Vladimir Iljitsch Lenin
From Wikipedia, the free encyclopedia
Lenin, russ Ленин, atgnamain Vladimir Iljitsch Uljanov, russ Владимир Ильич Ульянов, (naschì ils 10. [giul.]/ 22. [greg.] d’avrigl 1870 a Simbirsk; mort ils 21 da schaner 1924 a Gorki sper Moscau) è stà in politicher e revoluziunar russ communistic sco er teoreticher marxistic, parsura da la partida bolschevica e la partida communistica da la Russia ch’è resortida da quella (1912–1924), schef da regenza da la SFSR russa (1917–1924) e da l’Uniun sovietica (1922–1924), da la quala el vala sco fundatur.
Suenter ch’il frar da Lenin Alexander Uljanov era vegnì executà pervi d’in attentat planisà cunter il zar, è il giuven um s’associà als socialdemocrats marxistics ed è sa deditgà a la lavur en clandestinitad che serviva a preparar ina revoluziun communistica en Russia. Pliras giadas ha el stuì emigrar en l’exil, dal qual el ha passentà la gronda part en Svizra. Il 1903 ha el fundà in’atgna fracziun entaifer la partida da lavurants socialdemocratica da la Russia, ils bolschevics, la partida communistica russa da pli tard.
L’entschatta da l’onn 1917 è la monarchia en Russia bain vegnida cupitgada tras ina revoluziun burgaisa; la nova regenza vuleva però che l’engaschament da la Russia en l’Emprima Guerra mundiala cuntinuescha. Sinaquai han ils bolschevics sut Lenin conquistà en rom da la Revoluziun d'october la pussanza. Els han schlià cun la forza l’assamblea constitutiva ed han restrenschì la libertad d’opiniun. En la guerra civila ch’è suandada èsi reussì als bolschevics da dumagnar la gronda part dal territori da l’anteriur Imperi russ sut lur controlla e da rumper la resistenza da l’armada alva e d’autras partidas burgaisas adversarias. Questa finamira han ils bolschevics cuntanschì cun meds militars e faschond diever dal terrur cotschen, e quai malgrà che diversas pussanzas da l’exteriur han sustegnì materialmain l’armada alva e che divers stadis han occupà per in tschert temp territoris russ. Vers la fin da la guerra civila, il 1922, han ils bolschevics fundà l’uniun da las republicas socialisticas sovieticas.
Da quel temp era Lenin gia grev malsaun. Suenter sia mort l’onn 1924 han ins embalsamà ed exponì sia bara en in mausoleum al Mir dal Kreml. Ils stalinists han sinaquai accentuà adina dapli la muntada da Lenin per l’Uniun sovietica e per il communissem tenor il model da Moscau. Entaifer la sanestra politica vegn la rolla da Lenin giuditgada fin oz a moda cuntraversa. Surtut tgi che resguarda las scrittiras da Karl Marx sco in sistem ideologic serrà, considerescha Lenin sco impurtant teoreticher ch’haja sviluppà vinavant a moda decisiva il marxissem cun il leninissem. Suenter la mort da Lenin, dapi il temp dal stalinissem, han ins construì londeror l’ideologia dal marxissem-stalinissem. Da l’autra vart vegn rendì attent a las violaziuns dals dretgs umans, al dogmatissem ed a las tendenzas antidemocraticas che na sajan betg cumpatiblas cun concepts dal socialissem moderns. In’impurtanta rolla en la valitaziun da la teoria da Lenin gioga la dumonda, schebain il communissem possia er sa sviluppar en in pajais ch’era industrialmain retardà e tge rolla che cumpetia en quest connex ad ina partida dal nov tip.