1900 — Николай Цытович, учуонай, геомеханик, инженер геолог, ССРС НА чилиэнэ-корреспондена. 1947—1953 сыллардаахха ССРС НА Саха Сиринээҕи филиалын Бөрөсүүдьүмүн бэрэстээтэлэ.
• 1961 — Розалия Тихонова, Аан Дархан оһуохайдьыт.
• 1973 — Елизавета Мигалкина, бэйиэт.
• 1982 — Алексей Григорьев - Эрчим, ырыаһыт, СӨ култууратын туйгуна.

Өлбүттэр

• 1976 — Мартин Хайдеггер (1889 төр.), ньиэмэс бөлүһүөгэ.
• 2018 — Мэҥэ Хаҥалас Бастакы Мооругуттан төрүттээх Саха АССР оскуолатын үтүөлээх учуутала, сэрии кыттыылааҕа Георгий Апросимов.

1. Deirdre Holding; Tom Allen (12 December 2018). Armenia: with Nagorno Karabagh. Bradt Travel Guides. pp. 40. ISBN 978-1-78477-079-2. https://books.google.com/books?id=Upx-DwAAQBAJ&pg=PA40.