Олунньу 13

Олунньу 13 диэн Григориан халандаарыгар сыл 44-с күнэ. Сыл бүтүө 321 күн (ордук хонуктаах сылга 322 күн) баар.

Бэлиэ күннэр

• Саха Өрөспүүбүлүкэтэ Саха Өрөспүүбүлүкэтэ — Ийэ тыл күнэ. 1996 сыллаахтан бэлиэтэнэр.
• ЮНЕСКО ЮНЕСКО — Араадьыйа аан дойдутааҕы күнэ
• Армения Армения — Терендез
• Мьянма Мьянма — Оҕо-аймах күнэ

Түбэлтэлэр

• 1241 — Байдаар баһылыктаах монгуоллар этэрээттэрэ Краков бойобуодата баһылыктаах поляк рыцардарын уонна ополчениены Турско-Вельке сэлиэнньэ анныгар үлтүрүппүт.
• 1575 — Польша бүрүстүөлүттэн күрээбит Генрих III Франция хоруолунан бэргэһэлэммит.
• 1633 — Галилео Галилей Риимҥэ инквизиция суутугар тиийбит.
• 1849 — Митрополит Андрей Чагуна баһылыктаах дэлэгээссийэ Австрия импэрээтэригэр Франц Иосиф I Трансильвания, Баната уонна Буковина румыыннарын аатыттан Румыын наассыйатын билинэрин ирдиир петицияны туттарбыт.
• 1890 (урукку истиилинэн олунньу 1) — Дүпсүн улууһугар сыаркап приходун оскуолата аһыллыбыт.
• 1913 — 13-с Далай-лаама Тибиэт Манчжуурдар динаастияларыттан тутулуга суоҕун туһунан биллэрбит. Бу кэнниттэн Тибиэт 40-ча сыл тутулуга суох дойду быһыытынан олорбута.
• 1921 — Орто Халымаҕа I Халыматааҕы уезднай ревкомнар сийиэстэрэ буолбут, олунньу 16 күнүгэр түмүктэммит. Сийиэскэ булт-балык тэрээһинэ, үүт фермаларын тэрийии, электростанция, мас эрбиир уонна кирпииччэ собуоттарын, балыыһалар тутуулара ырытыллыбыттар.
• 1923 — Иван Строд кыһыл этэрээтэ Амма өрүһүн хочотугар киирэн Саһыл Сыһыы диэн сиргэ үрүҥнэри кытары кыргыспыт. Аатырбыт 18 хонуктаах Саһыл Сыһыы көмүскээһинэ саҕаламмыт.
• 1931 — Ииндийэ киин куората Калькуттаттан Саҥа Делигэ көспүт.
• 1945 — Аан дойду иккис сэриитэ: Кыһыл аармыйа Будапешт куораты ылбыт, ньиэмэс уонна венгр сэриилэрэ бэриммиттэр.
• 1956 — Антарктидаҕа «Мирнэй» диэн сэбиэскэй станция үлэтин саҕалаабыт.
• 1960 — Франция ядернай дэлби тэптэрии тургутуутун оҥорон, ядернай сэрии сэптээх төрдүс дойду буолбут.
• 1984 — ССКП КК Генеральнай сэкиритээринэн Константин Черненко талыллыбыт. Кини бу солоҕо биир сыл кэриҥэ 1985 сыл кулун тутар 10 күнүгэр диэри олорбута.
• 2004 — Астрофизиктар аан дойдуга саамай улахан алмааһы булбуттар, ол үрүҥ карлик сулус BPM 37093 эбит. Сулуһу Beatles бөлөх ырыатыгар холоон «Люси» диэн ааттаабыттар.
• 2008 — Австралия премьер-миниистирэ Кевин Радд Австралия төрүт олохтоохторун уонна "уоруллубут көлүөнэлэр" иннилэригэр судаарыстыба буруйдааҕын билиммит уонна алы буолалларыгар көрдөспүт.
• 2023
  • "Сахалыы" диэн ааттаах саха тылын саҥа үөрэтэн эрээччилэргэ анаммыт төлөпүөҥҥэ туруоруллар сэмсэни ааптардар Лилия уонна Ньургун Бэчигэннэр уонна оҥорорго кыттыбыт дьон Өрөспүүбүлүкэ Пресс-Киинигэр Дьокуускайга көрдөрбүттэр^[1].
  • Ил Дархан Айсен Николаев Төрүт тыллар күннэрин бэлиэтиир Опера уонна балет тыйаатырыгар буолбут тэрээһиҥҥэ тыл этэригэр "Барҕарыы" пуондата тылы өйүүр тэрээһиннэри үбүлүөн сөбүн туһунан эппит.
  • Өксөкүлээх аатынан Норуоттар доҕордоһууларын дьиэтэ, Олоҥхо Ассоциацията, "Ийэ тыл" түмсүү Саха тылын күнүн бэлиэтээһини тэрийбиттэр. Яна Байгожаева өйүгүнэн Виктор Лебедев үбүлээн "Саха тылын туруулаһыытын иһин" түмэт бириэмийэ (Ҥ дорҕоон бэлиэтэ) туттарыллыбыт — Куорсуннаахха, Санаайаҕа, Анатолий Бурнашевка.
  • Сунтаар улууһугар Төрүт тыл сылын биллэрбиттэр. Муус устарга тылга сыһыаннаах улуустааҕы улахан сугулааны ыыппыттар.

Төрөөбүттэр

• 1766 — Томас Роберт Малтус — Британия экэнэмииһэ.
• 1769 — Иван Крылов — нуучча суруйааччыта, публициһа.
• 1892 — Семен Новгородов — саха бастакы учуонай-лингивииһэ, саха норуотун үөрэхтээһиҥҥэ сүҥкэн оруоллаах, сахалыы маассабай суругу-бичиги айбыт киһи, сахалыы бастакы букубаардар ааптардара. Кылгас кэмҥэ «Саха аймах» уопсастыба бэрэстээтэлэ. Кини аатын "Бичик" кинигэ кыһата уонна Чурапчы орто оскуолата сүгэллэр.
• 1898 — Исидор Барахов (Иванов) — Саха АССР төрүттээччилэртэн биирдэстэрэ, XX үйэ саҕаланыытыгар биллибит судаарыстыба уонна баартыйа диэйэтэлэ. Кини аатын Үөһээ Бүлүү орто оскуолата сүгэр.
• 1915 — Аун Сан — Мьянма босхолонуутун хамсааһынын басхана, генерал, норуот дьоруойа.
• 1915 — Захар Саввин — 1950-1969 сылларга Саха АССР үөрэҕириитин миниистирэ, РСФСР уонна Саха АССР үтүөлээх учуутала, Иккис аан дойду сэриитин кыттыылааҕа.
• 1929 — Алексей Шадрин — 1997—2002 сылларга Чурапчы улууһун баһылыга, Саха Өрөспүүбүлүкэтин уонна Чурапчы улууһун ытык киһитэ.
• 1935 — Александр Захаров — Саха сирин үтүөлээх тутааччыта, үлэ, тыыл бэтэрээнэ, Амма улууһун уонна Абаҕа нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо.
• 1936 — Василий Егоров — Тумарча — Саха норуодунай суруйааччыта, геолог, 1984–1991 сылларга "Хотугу сулус" сурунаал эрэдээктэрэ.
• 1945 — Андрей Кобяков — суруйааччы, Кэбээйи улууһун Ытык киһитэ.
• 1946 — Гавриил Адамов (Сайдам), учуутал, суруйааччы, түмэт дьайыксыт, СӨ үөрэҕин туйгуна^[2].

Өлбүттэр

• 1993 — Иван Кульбертинов — аатырбыт снайпер, Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, сэрии саамай бэргэн снайпердарыттан биирдэстэрэ (487 өстөөҕү кыдыйбыта ааҕыллыбыт).

1. Российская газета: Появилось первое мобильное приложение для изучения якутского языка
2. Гавриил Иннокентьевич Адамов-Сайдам // Чурапчы – уран тыл биһигэ : антология / хомуйан оҥордо М. Н. Кузьмина. – Чурапчы, 2019 (Дьокуускай). – С. 35-38.