تورکيه

ترکيه چې رسمي نوم یې د ترکیې جمهوريت دی، عمدتاً د اسيا په لويديځ کې په اناتوليا او ډېره کمه برخه يې په سويل ختيځه اروپا د بالکان په سيمه کې پرته ده. شمال لويديځ لور ته له يونان او بلغاريې، شمال لور ته له تور سمندر، شمال ختيځ ته له ګرجستان، ختيځ ته له ارمنستان، اذربايجان او ايران، شمال ختيځ ته له عراق، سويل لور ته له سوريې او مديترانې سمندر او لويديځ لور ته له ايجين سمندر سره ګډه پوله لري. د دې هېواد غوڅ اکثريت وګړي ترکان دي، کردان يې ستر لږکي دي. انقره د ترکيې پلازمېنه، استانبول يې شاهي پلازمېنه، ستر ښار او مالي مرکز دی.

تورکيه

Script error: The function "Lang" does not exist. (تورکي)

اړوند

پلازمېنه	انقره
ترټولو لوړه څوکه	Mount Ararat (en)

ټوليز مالومات

عمومي مالومات	خپلواک هېواد transcontinental country (en) Mediterranean country (en) هېواد[۱] social state (en) regional power (en) سيکولر حکومت successor state (en)
وګړو شمېر	۸۵٬۳۷۲٬۳۷۷[۲] — ۲۷٬۵۵۳٬۲۸۰[۳] — ۲۸٬۲۲۹٬۲۹۱[۳] — ۲۸٬۹۰۹٬۹۸۵[۳] — ۲۹٬۵۹۷٬۰۴۷[۳] — ۳۰٬۲۹۲٬۹۶۹[۳] — ۳۱٬۰۰۰٬۱۶۷[۳] — ۳۱٬۷۱۸٬۲۶۶[۳] — ۳۲٬۴۴۸٬۴۰۴[۳] — ۳۳٬۱۹۶٬۲۸۹[۳] — ۳۳٬۹۶۹٬۲۰۱[۳] — ۳۴٬۷۷۲٬۰۳۱[۳] — ۳۵٬۶۰۸٬۰۷۹[۳] — ۳۶٬۴۷۵٬۳۵۶[۳] — ۳۷٬۳۶۶٬۹۲۲[۳] — ۳۸٬۲۷۲٬۷۰۱[۳] — ۳۹٬۱۸۵٬۶۳۷[۳] — ۴۰٬۱۰۰٬۶۹۶[۳] — ۴۱٬۰۲۰٬۲۱۱[۳] — ۴۱٬۹۵۳٬۱۰۵[۳] — ۴۲٬۹۱۲٬۳۵۰[۳] — ۴۳٬۹۰۵٬۷۹۰[۳] — ۴۴٬۹۳۶٬۸۳۶[۳] — ۴۵٬۹۹۷٬۹۴۰[۳] — ۴۷٬۰۷۲٬۶۰۳[۳] — ۴۸٬۱۳۸٬۱۹۱[۳] — ۴۹٬۱۷۸٬۰۷۹[۳] — ۵۰٬۱۸۶٬۹۱۴[۳] — ۵۱٬۱۶۸٬۲۷۰[۳] — ۵۲٬۱۲۵٬۵۹۷[۳] — ۵۳٬۰۶۵٬۸۰۱[۳] — ۵۳٬۹۹۴٬۶۰۵[۳] — ۵۴٬۹۱۱٬۲۳۳[۳] — ۵۵٬۸۱۵٬۱۷۵[۳] — ۵۶٬۷۱۳٬۰۷۳[۳] — ۵۷٬۶۱۳٬۴۴۱[۳] — ۵۸٬۵۲۲٬۳۲۰[۳] — ۵۹٬۴۴۲٬۵۰۲[۳] — ۶۰٬۳۷۲٬۴۱۳[۳] — ۶۱٬۳۰۸٬۲۰۴[۳] — ۶۲٬۲۴۳٬۷۷۹[۳] — ۶۳٬۱۷۴٬۴۸۳[۳] — ۶۴٬۱۰۰٬۲۹۷[۳] — ۶۵٬۰۲۲٬۳۰۰[۳] — ۶۵٬۹۳۸٬۲۶۵[۳] — ۶۶٬۸۴۵٬۶۳۵[۳] — ۶۷٬۷۴۳٬۰۵۲[۳] — ۶۸٬۶۲۶٬۳۳۷[۳] — ۶۹٬۵۱۵٬۴۹۲[۳] — ۷۰٬۳۴۴٬۳۵۷[۳] — ۷۱٬۲۶۱٬۳۰۷[۳] — ۷۲٬۳۱۰٬۴۱۶[۳] — ۷۳٬۵۱۷٬۰۰۲[۳] — ۷۴٬۸۴۹٬۱۸۷[۳] — ۷۶٬۲۲۳٬۶۳۹[۳] — ۷۷٬۵۲۳٬۷۸۸[۳] — ۷۸٬۶۶۵٬۸۳۰[۳] — ۸۰٬۱۴۴٬۸۷۸[۴] — ۸۲٬۰۰۳٬۸۸۲[۵] — ۸۳٬۶۱۴٬۳۶۲[۶] — ۸۴٬۶۸۰٬۲۷۳[۷] — ۸۵٬۲۷۹٬۵۵۳
پکي شاملې اداري سیمې	Adana Province (en) — Adıyaman Province (en) — Afyonkarahisar Province (en) — Ağrı Province (en) — Amasya Province (en) — Ankara Province (en) — Antalya Province (en) — Artvin Province (en) — Aydın Province (en) — Balıkesir Province (en) — Bilecik Province (en) — Bingöl Province (en) — Bitlis Province (en) — Bolu Province (en) — Burdur Province (en) — Bursa Province (en) — Çankırı Province (en) — Çanakkale Province (en) — Çorum Province (en) — Denizli Province (en) — Diyarbakır Province (en) — Düzce Province (en) — Edirne Province (en) — Elazığ Province (en) — Erzincan Province (en) — Erzurum Province (en) — Eskişehir Province (en) — Gaziantep Province (en) — Giresun Province (en) — Gümüşhane Province (en) — Hakkâri Province (en) — Hatay Province (en) — Isparta Province (en) — Mersin Province (en) — Istanbul Province (en) — İzmir Province (en) — Kars Province (en) — Kastamonu Province (en) — Kayseri Province (en) — Kırklareli Province (en) — Kırşehir Province (en) — Kocaeli Province (en) — Konya Province (en) — Kütahya Province (en) — Malatya Province (en) — Manisa Province (en) — Kahramanmaraş Province (en) — Mardin Province (en) — Muğla Province (en) — Muş Province (en) — Nevşehir Province (en) — Niğde Province (en) — Ordu Province (en) — Rize Province (en) — Sakarya Province (en) — Samsun Province (en) — Siirt Province (en) — Sinop Province (en) — Sivas Province (en) — Tekirdağ Province (en) — Tokat Province (en) — Trabzon Province (en) — Tunceli Province (en) — Şanlıurfa Province (en) — Uşak Province (en) — Van Province (en) — Yozgat Province (en) — Zonguldak Province (en) — Aksaray Province (en) — Bayburt Province (en) — Karaman Province (en) — Kırıkkale Province (en) — Batman Province (en) — Şırnak Province (en) — Bartın Province (en) — Ardahan Province (en) — ايګدير — Yalova Province (en) — Karabük Province (en) — Kilis Province (en) — Osmaniye Province (en)
رسمي ژبه	تورکي ژبه[۸]
ځايي ژبې	تورکي ژبه — کورمانجي ژبه — Western Armenian (en) — Laz (en) — روملي ژبه — North Mesopotamian Arabic (en) — Domari (en) — بلغاريايي ژبه — ګورجي ژبه — Pontic Greek (en) — Ubykh (en) — Turkish Sign Language (en) — Zazaki (en) — Hértevin (en) — سرياني ژبه — Turoyo (en) — South Azerbaijani (en) — Northern Zazaki (en) — North Levantine Arabic (en) — Judaeo-Spanish (en)
د حکومت مشر	د ترکیې ولسمشر — د ترکیې لومړي وزیر
کورونو شمېر	۲۶٬۰۷۵٬۳۶۵[۹]
قومي ډلې	Turks (en) [۱۰] — کردان[۱۰]
وګړنوم	türkisch — Türke — Türkin — Turk — Turkish — török — Τούρκος — Τουρκάλα — Turkiano — turko — Türkänan — Türk — تركي — تركية — أترك — турки — турок — турчанка — טורקי — טורקייה — turci — turc — turcoaică — তুর্কি — turco — turca — turchi — turche — თურქი — turces — turcu[۱۱][۱۲] — turca[۱۳][۱۲] — Turc[۱۴] — Turque[۱۴] — turca — turche — turchi — turco — Turek — Turkyně — turques[۱۲] — turco[۱۲] — turcos[۱۲] — турци — توركي — توركية — تواركا — توركيات — Turcach[۱۵]
فزیکي ځای	بالکان لويديځه اسيا
غړی د	د اقتصادي همکارۍ او پراختیا سازمان OECD اروپايي شورا (CoE) (۱۹۴۹ – ) د سوداګرۍ نړيوال سازمان (۱۹۹۵ – ) جي۲۰ (G20) Organization of the Black Sea Economic Cooperation (en) ملگري ملتونه (۱۹۴۵ – ) ناټو (۱۹۵۲ – ) Organization for Security and Co-operation in Europe (en) (۱۹۷۳ – ) د بيارغونې او پراختيا نړيوال بانک (۱۹۴۷ – ) نړيواله پرمختياېې ټولنه (۱۹۶۰ – ) نړيواله مالي مؤسسه (۱۹۵۶ – ) د پانګونې څواړخيز تضمين نړيوال اژانس (۱۹۸۸ – ) International Centre for Settlement of Investment Disputes (en) (۱۹۸۹ – ) African Development Bank (en) Asian Development Bank (en) (۱۹۹۱ – ) Australia Group (en) (۲۰۰۰ – ) د اسلامي همکاريو سازمان[۱۶] (۱۹۶۹ – ) European Payments Union (en) United Nations–African Union Hybrid Operation in Darfur (en) Eurocontrol (en) (۱۹۸۹ – ) Treaty on Open Skies (en) Missile Technology Control Regime (en) [۱۷] (۱۹۹۷ – ) نړيوال پوليس[۱۸][۱۹] (۱۹۵۶ – ) Nuclear Suppliers Group (en) [۲۰] کېميايي وسلو نه د کار اخيستلو د مخنيوي سازمان[۲۱][۲۲] (۱۹۹۷ – ) Movement Coordination Centre Europe (en) [۲۳][۲۴] International Hydrographic Organization (en) [۲۵] International Energy Agency (en) [۲۶] يونيسکو[۲۷] (۱۹۴۶ – ) Group on Earth Observations (en) پوست نړيواله ټولنه[۲۸][۲۹] (۱۸۷۵ – ) مخابراتو نړيواله ټولنه[۳۰] (۱۸۶۶ – ) هواپېژندنې نړيوال سازمان[۳۱] (۱۹۴۹ – ) د روغتيا نړيوال سازمان[۳۲] MIKTA (en) Organization of Turkic States (en) (۲۰۰۹ – ) International Centre for Migration Policy Development (en) (۲۰۱۸ – ) ګومرک نړيوال سازمان[۳۳] (۱۹۵۱ – )
هېواد	تورکيه
ځایناستی د	عثماني سترواکي[۳۴]

کچه او لوړوالی

د ځای کچه	۷۸۳٬۵۶۲ كيلومتر مربع[۳۵] ۷۸۳٬۵۶۲٫۰۵۲۹۶ كيلومتر مربع ۷۸۳٬۳۵۶ كيلومتر مربع

نور اړين مالومات

برخه د	بالکان — لويديځه اسيا[۳۶] — منځنی ختيځ — Mediterranean Basin (en) — Black Sea Basin (en) — اوراسيا

نور مالومات

وېب‌پاڼه	[www.turkiye.gov.tr]
کورډي‌نېشن	۳۹°شمال ۳۶°ختیځ

سمول - سرچینه سمول - ويکي‌ډېټا سمول

اوسنۍ ترکيه، کوم ځای چې د نړۍ په کچه د انسانانو د لومړيو ميشت ځايونو له ډلې دی، د ګوبکلي تپې په څېر د مهمو نوي ډبرين عصر د سيمو کور دی، همدا راز د هيتيانو، د اناتوليا د نورو خلکو او مسيني يونانيانو  په څېر لرغوني تمدنونه دلته ميشت شوي دي. د ستر سکندر له فتوحاتو وروسته چا چې هلينستي پړاو پيل کړ، په اوسنۍ ترکيه کې ډېرې لرغونې سيمې له کلتوري اړخه يونانې شوې چې د بيزانس په پير کې يې هم دوام وموند. په يوولسمه پېړۍ کې سلجوقي ترکانو کوچ پيل کړ، په ۱۲۴۳ز کال کې د مغولو تر بريدونو پورې د روم سلطنت په اناتوليا واکمني وکړه او له دې وروسته دا سيمه په کوچنيو ترکي واکمنيو ووېشل شوه. د ديارلسمې پېړۍ په وروستيو کې عثمانيانو د دې کوچنيو واکمنيو په يو ځای کولو پيل وکړ، بالکان يې ونيو  او د عثماني پړاو پر مهال د اناتوليا ترکي کېدلو وده وکړه.  دويم محمد په ۱۴۵۳ز کال کې قسطنطنيه (استانبول) ونيوه او د لومړي سليم د واکمنۍ پر مهال هم د عثماني پراختيا دوام پيدا کړ. د سليمان القانوني د واکمنۍ پر مهال عثماني سترواکي په نړيوال ځواک بدله شوه. د اتلسمې پېړۍ له وروستيو څخه راپدېخوا، د ډېرو سيمو په له لاسه ورکولو سره د سترواکۍ ځواک مخ پر کمېدو شو. دويم محمود د نولسمې پېړۍ په لومړيو کې د نويتابه بهير پيل کړ. د ۱۹۰۸ز کال د ځوانو ترکانو انقلاب د سلطان واک محدود کړ، د دېرش کلونو ځنډ وروسته یې عثماني پارلمان بيا راژوندی کړ او  دا سترواکي يې د څو ګونديز پړاو ته داخله کړه. د ۱۹۱۳ز کال کودتا دا هېواد د درې پاشاګانو تر واک لاندې راوست، دوی په ۱۹۱۴ز کال کې د مرکزي قوتونو د برخې په توګه په لومړۍ نړيواله جګړه کې د سترواکۍ له داخلېدو سره مرسته وکړه. د جګړې پر مهال، عثماني حکومت د ارمنيانو او اشوريانو په وړاندې ټولوژنه تر سره کړه. په جګړه کې له ماتې وروسته، عثماني سترواکي ووېشل شوه.^{[۳۷][۳۸][۳۹][۴۰][۴۱][۴۲][۴۳][۴۴][۴۵][۴۶][۴۷][۴۸][۴۹][۵۰]}

د متحده ځواکونو پر ضد د ترکيې د خپلواکۍ جګړې په پايله کې د ۱۹۲۲ز کال د نومبر په لومړۍ نېټه سلطنت منحل شو، د ۱۹۲۳ز کال د جولای په څلور وېشتمه نېټه د لوزان تړون لاسليک شو (چې د سور Sèvres د تړون ځای يې ونيو) او د ۱۹۲۳ز کال د اکتوبر مياشتې په نهه ويشتمه نېټه جمهوريت اعلان شو. د هېواد د لومړي ولسمشر مصطفی کمال اتاترک له خوا د پيل شويو سمونونو له مخې، ترکيه سيکولر، واحد او پارلماني جمهوري هېواد شو. ترکيې د کوريا په جګړ کې د پام وړ ونډه تر سره کړه او په ۱۹۵۲ز کال کې له ناټو سره يو ځای شوه. د شلمې پېړۍ په وروستۍ نيمايي کې ترکيه له ګڼو پوځي کودتاګانو سره مخ شوه. په ۱۹۸۰ز کال کې اقتصاد ازاد شو چې د پياوړي اقتصاد د ودې او سياسي ثبات لامل وګرځېد. په ۲۰۱۷ز کال کې د يوې ټولپوښتنې په پايله کې پارلماني جمهوري نظام په ولسمشري نظام بدل شو. له هماغه وخته د ولسمشر رجب طيب اردوغان او د هغه د ګوند د عدالت او پراختيا ګوند، تر واکمنۍ لاندې د ترکيې نوی حکومت اسلام پاله او واک خوښوونکی بلل کېږي. په هېواد کې د اردوغان واکمني د دې هېواد د پيسو د کړکېچ، د پړسوب او اقتصادي کمښت او د بې وزلۍ د زياتېدو لامل شو.^{[۵۱][۵۲][۵۳][۵۴][۵۵]}

ترکيه د جيوپوليټيک ستراتيژيک موقعيت له مخې يو سيمه ییز ځواک او تازه په تازه صنعتي شوی هېواد دی. د ترکيې اقتصاد، کوم چې د پورته کېدونکي او د ودې په حال کې اقتصادونو کې ډلبندي شوی، د ناخالص کورني اسمي توليد له نظره د نړۍ شلم ستر اقتصاد او د PPP له اړخه د نړۍ  يوولسم ستر اقتصاد دی. ترکيه د ملګرو ملتونو د منشور غړی دی، د ناټو، پيسو نړيوال صندوق، نړيوال بانک لومړنی غړی دی، د OECD, OSCE, BSEC, OIC او G20 بنسټ اېښودونکی غړی دی. په ۱۹۵۰ز کال کې د اروپايي شورا د لومړي غړي په توګه، ترکيه په ۱۹۶۳ز کال کې د اروپا د اقتصادي کمېټې شريک غړی شو، په ۱۹۹۵ز کال کې د اروپا د ګمرکي اتحاديې سره يو ځای شو او په ۲۰۰۵ز کال کې يې د اروپايي اتحاديې سره د الحاق مذاکرات پيل کړل.^[۵۶][۵۷]

نوم

په انګليسي ژبه د ترکيې نوم « Turkey» (د منځنيو پېړيو لاتيني بڼه یې دا ده: Turchia/Turquia» معنا ده «د ترکانو ځمکه». په منځنۍ انګليسي ژبه کې د Turkye ټکي کارول «د ډوشس کتاب» په نوم د «چاسر» په لومړي اثر کې شوي (شاو خوا ۱۳۶۹). د ترکانو ځمکه اصطلاح د پنځلسمې پېړۍ په اثر «ډګبي رازونه» کې کارول شوې ده. وروستۍ کارونه يې د ډانبار په شعرونو، د شپاړسمې پېړۍ د Manipulus  په لغاتو (Turkie)  او د فرانسيس بيکن سيلوا سيلواروم کې د (Turky) په ډول شوې دي. د اوسنۍ ترکیې انګليسي ليکنې (Turkey) تاريځ ۱۷۱۹ز کال ته ورګرځي. ^[۵۸][۵۹]

له صليبي جګړو وروسته په لويديځو سرچينو کې د ترکيې نوم راڅرګند شوی. د څوارلسمې پېړۍ په عربي سرچينو کې، ترکيه عموماً د ترکمانيه په مقابل کې ياده شوې چې شونې ده په پراخه معنا سره يې مطلب اغوز وي. ابن بطوطة د ۱۳۳۰ کلونو کې دې سيمې ته د «بر الترکية المعروف ببلد الروم» نوم اخستی يعنې (د ترکانو ځمکه چې د روم په ځمکو هم پېژندل کېږي). له لومړۍ نړيوالې جګړې وروسته د دې هېواد تجزيې ترکي ملتپالنه بيا راژوندۍ کړه او د «ترکيه د ترکانو لپاره» احساسات لوړ شول. د الکسندروپل په تړون کې په لومړي ځل د ترکيې نوم په نړيوالو اسنادو کې داخل شو چې دا تړون د ستر ملي مجلس دولت له خوا له ارمينيا سره لاسليک شوی و. له افغانستان سره په لاسلیک شوي تړون کې، د «دولت عليای ترکي» (د ترکیې عالي دولت) اصطلاح کارول شوې او په دې ډول له عثماني سترواکۍ د نوم سره تشبيه ورکړل شوې.^{[۶۰][۶۱][۶۲][۶۳]}

د ممالیکو سلطنت ته هم تلکي دولت ويل کېدل. ^[۶۴]

تاريخ

له تاريخ مخکې د اناتولي تاريخ او ختيځه تراکيه

د اناتولي ټاپووزمه چې د اوسنۍ ترکيې ډېره برخه په بر کې نيسي، د نړۍ يو له لرغونو دايمي استوکنيزو سيمو څخه ده. ګڼ لرغوني اناتولي خلکو په اناتوليا کې ژوند کړی، لږ تر لږه د نوي ډبرين پير څخه تر هلنيستي پړاو پورې. ډېريو دې خلکو په اناتوليايي ژبه خبرې کولې، کومه چې د سترې اندو-اروپايي ژبې د کورنۍ يوه څانګه ده؛ او د هيتي او لويي اندو-اروپايي ژبو لرغونتيا ته په کتنې سره، ځينې علماء اناتوليا د يو فرضي مرکز په توګه وړانديز کوي، له کوم مرکز څخه چې اندو-اروپايي ژبې خپرې شوي دي. د ترکيې اروپايي برخه، چې ختيځه تراکيه ورته ويل کېږې، کې هم لږ تر لږه څلوېښت زره کاله مخکې انسانانو ژوند کړی او معلومه شوې چې له زېږد نږدې شپږ زره کاله مخکې په نوي ډبرين پير کې وه.^{[۶۵][۶۶][۶۷][۶۸]}

د ګوبکلي تپه د انسان په لاس تر ټولو لرغونې جوړه شوې مذهبي ودانۍ ده، هغه عبادتځای چې لرغونتيا يې له زېږد مخکې نږدې لس زره کلونو ته رسېږي، په داسې حال کې چې Çatalhöyük په سويلي اناتوليا کې د نوي ډبرين او د مسو د پير ډېر ستر استوګنځای دی، کوم چې له زېږد مخکې له نږدې ۷۵۰۰ څخه تر ۵۷۰۰ پورې موجود و. دا تر دې د مه د نوي ډبرين پير يوه لويه او ښه خوندی موندل شوې سیمه ده او د یونسکو د نړيوال ميراث په نوملړ کې شامله ده. د ټرای استوګنځای په نوي ډبرين پړاو کې پيل او د وسپنې تر پير پورې يې دوام پیدا کړ.^{[۶۹][۷۰][۷۱]}

ایداري وېش

د ترکې هیواد ایداري وېش (د ترکیه هیواد ولایتونه) ترکیه ټول ۸۱ ولایتونه لري، بغیر له دري ولایتونو چې مرکزي نومونه یې د ولایت نوم سره توپیر لري نور ټول ولایتي مرکزونه د ولایت له نوم سره یو دي. یاد دري ولایتونه عبارت دي له ختای مرکز انتاکیه) قوجا ایلي مرکز ایزمیت) او سقاریه مرکز آداپازاري).

تور سمندر سیمه

مرمره سیمه

مرکزي آناتولیا

اژه سیمه

ختیځه آناتولیا

مدیترانه سیمه

سویل ختیځه آناتولیا

جغرافیه

سیاسی خپلواکی

کلتور

اقتصاد

د ترکې اقتصاد په وروستیو دوه لسیزو کې د پام وړ پرمختګ کړی دی اوس مهال ترکیه د صنعتي هیوادونو سازمان غړیتوب هم لري.

تاریخ

د ترکې تاریخ زرګونه کلونو ته رسیږي یوه ښه بیلګه یې عثماني واکمني ده چې کابو ۶۵۰ کاله واکمني یې وکړه.

نور ولولئ

د ترکي ښارونه

سرچينې

1. سرچينې تړی: https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/tu.html. Retrieved: ۲ جون ۲۰۱۵.
2. سرچينې تړی: https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Adrese-Dayali-Nufus-Kayit-Sistemi-Sonuclari-2023-49684&dil=1.
3. ذکر کېدنه: World Bank Open Data. Publisher: نړیوال بانک.
4. سرچينې تړی: http://www.worldometers.info/world-population/turkey-population/.
5. سرچينې تړی: http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=30709.
6. سرچينې تړی: https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Adrese-Dayali-Nufus-Kayit-Sistemi-Sonuclari-2020-37210.
7. سرچينې تړی: https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Adrese-Dayal%C4%B1-N%C3%BCfus-Kay%C4%B1t-Sistemi-Sonu%C3%A7lar%C4%B1-2021-45500&dil=1. Retrieved: ۱۷ سپټمبر ۲۰۲۲.
8. ذکر کېدنه: Constitution of Turkey. Section, verse, paragraph, or clause: 3.
9. سرچينې تړی: https://nip.tuik.gov.tr/?value=HanehalkiBuyukluguneGoreHs.
10. ذکر کېدنه: The World Factbook. Retrieved: ۲۸ سپټمبر ۲۰۱۷. Publisher: د مرکزي استخباراتو اداره (CIA). اثر ژبه: انګرېزي ژبه. ليکوال: د مرکزي استخباراتو اداره (CIA). ISSN: 0277-1527.
11. Applies to part, aspect, or form: masculine singular.
12. "Diccionariu de l'Academia de la Llingua Asturiana" (په استوریايي ژبه). ۱۵ ډيسمبر ۲۰۰۰. نه اخيستل شوی 28 سپټمبر 2022.{{cite web}}: سرچينه ساتل:ناپېژانده ژبه (link)
13. Applies to part, aspect, or form: feminine singular.
14. سرچينې تړی: http://cnig.gouv.fr/wp-content/uploads/2020/02/CNT-PVM_r%C3%A9vis%C3%A9_2020-01-27-1.pdf.
15. ذکر کېدنه: The National Terminology Database for Irish. اثر ژبه: ايرلينډي ژبه.
16. سرچينې تړی: http://www.mfa.gov.tr/the-islamic-conference--_oic_.en.mfa.
17. سرچينې تړی: http://mtcr.info/partners/. Retrieved: ۴ ډيسمبر ۲۰۱۷.
18. سرچينې تړی: https://www.interpol.int/Member-countries/World. Publisher: نړيوال پوليس. Retrieved: ۷ ډيسمبر ۲۰۱۷.
19. سرچينې تړی: https://www.interpol.int/Who-we-are/Member-countries/Europe/TUeRKIYE. Retrieved: ۲۳ اکتوبر ۲۰۲۲. Type of reference: official member page. Supports qualifier: پيل نېټه.
20. سرچينې تړی: http://www.nuclearsuppliersgroup.org/en/participants1. Publisher: Nuclear Suppliers Group. Retrieved: ۷ ډيسمبر ۲۰۱۷.
21. سرچينې تړی: https://www.opcw.org/about-opcw/member-states/. Publisher: کېميايي وسلو نه د کار اخيستلو د مخنيوي سازمان. Retrieved: ۷ ډيسمبر ۲۰۱۷.
22. سرچينې تړی: https://www.opcw.org/about-us/member-states/turkiye. Retrieved: ۲۹ اکتوبر ۲۰۲۲. Type of reference: official member page. Supports qualifier: پيل نېټه.
23. سرچينې تړی: http://mcce-mil.com/wp-content/uploads/glance/MCCE-AT-A-Glance-September-2017.pdf. Retrieved: ۸ ډيسمبر ۲۰۱۷.
24. سرچينې تړی: http://mcce-mil.com/wp-content/uploads/glance/MCCE-AT-A-Glance-September-2017.pdf. Publisher: Movement Coordination Centre Europe. Retrieved: ۸ ډيسمبر ۲۰۱۷.
25. سرچينې تړی: https://www.iho.int/srv1/index.php?option=com_wrapper&view=wrapper&Itemid=452&lang=en. Publisher: International Hydrographic Organization. Retrieved: ۸ ډيسمبر ۲۰۱۷.
26. سرچينې تړی: https://www.iea.org/countries/membercountries/. Publisher: International Energy Agency. Retrieved: ۸ ډيسمبر ۲۰۱۷.
27. سرچينې تړی: http://www.unesco.org/eri/cp/ListeMS_Indicators.asp.
28. سرچينې تړی: http://www.upu.int/en/the-upu/member-countries.html. Retrieved: ۴ مې ۲۰۱۹.
29. سرچينې تړی: https://www.upu.int/en/Universal-Postal-Union/About-UPU/Member-Countries?csid=-1&cid=308. Retrieved: ۲۸ اکتوبر ۲۰۲۲. Type of reference: official member page. Supports qualifier: پيل نېټه.
30. سرچينې تړی: https://www.itu.int/online/mm/scripts/gensel8. Retrieved: ۴ مې ۲۰۱۹.
31. سرچينې تړی: https://public.wmo.int/en/members/turkey. Retrieved: ۲۶ مې ۲۰۲۰.
32. سرچينې تړی: https://www.who.int/choice/demography/by_country/en/. Retrieved: ۲۱ جولای ۲۰۲۰.
33. سرچينې تړی: https://www.wcoomd.org/-/media/wco/public/global/pdf/about-us/wco-members/list-of-members-with-membership-date.pdf. Retrieved: ۱۶ مارچ ۲۰۲۴. Page(s): 5. Supports qualifier: پيل نېټه.
34. ذکر کېدنه: انټرنېټ ادارې دوتنه. دوتنې ټوليزه پېژندنه: 4061163-2. اثر ژبه: جرمني ژبه. Retrieved: ۳۱ مې ۲۰۲۱. ليکوال: جرمن ملي کتابتون.
35. ذکر کېدنه: The World Factbook. Retrieved: ۲۱ جولای ۲۰۲۱. Publisher: د مرکزي استخباراتو اداره (CIA). اثر ژبه: انګرېزي ژبه. ليکوال: د مرکزي استخباراتو اداره (CIA). ISSN: 0277-1527.
36. سرچينې تړی: https://www.workwithdata.com/place/turkey. Retrieved: ۱۱ اکتوبر ۲۰۲۴.
37. Howard, Douglas Arthur (2001). The History of Turkey. Greenwood Publishing Group. p. 43. ISBN 978-0-313-30708-9.
38. Sharon R. Steadman; Gregory McMahon (2011). [[[:کينډۍ:Google books]] The Oxford Handbook of Ancient Anatolia: (10,000–323 BC)]. Oxford University Press. pp. 3–11, 37. ISBN 978-0-19-537614-2. نه اخيستل شوی 23 March 2013. {{cite book}}: Check |url= value (help)
39. Casson, Lionel (1977). "The Thracians" (PDF). The Metropolitan Museum of Art Bulletin. 35 (1): 2–6. doi:10.2307/3258667. JSTOR 3258667.
40. Edwards, Iorwerth Eiddon Stephen (1977). The Cambridge Ancient History (په انګليسي). Cambridge University Press. pp. 184, 787. ISBN 978-0-521-08691-2.
41. David Noel Freedman; Allen C. Myers; Astrid Biles Beck (2000). [[[:کينډۍ:Google books]] Eerdmans Dictionary of the Bible]. Wm. B. Eerdmans Publishing. p. 61. ISBN 978-0-8028-2400-4. نه اخيستل شوی 24 March 2013. {{cite book}}: Check |url= value (help)
42. Mehmet Fuat Köprülü&Gary Leiser. The origins of the Ottoman Empire. p. 33.
43. Masters, Bruce (2013). The Arabs of the Ottoman Empire, 1516–1918: A Social and Cultural History (په انګليسي). Cambridge University Press. ISBN 978-1-107-03363-4.
44. Somel, Selcuk Aksin (2010). The A to Z of the Ottoman Empire (په انګليسي). Scarecrow Press. ISBN 978-1-4617-3176-4.
45. Marushiakova, Elena; Popov, Veselin Zakhariev; Popov, Veselin; Descartes), Centre de recherches tsiganes (Université René (2001). Gypsies in the Ottoman Empire: A Contribution to the History of the Balkans (په انګليسي). Univ of Hertfordshire Press. ISBN 978-1-902806-02-0.
46. Roderic. H. Davison, Essays in Ottoman and Turkish History, 1774-1923 – The Impact of West, Texas 1990, pp. 115-116.
47. Zürcher, Erik Jan (2004). Turkey: A Modern History. London: I. B. Tauris. pp. 93–5.
48. Shaw and Shaw, Stanford J. and Ezel Kural (1977). History of The Ottoman Empire and Modern Turkey Vol. II. Cambridge: Cambridge University Press. pp. 274–9, 282–7.
49. Schaller, Dominik J.; Zimmerer, Jürgen (2008). "Late Ottoman genocides: the dissolution of the Ottoman Empire and Young Turkish population and extermination policies—introduction". Journal of Genocide Research. 10 (1): 7–14. doi:10.1080/14623520801950820. ISSN 1462-3528. S2CID 71515470.
50. Roderic H. Davison; Review "From Paris to Sèvres: The Partition of the Ottoman Empire at the Peace Conference of 1919–1920" by Paul C. Helmreich in Slavic Review, Vol. 34, No. 1 (March 1975), pp. 186–187
51. Peter S. Goodman (18 August 2018). "The West Hoped for Democracy in Turkey. Erdogan Had Other Ideas". The New York Times. نه اخيستل شوی 18 April 2021.
52. "Recep Tayyip Erdogan: Turkey's pugnacious president". BBC News. 27 October 2020. نه اخيستل شوی 18 April 2021.
53. Turak, Natasha (13 December 2021). "Turkish lira plunges to fresh low ahead of anticipated interest rate cut". CNBC. نه اخيستل شوی 15 December 2021.
54. Cohen, Patricia (14 December 2021). "How Did Turkey's Economy Go So Wrong". The New York Times. Archived from the original on 28 December 2021. نه اخيستل شوی 15 December 2021.
55. Elliott, Larry (13 December 2021). "Turkey faces threat of financial crisis after lira plunges against dollar". The Guardian. نه اخيستل شوی 16 December 2021.
56. "From Rep. of Turkey Ministry of Foreign Affairs". Republic of Turkey Ministry of Foreign Affairs.
57. "The Political Economy of Regional Power: Turkey" (PDF). giga-hamburg.de. Archived from the original (PDF) on 10 February 2014. نه اخيستل شوی 18 February 2015. {{cite web}}: External link in |خونديځ تړی= (help); Unknown parameter |تاريخ الأرشيف= ignored (help); Unknown parameter |خونديځ-تړی= ignored (help); Unknown parameter |مسار الأرشيف= ignored (help)
58. Michael J. Arlen (2006). Passage to Ararat. MacMillan. p. 159. ISBN 978-0-374-53012-9.
59. "Turkey", د آکسفورډ انګلیسي قاموس (3rd ed.), د آکسفورډ پوهنتون چاپ, September 2005 {{citation}}: Invalid |mode=CS1 (help) (Subscription or UK public library membership required.)
60. کينډۍ:TDV İslâm Ansiklopedisi
61. Sylvain Auroux, E.F.K. Koerner, Hans-Josef Niederehe, Kees Versteegh (2000). History of the Language Sciences. p. 327.{{cite book}}: نگهداری یادکرد:استفاده از پارامتر نویسندگان (link)
62. Gülru Necipoglu, ed. (2007). Muqarnas: History and Ideology: Architectural Heritage of the "Lands of Rum". Vol. 24. p. 9.
63. کينډۍ:TDV İslâm Ansiklopedisi
64. Moše Šārôn (1986). Studies in Islamic History and Civilization: In Honour of Professor David Ayalon. p. 316.
65. Sharon R. Steadman; Gregory McMahon (2011). [[[:کينډۍ:Google books]] The Oxford Handbook of Ancient Anatolia: (10,000–323 BC)]. Oxford University Press. pp. 3–11, 37. ISBN 978-0-19-537614-2. نه اخيستل شوی 23 March 2013. {{cite book}}: Check |url= value (help)
66. "The Position of Anatolian" (PDF). Archived from the original (PDF) on 5 May 2013. نه اخيستل شوی 4 May 2013.
67. Balter, Michael (27 February 2004). "Search for the Indo-Europeans: Were Kurgan horsemen or Anatolian farmers responsible for creating and spreading the world's most far-flung language family?". Science. 303 (5662): 1323. doi:10.1126/science.303.5662.1323. PMID 14988549. S2CID 28212584.
68. Casson, Lionel (1977). "The Thracians" (PDF). The Metropolitan Museum of Art Bulletin. 35 (1): 2–6. doi:10.2307/3258667. JSTOR 3258667.
69. "The World's First Temple". Archaeology magazine. November–December 2008. p. 23. Archived from the original on 2012-03-29. نه اخيستل شوی 2022-01-12. {{cite web}}: External link in |خونديځ تړی= (help); Unknown parameter |خونديځ-تړی= ignored (help)
70. "Çatalhöyük added to UNESCO World Heritage List". Global Heritage Fund. 3 July 2012. Archived from the original on 17 January 2013. نه اخيستل شوی 9 February 2013.
71. "Troy". World History Encyclopedia. نه اخيستل شوی 9 August 2014.