ضلع ہشیار پور

اتہاس

پرانے ویلے

ہشیارپور ضلعے دا علاقہ سندھو گھاٹی دی رہتل دا حصہ سی۔ اجوکیاں خدائیاں توں پتہ لگدا اے شوالک دیاں پہاڑیاں دا سارا علاقہ نہ صرف مڈھلے پرانے پتھر دور دے لوکاں نے بلکہشروعاتی اتہاس دے لوکاں نے وی وسن واسطے چنیا۔شروعاتی پتھر دور دیاں کھوجاں دوران اتواراپر، رہمانپر ات تکھنی جو کہ ہشیارپور دے 30-40 ک م اتری حصہ وچ ہن وکھے پتھر دیاں کلاں کرتیاں حاصل ہوئیاں ہن، ہشیارپور دے 24 ک م۔ اتر وچ واقع ڈھولواہا وکھے ملے ہن ضلعے دے پرانے اتہاس تے کافی ساری روشنی پاؤندی ہن۔

لوک کہانیاں ضلعے دے بہت سارے تھاواں نوں پانڈواں نال جوڑدیاں ہن۔ مہانکاوِ مہامبھارت وچ ضلعے دے دسوہا قصبے دا ذکر راجا وراٹ دے راج وجوں آؤندا اے جسدی سیوا وچ پانڈواں نے تیراں سال دا بنواس کٹیا سی۔ ماہلپر توں 11 ک م دوری تے پچھم وچ ستھتّ بھام وکھے وی پانڈاواں نے اپنے بنواس دا سما بتعیسوی ا۔ جیجوں توں 19 ک م دور لساڑا وکھے پانڈواں نال متعلق پتھراں دا بنیا مندر موجود اے۔ چینی یاتری ہیونساں مطابق ہشیارپور دا علاقہ چندرونشی راجپوتاں دا علاقہ سی جنھا نے مغلاں دی جت توں پہلاں صدیاں تک اپنی آزاد ہوند قایم رکھی۔

ہشیارپور وچ بیاس دریا دے آسپاس تلواڑا دیاں شوالک پہاڑیاں توں ستلج تو واقع روپنگر تک سانجھا سبھیاچار ملدا اے۔ شوالک دی اگلی پربت لڑی وچ ہشیارپور دے 16 اجیہے تھاں ہن جتھے پتھر یگ دے سند (ہتھیار) ملے ہن۔ ایہہ سند (ہتھیار) آپس وچ میل کھاندھے ہن۔

اتواراپر گروہ وچ کافی مقدار وچ پتھر یگ دے سند (ہتھیار) ملے ہن۔ اس گروہ دے اتواراپر،رہمانپر ات تکھنی شوالک پہاڑیاں دے پیراں وچ واقع ہن۔ ہریانہ توں 8 ک م دور اتواراپر وچ 80 سند (ہتھیار) ملے ہن جنہاں وچ 9 کہاڑیاں، 19 کہاڑے، 17 پتھر دے سند ودھیا قسم دا بلور پتھر اے۔ اجوکیاں کھوجاں توں کچّ گندھار سٹائل دیاں کلاں کرتیاں جو کہ 1000 ق م دیاں ہن وی ملیاں ہن۔ باب دے انت وچ آثآر قدیمہ ڈیپارٹمنٹ ولوں جاری پتھر دے سنداں والیاں تھاواں دی لسٹ درج کیتی گئی اے۔

آثآر قدیمہ ڈیپارٹمنٹ دیاں کھوجاں توں پتہ لگدا اے کہ ہشیارپور ضلع پرانے دور توں ہی ہڑپا دور نال متعلق سی۔ اس کھیتر دیاں کھوجاں نے ہیٹھ لکھیاں تھاواں نوں پراتتو ڈیپارٹمنٹ دے نقشے تو لیاندا اے اتے ایہہ وی پتہ لگدا اے کہ اتھے دے لوک ٹھیک اسے طرحاں دے سن جووں کہ ہڑپاں اتے موہنجوداڑو دے لوک۔

ہیٹھ لکھیاں تھاواں تے اس طرحاں دے ثبوت مل ہن۔

لڑی نمبر

پنڈ دا نام

تحصیلاں دا نام

1

دولتپور

ہشیارپور

2

رحمانپور

ہشیارپور

3

اتواراپر

ہشیارپور

4

تھکھنی

ہشیارپور

5

نروڑ

ہشیارپور

6

کھنگالی

ہشیارپور

7

ڈھولواہا

ہشیارپور

8

پھپال

ہشیارپور

9

رام ٹٹوالی

ہشیارپور

10

کوٹ اتے اسدیاں مغربی ڈھلاناں

گڑشنکر

11

للوان

گڑشنکر

12

منوآل

بلاچور

13

گپلاریاں

دسوہا

14

ہاتپر

دسوہا

15

کھپووال

گڑشنکر

16

گڑی

گڑشنکر

17

کھنی

گڑشنکر

18

شام چوراسی (پینڈو)

ہشیارپور

19

تہیہ (پچرالی)

گڑشنکر

20

رام کلونی کیمپ

ہشیارپور

21

پکھووال

ہشیارپور

22

جہورا

دسوہا

23

ہاجیپر

گڑشنکر

24

جکام

دسوہا

25

ٹانڈا اڑمڑ

دسوہا^[5]

ہشیارپور توں 30 ک م دور اتر-پچھم وچ ڈھولواہا وکھے پرتتوا ڈیپارٹمنٹ ولوں کیتیاں گئیاں خدائیاں نے اسدا تعلق مشرق اتہاش نال جوڑیا اے۔ ایہہ کھیت پرانچین دور توں ہی لوکاں دے وسیرے دی تھاں رہی اے ات آثآر قدیمہ ڈیپارٹمنٹ دیاں کھوجاں توں پتہ جلدا اے کہ اسدا تعلق نویتم دور نال ہی اے۔ اس سرکھئت گاٹی وچوں ملے اوشیس اتے سنداں توں اتھے موجود انسان دی ہوند دا پتہ لگدا اے۔ اوشیشاں ات سندر قرون وسطی پدھر کلا کرتیاں دا ملن اسدی اہمیت نوں ودھاؤندا اے اتے اس عنصر دی گواہی بھردا اے کہ اس گھاٹی وچ سمے ویلے تو مورتی پجا دا بہت بول بالا سی۔ کلاں کرتیاں اتے ہور وستاں دا ملنا ایہہ درساؤندا اے کہ ڈھولواہا گرجارا پرتھیہارا دور ( بی۔سی۔ 800-1000 عیسوی ۔پی۔) نال متعلق اے۔ 10 ویں صدی عیسوی ۔پُ۔ شوالک کھیتر پردھیہاراں دے پربھاوا ماتحت سی۔ اس ویلے دوران مقامی قبیلیاں دا کلا دا بہت ترقی ہویا۔ 965 عیسوی ،پو۔ وچ جیپال گدھی تو بیٹھا اتے ہندوشاہی کلا ڈھولواہا گھاٹی وچ داخلہ کیتی۔ 988 توں 1260 ق م تک پرمار حکمران مقصد درجے دی طاقت وجوں ستاپت رہے۔

قرون وسطی

سن پھلار

1088 عیسوی ۔

1088 عیسوی ۔پ۔ وچ جالندھر دی مسلمانی راج توں ہار ہونن کرکے شاید ہشیارپور دے میدان مسلماناں دے ماتحت ہو گئے پر پہاڑی علاقے اسے طرحاں ہندو راجیاں دے ماتحت رہے۔

1174 عیسوی

ایہہ کیہا جاندا اے کہ مسلمانی حملیاں توں پہلاں راجا شنکر داس نے گڑشنکر نامیں تھاں تو اک قلعہ بنوعیسوی ا پر ایہہ قلعہ محمود غزنوی ولوں لے لیا گیا اتے بعد وچ بادشاہ شہاب-ؤ-دینب ولوں جیپور دے راجا مان سنگھ دے پتر نوں دے دتا گیا۔ مہاتن جو اس کھیتر دے مول نواسی منے جاندے سن نوں راجپوتاں دواراں 1175 عیسوی ۔پُ اس کھیتر تے اتھکار کرکے اتھوں کڈھ دتا گیا۔

1192 عیسوی ۔

شوالک پہاڑیاں دے نال نال گھڑام، ہنسی، سرسٹی، سمانا ہکومتانس اتے دوجے کھنڈ محمد غوری دواراں جت لئے گئے۔

1989 عیسوی ۔

اس ویلے دوران ابو بقر دی حکومت دلی وچ برقرار رہی پر کجھ ویلے لئی سنام وچ وڈا ودروہ ہویا۔ اوہناں دناں وچ شہزادہ نصیرالدین محمد دلی دے تخت تے بیٹھن دی تانگھ وچ شوالک دیاں پہاڑیاں وچ گھم رہا سی۔ ویلے دا فائدہ اٹھا کے محمد سمانا ول چل پیا اتے دسوہا، جالندھر راہیں ہندا ہویا سمانا پہنچیاں اتے اپنے آپ نوں 1389 وچ بادشاہ اعلان دتا۔ پھر اوہ دلی ول ودھیا پر ابو بقر ہتھوں ہار گیا۔

1389–99 عیسوی ۔

امیر تیمور دی دلی توں توں واپسی دوران ضلعے دا کافی نقصان ہویا۔ تیمور نگرکوٹ نوں جتنا چاہوندا سی پر حالے تک اندرونی پہاڑیاں نوں پار نہیں سی کر سکیا۔ ہندو راجیاں نے اسنوں سخت ٹوکر دتی۔اوہ ضلعے دے بجواڑا اتے دسوہا وچوں ہو کے گزریاں۔

1419 عیسوی ۔

تیمر دے حملے 1396 توں تھوڑا پہلاں پنجاب دی امن سارنگ خان دواراں بھنگ کیتی گئی جو ملتان توں سی۔ بجواڑا وکھے لڑائی ہوئی اتے سارنگ خان دا پچھا کرن دے باو جود وی اوہ شوالک دی پہاڑاں وچ بچ نکلیاں۔ بعد وچ توگہان ریش نے اسنوں پھڑکے 1419 وچ مار دتا اتے اس کولوں بہت سارا دھن حاصل کیتا۔

1421 عیسوی ۔

جدوں جولائی 1421 نوں مبارک شاہ سمانا پہنچیا تے اسنے سنیا کہ جسرات سرہند دی گھیرابندی کر چکا اے اتے اوہ آپ لدھیانے واپس جا چکا اے۔ مبارک شاہ ستمبر دے ادھ وچ لدھیانے ول ودھیا اتے اسنوں پتہ لگا کہ جسرات نے ستلوج دے آلے دوآلے نوں چھڈّ دتا اے۔ برسات توں بعد مبارک ساہ نے ستلج پار کیتا اتے اگے ودھیا۔ جسرات اپنے مضبوط قلعے تلواڑا ول بھجیا۔ مبارک ساہ نے پچھا کیتا اتے جموں دے راجا بھیم دی مدد نال قلعے تے جت حاصل کیتی ات اسنوں تباہ کر دتا پر اس سبھدے باو جود جسرات پہاڑیاں وچ بچ نکلیا۔

1432 عیسوی ۔

مبارک شاہ نے جالندھر اتے لاہور نصرت خان توں لے کے ملک الاہباد کاکا لودھی نوں دے دِ4تے۔ لودھی جو حالے چارج لین لئی لاہور ول جا ہی رہا سی کہ جسرات جس نوں کہ کوٹھ جو کہ جیجوں تے ملپر دے وچکار بجواڑے توں 16 ک م۔ دور سی وچ پناہ لین لئی مجبور ہون پیا سی لو لودھی تے حملہ کر دتا۔

1434 عیسوی ۔

مبارک شاہ دا 19 فروری 1434نوں قتل کر دتا گیا۔

1501 عیسوی ۔

27 محرم 855 (لگبھگ 1501) بحلول لودھی سنگھسن تے بیٹھ۔ اس ویلے دوران پنجاب ولوں دلی4 لئی کوئی مشکل پیش نہی آ رہی سی اس کرکے بحلول لودھی نے مقامی پربندھ وچ کوئی تبدیلی نہیں کیتی اتے بجواڑا مقامی پربندھ دا مرکز بنیاں رہا۔

1520–25 عیسوی ۔

اسے سموں دوران پنجاب وچ بہت اسانتی رہی کیونکہ بابر جو کہ پہلا مغل بادشار بنیاں اسنے ہندوستان دی جتّ لئی مہم شروع کیتی۔ ابراہیم لودھی نو دولت خاں لودھی خلاف فوج بھیجی پر اسدی فوج بری طرحاں ہاری اتے سلطان دے ہتھ نراشا لگی۔

1520–30 عیسوی ۔

بابر دولت خاں اتے غوری خاں کولوں طاقت اپنے ہتھاں وچ لینی چاہوندا سی، ایہہ دوویں ڈرے ہوئے سن اتے ایہناں نے اپنے آپ نوں ملوٹ دے قلعے جو کہ ہشیارپور دے ہریانے کول سی بند کر لیا۔ بابر نے کاہنووال توں دجے پاسیو بیاس دریا پار کیتا تے شوالک دیاں پہاڑیاں جنہاں دے منہ وچ ملوٹ دا قلعہ واقع سی ڈیرہ لا لیا۔ بابر نے قلعے تے قبضہ کر لیا اتے دولت خاں نوں قید کر لیا۔ بابر بجواڑا، روپنگر،سرہند ت سنام توں ہندا ہویا دلی ول ودھیا۔

1530–56 عیسوی ۔

1555 وچ لاہور توں گرداس پور دے کاہنووال پہنچ کے ہمعیسوی وں نے کافی وڈی فوج بیرم خان اتے تردی بیگ ماتحت افغان جرنیل نصیب خان دے خلاف بھیجی جسنے ہریانہ دے نزدیک پنج بھائیاں ناں دے تھاں تے ڈیرہ لایا ہویا سی۔ بیرم خان ہریانہ ول ودھیا جتھے معمولی لڑائی توں بعد نصیب خان نے سمرپن کر دتا۔ بیرم خان ہریانے توں شام چوراسی راہیں جالندھر ول ودھیا جتھے افغاناں نے ڈیرے لائے ہوئے سن۔ اسدے آمد تے افغان میدان چھڈکے بھجّ گئے۔

1557–1560 عیسوی ۔

10 مارچ 1557 نوں اکبر نوں خبر ملی کہ ملا عبداللہ سلطانپوری دے اکساؤن تو سکندر سور نے جالندھر دواب دے میداناں وچ آ کے کر اکٹھا کرنا شروع کر دتا اے۔ 17 دسمبر 1557 نوں سامراجی فوجاں جالندھر راہیں شوالک پہاڑیاں ول ودھیاں اتے دسوہا وکھے ڈیرہ لا لیا۔ استوں اگے ایہہ نرپر ول ودھیاں۔ پہاڑیاں راجے جو سکندر سر دے نال سن، اسنوں چھڈکے اکبر دی پناہ وچ چلے گے۔ شاہی فوجاں ہتھیں گنچور تے ہارن توں بائت بیرم خان راجا گنیش دا راجگڑھ تلاواڑا چال گیا۔ اتے بیرم خان دی فوج اتے شاہی فوج وکار زبردست لڑائی ہوئی۔ شاہی فوج نے تلواڑے دی گڑھی تے قبضہ کر لیا۔ بیرم خان نے دھوڑی جیہا جد وجہد توں بعد ہاجیپر وکھے اکتوبر 1560 نوں اتم سمرپن کر دتا۔ اکبر نے اسنوں ہریانہ وکھے معاف کر دتا اتے اس توں بعد ایہہ مکے چلا گیا۔

مغل بادشاہت دے نگار اتے سکھ طاقت دے ابھار نال ہشیارپور ضلعے نے بڑا بھاوک سماں دیکھیا۔ ہسیارپور وچ سکھ گروآں دا اتہاش مکھ روپ وچ کیرتپور اتے انندپور صاحب دے آسپاس گھمدا جو کہ نومبر 1966 پنجاب دے پنر گٹھن توں پہلاں اسدے ہی حصے سن۔

1595–1644 عیسوی ۔

پہلے پنج سکھ گروآں دا ہشیارپور ضلعے نال کی خاص تعلق نہی رہا۔ 1595 وچ چھویں گرو ہرگوبند سابب دے جم توں بعد ہشیارپور مذہبی اتے فوجی سرگرمیاں دا مرکز بنیا۔ گرو ہرگوبند صاحب نے پہلی بار مغلاں توں سکھ دھرم نوں بچاؤن لئی فوج تار کیتی۔ اوہ ضلعے دے مکیریاں تھاں تو پہنچے اتے اوہناں نے تندرست سریراں والے سکھاں نوں اپنی فوج وچ بھرتی کیتا۔ گرو صاحب ولوں لڑیاں گئیاں چھ دیاں چھ جنگاں وچ ہشیارپور دے فوجیاں نے گرو جی دی جت وچ وڈا یوگدان پیا۔

1664–1675 عیسوی ۔

گرو ہرکرشن جی دے جوتی جوتی سماؤن توں بعد گرو تیغ بہادور جی 43 سال دی عمر وچ نوویں گرو بنے۔ اوہ کیرتپور گئے جو کہ اوہناں دے پیؤ جی نے بسعیسوی ا سی۔ گرو صاحب ولوں وسائے گئے انندپر نامیں تھاں تے تریخی اہمیت والی حادثہ گھٹی۔ کشمیر دے وائسرائے شیر افغان خان نے کشمیری ہندواں نوں جو اسلام قبول نہیں کردے سن، مارنا شروع کر دتا۔ اوہ دکھی ہو کے انندپور پہنچے تے اپنی دکھ بھری کہانی گرو جی نوں سنائی۔ گرو جی نے شیر افغان خان توں ہندواں دی رکھیا کیتی۔ 11 نومبر 1675 نوں گرو صاحب نوں دلی وکھے شہید کر دتا گیا اتے اہاں دا سریر بھائی لکھی شاہ لبانا لے گیا اتے اسنے سریری دا سنسکار کیتا۔ اج اتھے گروولوں رجابگنج ششوبتت اے۔ گرو صاحب دا سر اکھّ شردھاوان سکھ بھائی جیتا انندپور صاحب لے گیا جتھے اسدا سنسکار گرو گوبند سنگھ جی نے کیتا ات اس تھاں تے گروولوں سیسگنج ششوبت اے۔

1699 عیسوی ۔

گرو گوبند سنگھ جی نے 1699 دی وشاکھی والے دن انندپور صاحب وکھے مغلاں دی تاناشاہی اتے جاتپات دے خاتمے لئی خالصہ پنتھ دی ساجنا کیتی۔ گرو جی نے پنج پیارے ساجے اتے اوہناں وِچوں اک بھائی سہب سنگھ ہشیارپور ضلعے دے پنڈ ننگل شہیداں دا وسنیک سی۔

1701 عیسوی ۔

ہشیارپور ضلعے دے جینجوں اک ویلے جسوال راجیاں دے ماتحت سی۔ راجا رام سنگھ نے 1701 وچ اپنی رہائش اتھے بنائی ات اک قلعہ وی بنوعیسوی ا جس نوں انگریزی سرکار نے پنجاب نوں انگریزی راج وچ ملاؤن ویلے ڈھاہ دتا۔

1707 عیسوی ۔

1707 وچ اورنگزیب دی موت توں بعد پنجاب نوں چھ دوابیاں وچ ونڈ دتا گیا۔ جالندھر دواب وچ 69 محل سن۔ اس دواب وچ سبھ توں ودھ اہم قصبے شام چوراسی، ٹانڈا، مکیریاں اتے ہشیارپور سن۔

1708–1711 عیسوی ۔

1708 وچ گرو گوبند سنگھ جی نے دکھن توں بندہ سنگھ بہادر نوں اوہناں ظالماں دا خاتمہ کرنلئی جنہاں نے سکھاں، گرو جی دے پیؤ جی اتے چھوٹے بچہ تے ظلم کیتے سن پنجاب بھیجیا۔ بندہ سنگھ نے جالندھر دواب نوں اپنا مرکز بنا کے مغلاں خلاف اپنی مہم شروع کیتی۔ 1711 تک ایہہ دواب اسدا مرکز رہی۔

جدوں سرہند جت لئی گئی سی اتے بندہ سنگھ اپنیاں کاروائیاں کر رہا سی تاں جالندھر دواب دے سکھاں نے محسوس کیتا کہ اوہناں دا کجھ کرکے وکھاؤن دا سماں آ گیا اے۔ اوہناں نے مغل اہلکاراں نوں مار دوڑعیسوی ا اتے اوہناں جی جگھاں سکھاں نوں نامزد کیتا۔ اس طرحاں اوہناں نے جالندھر دواب دے فوجدار شمس خان نوں کجھ سدھار کرن لئی پروانہ بھیجیا تے اسدا خزانہ آپ خالصہ نوں بھینٹ کیتا۔ فوجدار نے دواب دے مسنماناں نوں سکھاں خلاف جہاد لی بینتی کیتی اتے لگبھگ اک لکھ مسلماناں اکٹھے ہوئے اتے اوہناں نے سلطان پور جو اس دواب دا راجگڑھ سی ول کج کیتا۔ جواب وچ 75000 سکھ اکٹھے ہوئے۔ اس ویلے دوران بندہ سنگھ نوں سنیہا بھیجیا گیا اتے ایہہ گنگا دواب وکھے سنگھاں نوں آ ملیا۔ سکھ راہوں ول چلے گئے تے مغلاں نے اوہناں دا پچھا کیتا اتے سکھ گھر گئے۔ رات دے ہنیرے وچ سکھاں نے اچانک مسلماناں دے قلعے تے حملہ کر دتا۔ خونی لڑائی توں بعد سکھاں نے 12 اکتوبر 1710 نوں اوہناں نوں اتھوں مار دوڑعیسوی ا۔ سٹے وجوں جالندھر تے ہشیارپور بنا زیادہ مشکل دے سکھاں نوں مل گئے اتے اوہ اس دواب دے مالک بن گئے۔

1739 عیسوی ۔

نادر شاہ نے بھارت تے حملہ کیتا، دہشت پھیلائی اتے بہت سارا دھن دولت لٹّ کے لے رہا سی۔ جسا سنگھ آہلوالیا نے ایہہ خزانہ واپس حاصل کرن وچ بہت اہمیت پورن بھمکا نبھائی۔

1747 عیسوی ۔

1747 وچ شاہ نواس دے کہن تے احمد شاہ ابدالی نے بھارت تے حملہ کیتا اگلے ہی سال اسنوں سرہند دے نزدیک روکیا گیا اتے سندھ دریا ول دھکیل دتا گیا۔ درانی سردار دے پنجاب وچوں رٹائر ہون توں بعد جسا سنگھ نے گردتّ ملّ جو کہ لاہور دو نویں گورنر مئم-ال-مل دا ڈپٹی سی تے ہشیارپور دے نزدیک حملہ کیتا۔

1758 عیسوی ۔

جالندھر دواب دے فوجدار ادین بیگ کھانپر وچ مر گیا اتے اسنوں اتھے دفنعیسوی ا گیا۔ ادنیہ بیگ دی موت توں بعد سکھ اک بار پھر پرے پنجاب وچ پھیل گئے۔ جسا سنگھ رامگڑھیاں نے ہشیارپور دے کجھ علاقے اپنے ماتحت کیتے۔ منیوال، اڑمڑ ٹانڈا، صریح اتے میانی دے پرگنیاں تے حق کیتا گیا۔ نورپور دے راجا پرتھوی سنگھ اتے چمبے دے راجا سنگھ نے اسدی ادھینگی قبول کیتی۔ جسا سنگھ نے دسوہا تحصیل دے دولتپر اتے ہاجیپر تے وی حق کیتا۔

1776ᛢ عیسوی ۔

آہلوالیاں سردار نے شکرچکیاں، گھنئیا اتے بھنگی سرداراں نوں اپنی مدد لئی سدا دتا تے جسا سنگھ رامگڑھیا دی ہار ہوئی تے اوہ ہشیارپور دے ہریانہ ول دوڑ گیا۔

1783 عیسوی ۔

جسا سنگھ آہلووالیاں دی موت ہوئی۔

1796 عیسوی ۔

اس سال سدا کور ( جسدے شوہر گروبکھش سنگھ گھنئیا نوں جسا سنگھ رامگڑھیاں نے لڑائی وچ مار دتا سی) نے رامگڑھیاں سردار تے میانی وکھے حملہ کیتا اسدے جوائی رنجیت سنگھ نے اسدی مدد کیتی۔

1801 عیسوی ۔

بھپ سنگھ پھیجلپریا جسنوں 1801 وچ دنیا چند نے بجواڑا توں بھجا دتا سی اسنے پھر توں بجواڑا تے حق لیا۔

1803 عیسوی ۔

مہاراجہ رنجیت سنگھ نے دنیا چند نوں بجواڑے توں کڈھ دتا۔

1808–1811 عیسوی ۔

مہاراجہ رنجیت سنگھ ولوں 1808 وچ رامگڑھیاں مثل تے 1811 وِ4چ گھنئیا مثل دی طاقت نوں ختم کر دتا گیا۔

1815 عیسوی ۔

جیجوں مہاراجہ رنجیت سنگھ ولوں جت لیا گیا۔

بریٹیش کال سن پھلار 1846

ایہہ ضلع پہلے عیسوی نگلے سکھ لڑائی دے ویلے ہی بریٹیش سرکار ولوں اپنے راج وچ ملا لیا گیا۔ جوہن لورینس مارچ 1876 وچ ٹرانس ستلج راج دا کمیشنر بنیاں اتے اس دوجن دا پربندھ اس ولوں اوربؤچ سرکار دی دیکھ ریکھ وچ 1848 تک چلعیسوی ا گیا۔ اس توں بعد کمیشنر نوں لاہور دے ریسیڈینس دے ادھی کر دتا گیا۔

1848

جدوں 1848 وچ دوجا سکھ عیسوی نگلے لڑائی شروع ہویا تاں جسوان ، کانگڑا اتے دتارپر دے راجیا نے بریٹیش راج دے خلاف ودروہ کر دتا۔ جوہل لورینس جو اس ویلے پٹھانکوٹ وچ سی بڑی جلدی 500 جواناں تے 4 بندوقاں نال پہنچیا اتے دتارپر دے راجے نوں اسانی نال قید کر لیا پر جسوان راجے نے مقابلہ کیتا اتے اس دیاں امب اتے اراکوٹ دیاں دو ٹکریاں دا نقصان ہویا۔ راجیاں نوں دیس نکالے دتے گئے، اوہناں دے محل ڈھاہ دتے گئے تے جئداداں کھو لئیاں گئیاں۔ انھا دے بیدی بکرم سنگھ نے وی ودروہیاں دا ساتھ دتا اتے ایہہ ہشیارپور ول ودھیا۔ اوہ میلی وکھے رکّ گیا جدوں اسنے راجے جسوان دی ہار اتے شیر سنگھ دیکینپ وچ جان دی خبر سنی۔ اسدی دھن دولت وی اس کولو لے لئی گئی پر لڑائی دیکھتم ہون تے اسنے سمرپن کر دتا اتے اسنوں امرتسر وچ رہن دی آگیا دا دتی گئی۔

1851

بیدی سکھاں وچ بڑی ستکار یوگ کل منی جاندی سی اتے ایہہ اپنیاں بیٹیاں دے ڈولی کھتراں اتے دجیاں اپ-جاتیاں وچ دینا پسنت نہیں سی کردے۔ 1851 توں پہلاں پولیس نے کڑیاں نوں مارن تے روک لگاؤن ناکام کوششاں کیتیا۔ 1851 وچ ڈپٹی کمیشنر گرداس پور نے سرکار دے دھیان وچ لیاندا کہ بیدی اپنی کڑیاں نوں ماردے ہن اش لئی ایہہ کڑی مار ہن۔ اسدے نتیجے وجوں سارے ڈپٹی کمیشنراں نوں اپنے کھیتر وچ اس کریتی دی سچنا دین لئی کیہا گیا۔ اونا اتے گڑشنکر تحصیلاں وچ ایہہ کریتی بہت پرچلت سی۔

1853

جوں لورینس جو پنجاب دا چیف کمیشنر سی (1850–58) اسنے ساریاں جماعتاں دے نمائندےآں دی اک میٹنگ امرتسر وکھے بلائی۔ اس مٹنگ وِ4چ کڑیاں نوں چھوٹی عمر وِ4چ مار دی کریتی تے کھلکے چرچہ ہوئی اتے ساریاں نے اس، کریتی دا کھنڈن کیتا۔ اسنوں ختم کرن لئی قانون پاس کیتا گیا۔ ایہہ پھیسلاں پنجاب دے سارے ضلعیاں نوں سنعیسوی ا گیا اتے 1856 تک ایہہ کریتی حقیقی طور تے بند ہو گئی۔

1857

1857 دے ودروہ دا ہشیارپور تیکوئی اصل نہیں ہویا پر اہتیاتی طور تے کئی پربند بریٹیش اہلکاراں ولوں کیتے گئے۔ بابا رام سنگھ نے لدھیانے ضلعے دے بھینی صاحب وچ نامدھاری تحریک جسنوں کوکا تحریک وی کیہا جاندا اے۔ 12 اپریل 1857 نوں شروع کیتا۔ شروعات وچ پاکستان دے سیالکوٹ، امرتسر ، ہشیارپور اتے لدھیانہ وچ اس تحریک دے مرکز بنائے گئے پر بعد وچ اس دیاں گتودھاں دوجے ضلعیاں وچ وی پھیل گئیاں۔

1905

سرکار دیاں غلط پالیسیاں نال ہشیارپور سمیت سارے پنجاب وچ سیاسی حالت خراب ہو گئی سی۔ اس نال ضلعے دو لوکاں وچ اسنتشٹی پھیل گئی، انقلاب اتے آزادی داں گلاں عام ہون لگیاں۔

1907

معاشی تنگیاں اتے ضروری وستاں دی قدرتی کمیں کارن لوکاں وچ سرکاری اہلکاراں کھلاپھ روس سی۔ سیاسی پارا 1907 دے پہلے دو مہینیاں وچ بہت اتے چلا گیا سی۔ بہت ساریاں میٹنگاں ہشیارپور، جالندھر، لاہور، راولپنڈی اتے ہورناں تھاواں تے ہوئیاں۔ پنجاب وچ میٹنگاں کیتااں گئیاں، صوبے اندر پھیلی معاشی مندحالی تے آرٹیکل چھاپے گئے۔ 9 مئی 1907 نوں لالا لاجپتر رائے دی بناں کسے ٹھوس ثبوت دے گرفتاری نے کرانتکاری تحریک نوں ہشیارپور سمیت پورے پنجاب وچ تیزی پردھان کیتی۔

لالا لاجپت رائے دی 1907 وِ4چ رہائی دی خبر دا بڑے اتشاہ نال استقبال کیتا گیا۔ اسدی خبر سبھ توں پہلاں دی ٹربیون وِ4چ چھپی۔ ڈی۔اے۔وی کالج لاہور وچ چھٹی دا اعلان کر دتا گیا، آریہ سکول ہشیارپور دو دناں لئی بند کر دتا گیا۔ سکول دی عمارت تے روشنیاں کیتیاں گئیں تے طالب علماں وچ مٹھا گوشت ونڈیا گئیا۔

دی تلک اخبار جو ہشیارپور توں چھپدا سی نوں رام ولوں لکھی غزل چھاپن کرکے سجا سنائی گئی جو کہ 6 مئی دے انک وچ چھپی سی۔ پریس جس وچ پیپر چھپیا سی نوں وی ضبط کر لیا گیا۔ اس نال ضلعے دے لوکاں وچ بے چینی ودھیا۔ ایہہ سبھ کاروائیاں وی انقلاب کاریاں دے جوش نوں مٹھا نہیں کر سکیاں۔

1913–15

سن پھرانسسکو (یو۔عیسوی س۔اے) وچ غدر پارٹی دا قیام بھارت نوں آزاد کرواؤن لئی کیتی گئی۔ اس دی کارجکمیٹی وچ منشی رام تے پنڈت جگت رام شامل سن۔ جو ہشیارپور دے ہریانے نال سبندت سن۔ بجائ اسدے کہ انگریزاں نے گدریاں نوں پنجاب نہ آؤن دین لئی سخت پربندھی کیتا گئے۔ پر پھر تاں بہت سارے غدری پنجاب پہنچ۔ اتے اوہ ہشیارپور آئے جتھے عیسوی ہناں نے انقلاب کاری گتیودھیا نوں انجام دتا۔

1951

1951 وچ انگریز اہلکاراں ولوں ڈفینس عیسوی کٹ پاس کیتا گیا۔ انگریزاں نے گدریاں دے پنجاب وچ داخلے نوں سختی نال روکیا۔ اوہناں وچ کافی ساریاں نوں گرفتار کرکے مکدمے چلا ئے گئے۔ ہشیارپور دے گدریاں دی لسٹ 11 اس باب دے اتے وچ دتی گئی اے۔

1971

سیاسی سرگرمیاں نوں مُتحرک کرن لئی سارے ضلعیاں وچ کانگرس کمیٹیاں بنائیاں گئیاں۔ ہشیارپور وچ ضلع کانگرس کمیٹی 1971 وچ بنائی گئی۔ اس کمیٹی دے میمبراں نے صوبائی سیاسی کانفرنس جو لاہور وچ ہوئی وچ اسے سال 1971 وچ حصہ لیا۔

1919

1919 وچ گاندھی جی نے ہولٹ عیسوی کٹ دی خلاف لوکاں نوں سدا دتا۔ اس عیسوی کٹ دے خلاف پنجاب وچ وکھ-وکھ تھاواں تے مٹنگاں کیتیاں گئیا۔ صوبے دے باقی کھیتراں وانگ ہشیارپور دو لوکاں نے وی گاندھی جی دے سدے نوں بھرواں ہنگارا دتا۔ سورگواسی گوردن داس جو قومی لیڈر سن، نے لوکاں دی آگوائی کیتی۔ ہڑتالاں کیتیاں گئیاں اتے ورت رقعے گئے۔ 30 مارچ نوں رولر عیسوی کٹ دی خلاف میٹنگاں کیتیاں گئیاں۔

1920–22

15 نومبر 1920 نوں گرودآریاں دے پربندھ نوں اپنے ہتھا چ لین لئی شرومنی گرودوارہ پربندھک کمیٹی دا گٹھن کیتی گیا۔ صوبے دے باقی کھیتراں وانگ ہشیارپور وچ وی اک وڈا میٹنگ 23 فروری نوں ضلع سکھ لیگ دی اگوائی وچ ننکانہ صاحب دے قتل عام دے خلاف کیتی گئی۔ جو کہ 20 فروری نوں ورتیا۔ گاندھی جی نے خلافت تحریک دی لیڈراں نال ملکے اتعاون اندلن شروع کیتا۔ ایہہ تحریک انگریزی پربندھ نوں ختم کرن اتے بارت دی آزادی لئی کیتا گیا۔ اس تحریک تحت غیرملکی وستواں دا بہشکار کیتا گیا، سرداری چوواں، ادالتا، سکولاں، کالجاں دا بہشکار کیتا گیا تے سرکاری اپادیاں دا تیاگ کیتا گیا۔ گاندھی جی ہشیارپور وچ ہتھ نال بنے کپڑیاں دیاں فیکٹریاں نوں دیکھدے بہت خوش ہوئے۔ اوہناں دا سندیش سارے کاریگر تکھّ پہنچیا۔ دو چرکے جو بہت سندر ڈھنگ نال بنائے گئے سن، گاندھی جی نے بھیٹ کیتے گئے۔

23 جولائی 1920 نوں ضلع کانگرس کمیٹی نے اتعاون اندلون دے تھوک وچ نٹنگ کیتی۔ اس وچ ضلعے توں وڈی گنتی وچ میمبراں نے حصہ لیا۔ ضلع کانفرینس دی میٹنگ 30اتے 31 اکتوبر 1920 نوں کیتیا گئیا۔ اس وچ وی وڈی گنتی وچ میمبر حاضر ہوئے۔ حاضر میمبرا نے سغیرملکی تحریک دو پکھ وچ دستخط کیتے، غیرملکی وستواں دیر بہسکار تے چھوا چھوت ختم کرن دے پرن لئے۔

1921

ببر اکالی تحریک مکھ روپ وچ ہشارپر اتے جالندھر وچ مرتکز رہا۔ عیسوی ہناں دوواں ضلعیاں وچ اس اندلن نوں کاما گاٹا مارو حادثہ، جلیاوالا باغ دی تراشدی، ننکانا صاحب دی تراشدی اتے گرو دے باغ دی حادثہ دے کھلاپ روس وجوں ویکھیا گیا۔

دجے کھیتراں وانگ ہشیارپور وچ وی 23 فروری 1921 نوں ضلع سکھ لیگ دے لیڈراں دی اگوائی وچ وڈا میٹنگ کیتی گئی۔ اس میٹنگ وچ ننکانہ صاحب وکھے واپری 20 فروری دی قتل عام دی حادثہ خلاف روش پگھٹ کیتا گیا۔ میمبراں نے پرجور ڈھنگ نال اس حادثہ دی نکھیدھی کیتی۔

1922

1922 دی بسنت رتّ وچ ایہہ فیصلہ کیتی گیا کہ اوہناں ساریاں نوں سبق سکھایا جائے جو سرداری افسراں نوں وکھ وکھ طرحاں دی جانکاری مہئیا کرواؤندے ہن۔ جالندھر وچ عورتاں دی خرید کیتی گئی تاں کہ سرکاری افسراں دے جھولی چکاں دے نوک کے کنّ وچوں جا سکن۔ 25 مارچ 1921 نوں ہشیارپور وچ سکھ لیگ دی میٹنگ ہوئی اتے سکھ سمودائے نے گاندھی جی دے اتعاون تحریک دی حامی بھری۔ صوبے دے با کی کھیترا وانگ ہشیارپور وچ وی 20 مارچ 1922 نوں پورن ہڑتال کیتی گئی تے گاندھی جی نوں دتی گئی سجا دا خلاف کیتا گیا۔ شام نوں ودیش کپڑا نوں اگّ لگائی گئی۔

2 جولائی 1922 نوں ہشیارپور وکھے ضلع کانگرس کمیٹی دی میٹنگ سول نہ فرمانی تحریک دے پکھ وچ کیتی گئی۔ لالا رام لالا بالی جو ٹانڈا اڑمڑ نال سبندت سن اتے انڈئن ناشنل سروس دے میمبر سن اوہناں نوں اتعاون تحریک اتے سرکار مخالف گتیودیں وچ حصہ لین کرکے سیکھشل 108 سی۔عیسوی ل۔او عیسوی کٹ دے ماتحت اک سال دی قید دی سجا سنائی گئی۔

1923

اکتوبر 1923 دے آخری ہفتے ببر اکالی دھنا سنگھ نوں گرفتار کیتی گیا کیونکہ اوہ اپنے نال بمب لے کے جا رہا سی۔ جدوں اسدی تلاسی لئی جا رہی سی تاں اسدے کوٹ دی جیب وچ رکھیا بمب پھٹّ گیا اتے اسدی موت ہو گئی۔

1928

جدوں سائمن کمیشن بھارت آیا تے سارے بھارت وچ اسد خلاف ہویا اتے پردشن کیتے گئے۔ لال لاجپت رائے نے لاہور وچ سائمن کمسن دے خلاف وکھاوے دی اگوائی کیتی۔ پولیس نے تحریک نوں روکن لئی لاٹھی چارج کیتا۔ اتے لالا لاجپت رائے بری ترھا زخمی ہو گئے۔ تھوڑے سمے بعد ہی لالا جی دی موت ہو گئی اتے سارے صوبے اندر گڑبڑی دا ماحول بن گیا۔ ہشیارپور وچ وکھ-وکھ تھانوا تے وکھاوے کیتے گئے ‘سائمن واپس جاؤ’ دے نعرے لگائے۔

1930–31

1930 وچ اک سغیرملکی وجار لگعیسوی ا گیا جس وچ ہر طرحاں دے سودیش کپڑے نمائش کیتے گئے، نال دے ہور بہتے ساریاں وستا جو بھارت وچ بنائیا گئیاں سن وی وکھعیسوی ا گئی۔ اس نال ویدش وستاں دے بہشکار کرن نوں کافی اسشاہ ملیا۔

28 مارچ 1930 نوں ولوں سیاسی کانپھرنش دا چوتھا شیشن مکیریاں وکھے کیتا گیا۔ دسوہا اتے ہشیارپور دے میمبراں نے اس وِچ حصہ لیا تے گاندھی جی نوں سول نہ-فرمانی تحریک وچ ہرا طرحاں دے تعاون لئی وعدہ دتا۔

15 اپریل 1930 نوں کپر وپاریاں نے ہشیارپور وکھے اک میٹنگ کیتی اتے کسے وی طرحاں دے غیرملکی کپڑے دا آرڈر نہ دین پرن لیا ۔ لن عیسوی جیٹیشن وی ہشیارپور وچ شروع کیتا گیا۔ میمبراں نے لون قنوناں دا خلاف کیتا اتے ضلع دے وکھ-وکھ کھیتراں وچ سول نہ فرمانی تحریک دا پرچار کیتا۔ انگریز اتھکاریاں نے گاندھی جی سمیت بہت سارے بھارتیاں نوں کرپھتار کر لیا جے سول لا فرما نی وچ شامل سن۔ ہشیارپور دے اگھے لیڈر لالا جمنا داش نوں تن وار گرفتار کرکے سول ن فرما نی تحریک وچ بھاگک لین لئی عیسوی ت لوکاں وچ انگریز اہلکاراں خلاف پرچار کرن لئی سجا سنائی گئی۔

ہشیارپور وچ علاقائی کانگرس کمیٹی ولوں گاندھی دن منعیسوی اں گیا اتے دسوہا، گڑدیوال اتے ہریانہ وکھے روش مٹنگاں کیتیاں گئیاں۔ اس طرحاں دی مٹنگ 7 جن 1930 وچ خان پور وکھے وی کیتی گئی۔ پولیس نے دمنکاری پالیسی اکھوائی ات سرہالا کلاں تحصیل گڑشنکر وچ ضلع کانگرس کمیٹی دے پردھان س:ہرنام سنگ نوں گرفتار کر لیا۔

6 مارچ 1931 نوں گاندھی ایہہ ون سمجھوتے تحت گاندھی جی اتے باری راجنیتکت کیندیاں نوں رہا کر دتا گیا اتے سول نوں فرمانی تحریک واپس لے لیا گیا

1942

8 اگست 1942 نوں کانگرس نے بھارت چھڈوں متا پاس کیتا جسنوں دباؤن واسطے انگریز افسراں نے پھر توں دمنکاری پالیسی اپنائی تے گاندھی جی سمیت ہور کانگرسی لیڈراں نوں 9 اگست 1942 نوں گرفتار کر لیا۔ انڈین نیشنل کانگرس نوں غیر قانونی اعلان لیا۔

1947

جولائی 1947 وچ بریٹیش پارلیمینٹ نال بھارتی آزادی ایکٹ ( Indian Impedance Act) پاس کر دتا اتے 15 اگست 1947 نوں بھارت آزاد ہو گیا۔ بھارت دی ونڈ ہون کرکے دیویں پاسیاں توں بہت وڈی گنتی وچ لوکاں نے بارڈر دے دووے پاسے ہجرت کیتی۔

ضلع ہشیار پور
Hoshiarpur District
دیس :	بھارت
صوبا :	پنجاب
ضلعی راجگڑھ :	ہشیار پور
تحصیلاں :	4
رقبا :	3365 مربع کلو میٹر
لوک گݨتی :	1586625
بولی :	پنجابی

چڑھدے پنجاب دے ضلعے

 · امبرسر · برنالا · بٹھنڈا · فریدکوٹ · فتح گڑھ · فیروزپور · فاضلکا · گرداسپور · ہشیار پور · جلندھر · کپورتھلا · لدھیاݨا · ملیر کوٹلا · مانسا · موگا · مکتسر · نواں شہر · پٹھانکوٹ · پٹیالا · روپ نگر · موہالی · سنگرور · ترن تارن ·