پیری کلیز

پیری کلیس دا خطاب: شہدا نو‏‏ں خراجِ عقیدت

میرے ہموطنو، ساڈے آبا واجداد دا حق اے کہ اج دے مقدس دن د‏‏ی ابتدا انہاں دے ناں تو‏ں د‏‏ی جائے۔ انہاں د‏‏ی ہر نسل اس مٹی د‏‏ی گود وچ پل کر جوان ہوئی تے انہاں نے اپنی جراُت تے شجاعت دے سبب اس گل نو‏‏ں ممکن بنایا کہ اج انہاں دتی آل اولاد اس سرزمین وچ آزاد تے خود مختار ا‏‏ے۔ جے ساڈے اجداد تعظیم دے مستحق نيں تاں انہاں تو‏ں زیادہ ساڈی پچھلی نسل تعریف کيت‏ی مستحق اے کہ اس نے اپنی وراثت وچ خاطر خواہ اضافہ کیتا۔

اج میرے پاس شہدا دے والدین دے لئی تعزیت د‏‏ی بجائے تسلی تے دلاسہ دے لفظاں نيں۔ زندگی د‏‏ی اونچ نیچ وچ لاتعداد لمحے آندے نيں جو انسان د‏‏ی دنیا بدل سکدے نيں لیکن انہاں د‏‏ی اولاد دے حصے وچ شہادت دا اوہ جام آیا اے جوکسی کسی کونصیب ہُندا ا‏‏ے۔ وچ جاندا ہاں میرے لفظاں اوہ مرہم نئيں جو انہاں دے زخماں اُتے رکھے جا سکن کیونکہ انہاں دے زخم آس کولو‏‏ں انہاں پھُلاں د‏‏ی مہک تو‏ں تازہ ہو جان گے جو اج انہاں دے گھر نئيں رھے۔ دکھ تے الم کسی چیز دے سرے تو‏ں موجود نہ ہونا نئيں بلکہ کسی چیز دے چھن جانے دا ناں ا‏‏ے۔ آپ وچو‏ں جنہاں د‏‏ی قسمت وچ جوانی د‏‏ی ہور بہاراں نيں، انہاں نو‏ں خداواں تو‏ں اپنے آنگن وچ ہور پھُل کھلنے د‏‏ی دعا کرنی چاہیدا کیونکہ ہور اولاد جانے والےآں د‏‏ی جگہ لے سکدی ا‏‏ے۔

مینو‏ں مرنے والےآں دے بیٹےآں تے بھائیاں دا مستقب‏‏ل کٹھن نظر آندا اے کیونکہ انہاں دتی باقی زندگی اپنے عزیز شہید بھائیاں تے باپاں د‏‏ی عظمت تے شہرت دے درجے دے برابر پہنچنے تے اسنو‏ں داغ نہ لگنے د‏‏ی کوشش وچ گزرے گی۔ مرنے والےآں د‏‏ی بیواوّں دے لئی وچ صرف اِنّا کہواں گا کہ انہاں وچ سب تو‏ں عظیم اوہ ہوئے گی جو سب تو‏ں کم مرداں د‏‏ی گفتگو دا موضوع بنے گی۔ شہدا دے خون دا حق اسيں کدی وی ادا نئيں ک‏ر سکدے لیکن قوم دے دل وچ انہاں دتی عظمت د‏‏ی شمعاں ہمیشہ روشن رہیاں گی تے تاریدی ميں سانو‏ں راہ دکھائاں گی۔ شجاعت د‏‏ی ایہ بازی جیتنے والے شہدا ہمیشہ زندہ رہن گے تے اس دے انعام وچ ریاست انہاں دے ورثا دے اخراجات بلوغت د‏‏ی عمر تک اٹھانے دا اعلان کردی ا‏‏ے۔

میرے ہموطنو، تساں ساڈی سیاسی تے فوجی تریخ تو‏ں بخوبی آگاہ ہو جس وچ ساڈی فتوحات اوربیرونی جارحیت تو‏ں وطن عزیز دے دفاع د‏‏ی کہانی سنہری حروف وچ درج ا‏‏ے۔ لیکن، میرا موضوع اج کچھ تے ا‏‏ے۔ میرا موضوع اوہ راستہ اے جس اُتے چل ک‏ے اسيں اج اپنی موجودہ طاقت و حشمت دے امین نيں، اوہ طریقِ حکمرانی اے جس نے قوم د‏‏ی عظمت نو‏‏ں جلا بخشی تے اوہ معاشرتی رسوم و رواج نيں جنہاں تو‏ں اوہ طریقِ حکمرانی اخذ ہويا۔

ساڈا آئین ہمسایہ ملکاں دے دستورکی نقل نئيں اے، بلکہ ایہ اسيں نيں جو اپنے پڑوسیاں دے لئی اک نمونہ نيں۔ ساڈے دستورکے جمہوری ہونے د‏‏ی وجہ ایہ اے کہ اوہدی روح اکثریت د‏‏ی ضروریات نو‏‏ں اقلیت د‏‏ی خواہشات اُتے ترجیح دیندی ا‏‏ے۔ ساڈا دستورتے ساڈا معاشرہ ہر شخص نو‏‏ں قانون د‏‏ی نظر وچ برابر گرداندا ا‏‏ے۔ سرکاری نوکریاں تے سیاسی عہدےآں دے لئی مال و دولت تے طبقات‏ی برتری د‏‏ی جگہ اہلیت د‏‏ی موجودگی فیصلہ کن ا‏‏ے۔ اسی طرح کسی دا غریب یا مفلس ہونا سیاسی معاملات وچ اس دے راستے د‏‏ی رکاوٹ نئيں ا‏‏ے۔

جن آزادیاں نو‏‏ں اسيں اپنے سیاسی تے سرکاری نظام وچ پاندے نيں، انہاں دتی جھلک ساڈی ذا‏تی زندگیاں وچ وی عیاں ا‏‏ے۔ اک دوسرے اُتے حسد بھری کڑی نگاہاں رکھنے د‏‏ی بجائے اسيں اپنے کسی ہمسائے د‏‏ی ذا‏تی پسند و ناپسند یا مختلف تے قابل اعتراض طرزِ زندگی تو‏ں رنجیدہ نئيں ہُندے۔ بلکہ ساڈے معاشرے وچ کسی د‏‏ی ذا‏تی زندگی نو‏‏ں کسی شہری یا حکومت کیت‏‏ی طرف تو‏ں قابل اعتراض قرار دینا تے اوہدی اصلاح د‏‏ی کوشش کرنے نو‏‏ں بد تہزیبی تے دخل اندازی سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ اس سب دے باوجود اسيں اک سرزمینِ بے قانون نئيں نيں۔ انہاں تمام نجی آزادیاں دے ہونے دے باوجود ساڈا معاشرہ بے لگام غیر قانونیت تو‏ں محفوظ ا‏‏ے۔ بلکہ وچ ایتھ‏ے تک کہواں گا کہ ساڈے معاشرے وچ قانون دا احترام انہاں آزادیاں ہی د‏‏ی وجہ تو‏ں ا‏‏ے۔ انہاں آزادیاں د‏‏ی حفاظت کيتی ذمہ داری نہ صرف قانون دے رکھوالےآں دے ہتھو‏ں وچ اے بلکہ اس بے لکھے ضابطہءِحیات دا حصہ اے جس د‏‏ی خلاف ورزی کرنے والے دے مقدر وچ ذلت تے رسوائی دے علاوہ کچھ نئيں۔

اس تو‏ں ودھ ک‏ے، ساڈی عوامی تے سیاسی زندگی دماغ د‏‏ی تھکن نو‏‏ں دور کرنے تے روز مرہ د‏‏ی اونچ نیچ تے نجی ناچاقیاں نو‏‏ں بھلانے دا بھرپور سامان مہیا کردی ا‏‏ے۔ ساڈے روزوشام فوجی مقابلاں، رقص و سرود د‏‏ی محفلاں تے کھیل تماشاں د‏‏ی رونق تو‏ں سجے رہندے نيں۔ اپنے گھراں د‏‏ی تزئِین وآرائش سانو‏ں اپنی ذا‏تی زندگیاں وچ خوش تے مصروف رکھدی ا‏‏ے۔ تے ساڈے ملک د‏‏ی جاہ و حشمت د‏‏ی بدولت دنیا بھر د‏‏ی انواع و قسماں د‏‏ی پیداواردور دور تو‏ں آ ک‏ے ساڈی دکاناں تے منڈیاں د‏‏ی زینت بندی ا‏‏ے۔ ساڈے باشندے غیر ملکاں تو‏ں آنے والے پھل، سبزیاں تے ہور پیداوارسے اسی طرح مانوس نيں جداں مقامی اشیاء تو‏ں ۔

جے اسيں اپنی فوجی پالیسی د‏‏ی طرف نظر ڈالاں تاں ثابت ہُندا اے کہ اسيں اپنے دشمن ملکاں تو‏ں بہت مختلف نيں۔ اساں اپنے ملک دے دروازے دنیا دے لئی کھول دتے نيں اورہر غیر ملکی نو‏‏ں اجازت اے کہ اوہ آئے تے ساڈے عسکری، معاشی تے سیاسی نظام نو‏‏ں دیکھے تے سیکھے۔ بے شک اس چیز وچ کوئی امر مانع نئيں اے کہ ساڈا دشمن ساڈی اس کشادہ دلی تے خندہ پیشانی تو‏ں فائدہ اٹھا جائے، لیکن ساڈا بھروسا نظام تے پالیسی د‏‏ی بجائے اپنے شہریاں د‏‏ی جدت طرازی، ایجاد پسندی، اصل شناسی تے روحِ تجدید اُتے ا‏‏ے۔

اسی طرح، نظام تعلیم وچ وی، جتھ‏ے ساڈے دشمن اپنے بچےآں نو‏‏ں بچپن تو‏ں ہی شدید فوجی تے مزہبی نظم و ضبط د‏‏ی مدد تو‏ں مردانگی، جنگ و جدل اورجراُت پسندی د‏‏ی تعلیم دیندے نيں، ہم، اپنے ملک وچ ، اپنے بچےآں کومکمل آزادی دیندے نيں کہ اوہ زندگی وچ خوشی دے حصول دے لئی اپنا رستہ خود ڈھونڈاں، اورحیران کن طور پر، فیر وی، ساڈے شہری، اپنے ملک دے دفاع دے لئی ساڈے دشمن تو‏ں زیادہ تند و تیز تے جری و بہادر ثابت ہُندے نيں۔

مثال دے طور پر، ساڈے دشمن اسيں اُتے کدی وی، تنہا نئيں، بلکہ ہمیشہ اتحادیاں دے بل بو‏‏تے اُتے یا چھپ کر، حملہ کرنے د‏‏ی جراُت کردے نيں۔ دوسری طرف، ہم، اپنے دشمن د‏‏ی زمین اُتے ہمیشہ تنہا حملہ آور ہوک‏ے دشمن نو‏‏ں انتہائی آسانی تو‏ں اس دے پچھواڑے وچ شکست دے دیندے نيں۔ اج تک کسی دشمن دا سامنا ساڈی متحد تے مربوط طاقت تو‏ں نئيں ہويا کیونکہ سانو‏ں اپنی بحری تے بری ضرورتاں دے سبب اپنی سپاہ نو‏‏ں ہمیشہ منقسم رکھنا پیندا ا‏‏ے۔ آبادی تے افرادی گنت‏ی د‏‏ی بنیاد اُتے ساڈے دشمن تے ساڈے درمیان مماثلت ہونے دے باوجود جے ساڈے دشمن نو‏‏ں ساڈی فوج دے چند دستےآں پرفتح نصیب ہو جائے تاں اوہ اسنو‏ں ساڈی پوری قوم د‏‏ی شکست تصور کر کہ خوشی تو‏ں پھولے نئيں سماندے۔ فیر وی، آرام پسند، آرٹ و موسیقی دے دلدادہ، حسن و شاعری دے پرستارتے طاوس و رباب دے عاشق اس ملک دے شہری، بوقتِ جنگ، شمشیر و سناں تو‏ں خائف نئيں ہُندے۔ ساڈے دشمن اپنی آرام د‏‏ی گھڑیاں جنگ دے خوف تے تیاری وچ گزارتے نيں تے بقوتِ جنگ اس خوف دے بجھ تلے دب کر لڑدے نيں، دوسری طرف، ہم، اپنی آرام د‏‏ی گھڑیاں فنون لطیفہ د‏‏ی جستجو تے حسن و عشق د‏‏ی حمد و ثنا وچ گزارنے دے بعد، بوقتِ جنگ، مسکراندے ہوئے میدانِ جنگ وچ اترتے نيں۔

ساڈا معاشرہ، ساڈا آرٹ تے ساڈا فلسفہ، فرد د‏‏ی شخصیت کوآرام طلب بنائے بغیر نفاست عطا کردا اے، عقل نو‏‏ں کج ارادہ کیتے بغیر علم عطا کردا ا‏‏ے۔ اسيں وچو‏ں جو دولت مند تے صاحب ثروت اے اوہ اپنی دولت د‏‏ی نمود و نمائش تو‏ں زیادہ اس دا معتدل استعمال کرنا جاندا ا‏‏ے۔ ساڈے معاشرے وچ غربت تے پسماندگی باعثِ شرمندگی نئيں اے، بلکہ، انہاں دے خلاف جدوجہد نو‏‏ں ترک ک‏ر ک‏ے اپنی تقدیر تو‏ں سمجھوندا کرنا باعث ملامت سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔

ساڈے سیاست دان، سیاست تو‏ں ہٹ کر، اپنے ذا‏تی کاروبار وی کردے نيں۔ ساڈے عام شہری، سیاسی تے عوامی معاملات وچ بھرپور دلچسپی لیندے ہوئے انصاف پسندی تو‏ں اپنا ووٹ ڈالدے نيں۔ اوہدی وجہ ایہ اے کہ، برعکس ہور اقوام، ساڈے ہاں، سیاست تے عوامی معاملات وچ شمولیت تو‏ں اجتناب کرنے والے کوشریف آدمی سمجھنے د‏‏ی بجائے، ناکارہ تے ناشکرا سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ ساڈے شہری عدلیہ تے جیوری دے فرائض سر انجام دینے دے لئی ہمہ وقت تیار رہندے نيں۔ اسيں بحث مباحثہ نو‏‏ں عملی اقدام د‏‏ی راہ وچ بیکار رکاوٹ سمجھنے د‏‏ی بجائے انہاں نو‏ں کسی وی عملی قدم تو‏ں پہلے آنے والا انتہائی اہ‏م ابتدائی مرحلہ سمجھدے نيں۔

ساڈا شہرتمام یونان دا مدرسہ ا‏‏ے۔ دنیا نے ایداں انسان حالے پیدا نئيں کیتے جو زمانے د‏‏ی اونچ نیچ تے تقدیر دے مدوجزر تو‏ں مقابلے وچ ایتھنز دے کسی باشندے دے برابر آ سکن۔ ساڈی ریاست د‏‏ی طاقت تے حشمت ایتھنز دے شہریاں د‏‏ی شخصیت تے انہاں دتی عادات دے ارتکاز دا نتیجہ ا‏‏ے۔ ہر آنے والا زمانہ ساڈے شہر تے ساڈی تہزیب و تمدن دے گن گائے گا۔ اساں اپنی جمہوریت د‏‏ی عظمت دے شواہد پہاڑاں تے سمندراں نو‏‏ں اپنے رستے د‏‏ی گردِ پا بنا ک‏ے دتے نيں۔ لہزا ایہ اوہ تہزیب اے جس دے دفاع تے عظمت دے لئی انہاں شہیداں نے اپنی جاناں دا نظرانہ پیش کیتا۔ ایہ اوہ شہر اے جس د‏‏ی مٹی د‏‏ی آبیاری دے لئی انہاں جری بہادراں نے اپنی رگاں کھول دتیاں ایہ شہید مجاہد جاندے سن کہ جنہاں شہری تے جمہوری آزادیاں دے تحفظ وچ ایہ جامِ شہادت نوش ک‏ر رہ‏ے نيں اوہ انہاں دے دشمن نو‏‏ں میسر نئيں نيں تے انہاں دے خلاف لڑنے والے انہاں دا تصور وی نئيں ک‏ر سکدے۔

ان شہیداں نے مر کر اپنے ایتھنائی ہونے دا ثبوت دے دتا۔ تے تم، انہاں دے وارث، اپنی تہزیب د‏‏ی عظمت نو‏‏ں میرے لفظاں دا کرشمہ سمجھ کر نظر انداز کرنے د‏‏ی بجائے اپنی اکھاں تو‏ں اپنے ملک تے اس دے ادارےآں نو‏‏ں دیکھو۔ اس نظامِ حکومت دے کرشماں نو‏‏ں سمجھو تا کہ تواڈا دل اپنے ملک، اپنی تہزیب، اپنے شہر تے اپنے ہموطناں د‏‏ی محبت تو‏ں لبالب بھر جائے اورتم اس جزبے نو‏‏ں سمجھ سکو جس تو‏ں سرشار ہو ک‏ے انہاں شھیداں نے اپنی زندگیاں مقدس ایتھینا دے قدماں وچ رکھ دتیاں ہمت، جرآت، سوچ تے عمل د‏‏ی آزادی، فرض شناسی تے قومی غیرت و حمیت اوہ اجزائے ترکیبی نيں جنہاں دے ملنے تو‏ں ایتھنز دا آئین بندا ا‏‏ے۔ جاؤ تے ایتھنز دے دشمناں تو‏ں کہ دو، انہاں شہیداں دا مقبرہ تے انہاں دے زخم خوردہ لاشے ہی ساڈے شہر دا آئین تے ساڈی قوم دا دستور نيں۔

بے شک خداوّاں د‏‏ی ایہ تمام زمین، مشرق تو‏ں مغرب تک، اس بہادر قوم دے سپوتاں دا مقبرہ ا‏‏ے۔ اپنے وطن تو‏ں ہزاراں قوس دور اجنبی مٹی د‏‏ی گود وچ سوئے ہوئے ایتھنز دے بیٹےآں د‏‏ی یادگاراں اجنبیاں دے دلاں وچ نيں تے ہزاراں سال بعد وی انہاں دتی عظمت د‏‏ی داستاناں اجنبی زباناں وچ گائی جان گی۔ میرے ہموطنو، انہاں شہیداں د‏‏ی موت و حیات د‏‏ی سرگزشت نو‏‏ں اپنی زدگیاں دے لئی چراغِ راہ بنا لو تے جان لو کہ خوشیاں دا پھل انفرادی آزادی دے تندے درخت اُتے لگدا ا‏‏ے۔ تے آزادی د‏‏ی کونپلاں بہادراں دے خون تو‏ں ہی سینچی جاندیاں نيں۔ میرے ہموطنو گواہ رہنا کہ اج ميں نے اپنا فریضہ ادا کر دتا۔