From Wikipedia, the free encyclopedia
युनेस्कोसंस्था विश्वसंस्थायाः सांस्कृतिकाङ्गम्। युनेस्को संस्था अन्ताराष्ट्रियस्तरे शैक्षणिकक्षेत्रे, सामाजिकक्षेत्रे, सांस्कृतिकक्षेत्रे, आर्थिकक्षेत्रे च कार्यं करोति । विश्वस्य कानिचन विशिष्टस्थानानि विश्वपरम्परास्थानानि इति अनेन उद्घुष्यन्ते । तानि अरण्यानि, पर्वताः, सरांसि, मरुस्थलानि, भवनानि, स्मारकानि, भवनसङ्कीर्णानि, नगरानि वा भवन्ति । एतानि अपूर्वस्थानानि संरक्षितस्थानानि सन्तु इति धिया युनेस्कोतानि स्थानानि विश्वपरम्परास्थानावल्यां प्रवेशयति । तादृशस्थानानां संरक्षणं कृत्वा अग्रिमवंशश्रेणिपर्यन्तं तस्य प्रापणार्थं प्रयतते एषा संस्था । २१राष्ट्रानां सदस्याः अस्यां संस्थायां भवन्ति । विश्वपरम्परास्थाननिश्चयस्य अपि काचन समितिः भवति । अस्याः समितेः सदस्यत्वम् अवधिनिश्चितं भवति । अतः सदस्यराष्ट्रानि परिवर्तितानि भवन्ति । समग्रविश्वस्य सांस्कृतिकस्य प्राकृतिकस्य च स्थानानानि अभिज्ञाय आवलिं कृत्वा तेषां संरक्षणम् अस्याः संस्थायाः उद्देशेषु अन्यतमः । कदाचित् एतादृशस्थानानां संरक्षणार्थं संस्था धनानुदानं करोति । क्रि.श. १९७२तमवर्षस्य नवेम्बर् १६तमे दिने आगता योजना विश्वस्य १८४ राष्ट्रैः अनुमोदिता । एतवति काले विश्वस्य ८५१स्थानानि अस्याम् आवल्यां विनिवेशितानि सुरक्षितानि च । तेषु ६६०स्थानानि सांस्कृतिकस्थलानि, १६६प्राकृतिकस्थलानि, २५स्थलानि उभयत्र समाविष्टानि सन्ति । एतानि ८५१स्थानानि विश्वस्य १४२राष्ट्रेषु सन्ति । विश्वपरम्परास्थानानि तत्तद्राष्ट्रस्य सम्पत्तिः चेदपि अग्रिमवंशश्रेणिं सङ्कान्तिः समस्तप्रपञ्चस्य एव ।
क्रि.श. १९५९तमे वर्षे ईजिप्त् देशः नैल्नद्द्यां जलबन्धं निर्मितुं निसचिनोत् । किन्तु प्राचीनसभ्यतायाः स्मारकं अबुसिम्बेल् प्रदेशस्य देवालयाः जलेनिमग्नाः भवन्तीति चिन्ता आगता । तदा युनेस्को देवालयस्य संरक्षणार्थं काञ्चित् योजनाम् अकरोत् । ईजिप्त् सुडान् इत्यादीनां देशानां विरोधमपि उपेक्षं मन्दिरस्य अवयवान् अपनीय उन्नतस्थाने पुनर्निर्माणम् अकरोत् । अस्याः योजनायां व्ययः तस्मिन्नेव काले ८०मिलियन् डालर् अभवत् । अस्य व्ययस्य अर्धभागः प्रपञ्चस्य ५०विविधराष्ट्रैः दानरूपेण सङ्ग्रहीतः । अस्य कार्यस्य यशः विश्वस्य अन्यपरम्परास्थानानां सुरक्षणार्थं युनेस्कोसंस्थायाः प्रेरकम् अभवत् । तादृशस्थानेषु अन्यतमाः इटलिदेशस्य वेनिस्, पाकिस्तानस्य जोहेञ्जोदारो, इण्डोनेशियादेशस्य बोरोबुडूर् देवालयः इत्यादीनि मुख्यानि । पश्चात् युनेस्कोसंस्था विश्वस्य सर्वपरम्परास्थानानि रक्षितुम् आवश्यकनियमानि सृष्टुं सिद्धाभवत् ।
अमेरिकासंयुक्तसंस्थानं (यु.एस्.ए.) विश्वस्य संस्कृतेः प्रकृतेः च संरक्षणार्थम् एकस्यमेव कार्ययोजनायां कार्यरतम् । क्रि.श. १९६५तमे वर्षे यु.एस्.ए. विश्वस्य प्राकृतिकरम्यस्थानानां, सांस्कृतिकमौलिकस्थानानां संरक्षणेण अग्रिमसभ्यातै दातुं विश्वपरम्परायाः संस्थामेकां सृष्टुं विश्वाय सूचनाम् अयच्छत् । क्रि.श. १९६८तमे वर्षे अन्तारष्ट्रियप्रकृतिसंरक्षणसङ्घः एतादृशयोजनाम् एव प्रस्तुत्य क्रि.श. १९७२तमे वर्षे स्वीडन् देशस्य स्टक् होम् समारम्भे, क्रि.श. १९७२तमे वर्षे विश्वसंस्थायाः सम्मेलने असूचयत् । अयं विचारः जगतः राष्ट्रैः बहुमतः अभवत् । अनेन विश्वपरम्परासमितिरचनस्य निर्णयः युनेस्कोसंस्थया स्वीकृतः ।
विश्वपरम्परास्थानमिति किञ्चित् स्थानम् उद्घोषणीयं चेत् इयं दीर्घकालीना प्रक्रिया । राष्ट्रेन स्वस्य सर्वानां सांस्कृतिकप्राकृतिकसम्पदः आवली निर्मातव्या । अग्रे आवलिगतस्थनेसु किञ्चित् स्थानं विश्वपरम्परास्थानमिति उद्घोषणार्थं सूचयितुं शक्यते । अभ्यर्थनार्थम् आवश्यकाभिलेखान् निर्मातुं युनेस्को साहाय्यम् आचरति । इयं सञ्चिका प्रकृतस्थानस्य सर्वविषयान्तर्गता भवति । एताम् अभ्यर्थनसञ्चिकाम् अन्ताराष्ट्रियस्मारकस्थानसमितिः विश्वसंरक्षणासङ्घः इति द्वै स्वायत्तसंस्थे अध्ययनं कुरुतः । अध्ययनस्य वृत्तान्तं स्वसंस्तुतिपत्रेण सह विश्वपरम्परासमित्यै समर्प्यते । वर्षे द्विवारं सम्मेल्या इयं समितिः अभ्यर्थितदेशस्य प्रकृतस्थानानि परम्परास्थानम् अर्हतिव नेति चिन्तनं करोति । कदाचित् पुरस्कारः कदाचित् तिरस्कारः कदाचित् आवश्यकविषयसङ्ग्रहार्तं निर्णयः निरुद्धः भवति । अद्यत्वे यत्किमपि स्थानं विश्वपरम्परास्थानत्वं प्रापुं दशमानदण्डैः परीक्षते ।
क्रि.श. २००४तमवर्षस्य अन्त्यपर्यन्तं सांस्कृतिकपरम्परा ६मानदण्डैः प्राकृतिकपरम्परा ४मानदण्डैः च परीक्षते स्म । क्रि.श. २००५तमे वर्षे एतानि नियमानि परिष्कृत्य दशांशानां आवली निर्मिता । अभ्यर्थितस्थानम् एतेषु दशगुणेषु न्यूनातिन्यूनम् एकगुणयुतं विस्वस्य सम्पत् इति परिगणिता स्यात्
सद्यः विश्वे ८५१विश्वपरम्परास्थानानाम् अवलिगतानि स्थानानि सन्ति । एतानि भौगोलिकाधारेण ५भागेषु विभक्तानि । एते विभागाः एवं सन्ति । आफ्रिका, अरबस्थानम्, उत्तराफ्रिका, मद्यप्राच्यदेशाः, एषियापेसिफिक्, एषिया, आस्ट्रेलिय, ओशियाना, यूरोपदेशः, उत्तरामेरिका, केनडा, ल्याटिनमेरिका, केरिब्बियन् च । प्रशासनानुकूलार्थम् एतानि विभक्तानि सन्ति । अत्यधिकसङ्ख्या विश्वपरम्परास्थानयुतानि राष्ट्रानि एतानि सन्ति । इटलिदेशः - ४१, स्पैन्देशः - ४०, चीनादेशः - ३५, जर्मनिदेशः- ३१, फ्रान्स्देशः - ३१, संयुक्तसंस्थानदेशः - २७ अधोनिर्दिषेषु पञ्चविभागेषु विश्वपरम्पारस्थानानां सङ्ख्या एवमस्ति ।
विभागः | नैसर्गिकम् | सांस्कृतिकम् | सम्मिश्रम् | सकलम् | प्रतिशतम् |
---|---|---|---|---|---|
आफ्रिकादेशः | ३३ | ३८ | ३ | ७४ | ९ |
अरबस्थानराज्यानि | ४ | ५८ | १ | ६२ | ७ |
एष्याफेसिपिक् | ४५ | १२६ | ११ | १८२ | २१ |
यूरोफ्देशः उत्तरामेरिकादेशः | ५१ | २५८ | ७ | ४१६ | ४९ |
ल्याटिन् अमेरिकादेशः | ३४ | ८० | ३ | ११७ | १४ |
सकलम् | १६६ | ६६० | २५ | ८५१ | १०० |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.