आपस्तम्बस्मृतिः

आपस्तम्बस्मृतिः मनुस्मृतुरिव नैव बृहत्तरा भवति । अस्यां स्मृतौ विशेषत्वम्-मानवानां विविधपापकर्मणाम् आशयानुसारेण प्रायश्चित्तव्यवस्था विधीयते । यदि कश्चिज्जनः अज्ञानवशतः किञ्चित् पापम् आचरति, तस्य प्रायश्चित्तं कीदृशं भवेत्, यदि वा गोहत्या भवति, तत्कृते कथं प्रायश्चित्तम्, तथैव यदि स्त्रीहत्या बालहत्या वा घटेत, तदर्थं कीदृशं प्रायश्चित्तं विधातव्यम्, तत्सर्वं वर्णितं भवति अत्र ।

हिन्दुधर्मः • इतिहासः
देवताः त्रिमूर्तयः ब्रह्मा • विष्णुः • महेश्वरः अन्यदेवताः सरस्वती  · लक्ष्मीः  · पार्वती शक्तिः  · दुर्गा  · काली गणेशः  · सुब्रह्मण्यः  · अय्यप्पः रामः  · कृष्णः हनूमान् प्रजापतिः  · रुद्रः इन्द्रः  · अग्निः  · वायुः  · निॠतिः भूमिः  · वरुणः · कुबेरः  · ईशानः
तत्त्वशास्त्रम् वेदान्ततत्त्वानि ब्रह्म  · ॐ  · ईश्वरः आत्मा  · माया कर्म  · संस्काराः पु्रुार्थाः धर्मः  · अर्थः  · कामः  · मोक्षः शास्त्राणि आस्तिकवादाः साङ्ख्यम् · योगः न्यायः · वैशेषिकम् पूर्वमीमांसा उत्तरमीमांसा /वेदान्तः (द्वैतम्, अद्वैतम्, विशिष्टाद्वैतम्) नास्तिकवादाः चार्वाकवादः बौद्धवादः जैनवादः
ग्रन्थाः वेदाः ऋग्वेदः • यजुर्वेदः सामवेदः • अथर्ववेदः विभागाः संहिता, ब्राह्मणः, आरण्यकः, उपनिषत् उपवेदाः आयुर्वेदः • धनुर्वेदः गान्धर्वेदः • स्थापत्यवेदः वेदाङ्गानि शिक्षा  · छ्न्दः  · व्याकरणम् निरुक्तः  · कल्पः  · जौतिषम् उपनिषदः ऋग्वेदीयः ऐतरेया युजुर्वेदीयाः बृहदारण्यकः  · ईशवास्यः तैत्तरीयः  · कठः  · श्वेताश्वतरः सामवेदीयाःSama vedic छान्दोग्यः  · केनः अथर्ववेदीयाः मुण्डकः  · माण्डूक्यः  · प्रश्नः पुराणानि ब्रह्मसम्बद्धानि ब्रह्मपुराणम्  · ब्रह्माण्डपुराणानि ब्रह्मवैवर्तपुराणम् मारकाण्डेयपुराणम्  · भविष्यपुराणम् विष्णुसम्बद्धानि विष्णुपुराणम्  · भागवतपुराणम् नारदपुराणम्  · गरुडपुराणम्  · पद्मपुराणम् शिवसम्बद्धानि शिवपुराणम्  · लिङ्गपुराणम् स्कन्दपुराणम्  · अग्निपुराणम्  · वायुपुराणम् इतिहासः रामायणम्  · महाभारतम् हिन्दूधर्मग्रन्थाः भगवद्गीता धर्मशास्त्रम्  · मनुस्मृतिः अर्थशास्त्रम्  · योगवासिष्ठः सूत्राणि  · स्तोत्राणि  · तन्त्राणि योगसूत्राणि हिन्दूसाहित्यम्
परम्पराः हिन्दूधर्मस्य पूजापद्धतिः पूजाः  · जपः  · भजनम् तपः  · ध्यानम् यज्ञम्  · होमः तीर्थस्थानानि  · नैवेद्यम् हैन्दवमन्दिराणि  · विग्रहः  · भक्तिः संस्काराः  · गर्भाधानसंस्कारः  · पुंसवनसंस्कारः  · सीमन्तोन्नयनसंस्कारः  · जातकर्मसंस्कारः  · नामकरणसंस्कारः  · कर्णवेधसंस्कारः  · निष्क्रमणसंस्कारः  · अन्नप्राशनसंस्कारः  · चूडाकर्मसंस्कारः  · उपनयनसंस्कारः  · वेदारम्भसंस्कारः  · केशान्तसंस्कारः  · समावर्तनसंस्कारः  · विवाहसंस्कारः  · विवाहाग्निपरिग्रहसंस्कारः  · अन्त्येष्टिसंस्कारः वर्णाश्रमधर्मः वर्ण्यव्यवस्था ब्राह्मणः · क्षत्रियः वैश्यः · शूद्रः आश्रमव्यवस्था ब्रह्मचर्याश्रमः · गृहस्थाश्रमः वानप्रस्थाश्रमः · सन्यासाश्रमः हिन्दू उत्सवाः नवरात्रोत्सवः विजयदशमी (दसरा) दीपावली · शिवरात्रिः · होली विशु · बिहु · Baisakhi · Puthandu गणेशचतुर्थी · ओणम् रामनवमी · कृष्णजन्माष्टमी रक्षाबन्धनम्
तत्त्वज्ञानिनः प्राचीनाः गौतमः · जैमिनिः · कणादः · कपिलः · मार्काण्डेयः · पतञ्जलिः · वाल्मीकिः · व्यासः मध्यकालीनाः शङ्कराचार्यः · बसवेश्वरः · चैतन्यमहाप्रभुः · जयन्तभट्टः · कबीरदासः · कुमारिलभट्टः · मधुसूदनसरस्वती स्वामिनः · विद्यारण्यः · नामदेवः · निम्बार्कः · प्रभाकरः · रामानुजाचार्यः · वेदान्तदेशिकः · सन्त तुकारामः · तुलिसीदासः · वाचस्पतिमिश्रः · वल्लभाचार्यः आधुनिकाः श्री अरविन्दः · दयनन्दसरस्वती · महात्मागान्धी · कृश्णानन्दः · नारायणगुरुः · प्रभुपादः · श्रीरामकृष्णपरमहंसः · रमणमहर्षिः · सर्वपल्ली राधाकृष्णन् · स्वामी शिवानन्दसरस्वती · विवेकानन्दः · योगानन्दः
अन्यविषयाः Hindu denominations राष्ट्रानुगुणं सनातनधर्मः सनातनधार्मिकता • सनातनपञ्चाङ्गम् हैन्दवनियमाः • सनातनमूर्तिशिल्पः [[सनातनरष्ट्रियता] • हिन्दुत्वम् सनातनतीर्थस्थानानि सनातनधर्मस्य समस्याः • सनातनटीका सनातनः निघण्टुः
प्रवेशद्वारम्:सनातनधर्मः प्रवेशद्वारम्:सनातनाध्यत्मिकप्रवेशः v t e

कस्यचन जन्तोः प्राणरक्षायै यत्नं कुर्वाणस्य जनस्य सरोवरे यदि तस्य प्राणहानिः जायेत, तर्हि तत्र पापं नास्ति, प्रायश्चित्तस्य वा प्रश्नः कुतः ? अतः केवलम् उद्देश्यं विविच्य प्रायश्चित्तं करणीयमिति तेन कथितम् । यदि ज्ञात्वा बुध्वा च कश्चित् पापम् आचरेत्, तदा तस्य पापं भवति, तदर्थं च शास्त्रीयविधिम् अनुसृत्य प्रायश्चित्तं करणीयमिति निर्देशोऽस्ति । किञ्च पशून् प्रति, गोमातरं प्रति तथैव हलं कुर्वाणं बलीवर्दं प्रति कदापि क्रूरता नैव दर्शनीयेति स्मृतिनिर्देशो वर्त्तते । मनुष्यस्य विचारे व्यवहारे च यदि दोषो भवेत् तर्हि पापमस्ति । अतोऽत्यन्तनिष्ठुरता, निर्दयता, चौर्यम्, एवं शठतादयोऽपराधा यथा कुत्रापि न घटेरन् तथैव सावधानताऽवलम्बनीया स्यात् । दोषा दुर्गुणाश्च सदा हिया इति तेनापस्तम्भेन शास्त्रोक्तिः प्रदर्शितास्ति ।

आपस्तम्बस्मृतौ दशाध्याया भवन्ति । तत्र प्रथमेऽध्याये गोरोधनगोवधयोः प्रायश्चित्तं विहितम् । द्वितीयाध्याये शुद्धयशुद्धयोर्विवेकः । तृतीयाध्याये गृहेऽविज्ञातस्यान्त्यजाते निवेशने प्रायश्चित्तम्, चतुर्थेऽध्याये चाण्डालस्य कूपजलपानादौ संस्पर्शे च पायश्चित्तम्, पञ्चमाध्यायॆ वैश्यान्त्यज-श्वकाकोच्छिष्टभोजने प्रायश्चित्तम्, षष्ठाध्याये नीलीवस्त्रधारण- प्रायश्चित्तम्, सप्तमाध्यायेऽन्त्यजादि-स्पर्शे प्रायश्चित्तम् । रजः स्वलाया विवाहादौ कन्यायाश्च रजोदर्शने च प्रायश्चित्तम् । अष्टमाध्याये सुरादिदूषितकरस्य शुद्धिविधानम् । शूद्रन्नभोजने निन्दानिरूपणञ्च प्रायश्चित्तम् । नवमाध्यायेऽपेयपानेऽभक्ष्यभक्षणे च प्रायश्चित्तम् तथा शुल्कविनिमयेन कन्यादान-जनित-दोषस्य प्रायश्चित्तम्, दशमाध्याये भोजननियमाः, यमनियमयोः परिभाषा, गृहस्थस्य च नित्याग्नि-होत्रविधिरित्यादौ प्रायश्चित्तविधानम् ।

बाह्यसम्पर्कतन्तुः

• Arsha Vidya Gurukulam
• Sanskrit site with comprehensive library of texts Archived २००५-०८-०१ at the Wayback Machine
• Smriti on Hindupedia, the Hindu Encyclopedia