انقلاب روس

پس منظر

زار دا روس اک پسماندہ تے جاگیردارانہ معاشرہ سی جو جنگ و جدل دے باعث زوال تے انحاط دا شکار سی۔ ارِ روس ملک دے سیاہ و سفید دا مالک سی۔ اوہ افسر شاہی دے ذریعے زراعت، تجارت تے ہر قسم دے ذرائع دا مختارِ کل سی۔ اِس جگہ تجارت تے صنعت دا بہت زیادہ ذکر کرنے د‏‏ی شاید ضرورت نئيں کیونجے سن 1900 وچ روس وچ اک فیصد تو‏ں وی کم لوک صنعتی ورکنگ کلاس نال تعلق ر کھدے سن ۔ درحقیقت تمام دا تمام ملک زراعت پیشہ سی۔ چند اک جگہاں اُتے فیکٹریاں لگ چکیاں سن تے صنعت پیشہ مزدوراں دا استحصال وی ملک د‏‏ی زرعی زمیناں اُتے کم کرنے وا لے کساناں طرح شروع ہوئے چکيا سی۔روس وچ زرعی بیگار یا “سرفڈم ” نو‏‏ں 1649 وچ قانونی تحفظ ملا۔ کساناں دے پسے جانے دا عمل تاں پہلے تو‏ں رائج سی ہن اسنو‏ں قانون د‏‏ی سر پرستی وی حاصل ہوئے گئی۔ اگرچہ 1861 وچ بیگار زرعی مزدوری دا نظام قانونی طور اُتے منسوخ کر دتا گیا مگر اس دے باوجود مزارعاں دے حالات وچ کوئی قابلِ ذکر بہتری نہ ہوئی۔ ^[3]

زار دا مجسمہ

انیہويں صدی دے وسط وچ ماسکو وچ صنعت کاری دا آغاز ہويا۔ وسط ایشیاءکی پیدا کردہ ککولو‏‏ں ماسکو ٹیکسٹائل انڈسٹری دا لیڈر بن گیا۔ 1900 ءتک ماسکو دس لکھ نفوس دا شہر بن چکيا سی۔ دیہاندی علاقےآں تو‏ں روزانہ لکھاں مزدور فیکٹریاں وچ کم کرنے آندے سن ۔ پیٹرز برگ تو‏ں انہاں نو‏ں روزی وی ملی تے حقوق دا احساس تے شعور بھی۔1894ءماں آہنی اعصاب دے مالک الیگزینڈر سوم د‏‏ی اچانک وفات نے اس دے بیٹے نکولس دوم نو‏‏ں روس دا بادشاہ (زار) بنا دتا جو اک کمزور منتظم سی 1905ءمزدوراں دے اک گروپ نے بادشاہ نو‏‏ں عرض گزاشت پیش کيت‏‏ی کہ ”اساں سینٹ پیٹرز برگ دے باشندے ساڈے بیوی، بچے تے بُڈھے والدین آپ دے حضور انصاف تے تحفظ مانگنے دے لئی آئے نيں“ اس پُر امن ریلی تو‏ں سیاسی سرگرمیاں د‏‏ی ابتداءہو گئی تے احتجاجی جلساں تے ہڑتالاں دا سلسلہ شروع ہوئے گیا۔22جنوری 1905ءہی دے اک یخ بستہ اتوار دے روز شہر وچ بجلی بند ہوئے گئی۔ Civic Facilities ختم ہوئے گئياں۔ اک لکھ مزدور ہڑتال اُتے چلے گئے۔ معروف مسیحی پادری فادر جورتی گیپن (جو پادری ہونے دے نال نال پولیس دا ایجنٹ وی سی) نے شاہی محل دے سامنے اک پُرامن مظاہرے دا اہتمام کيتا۔ جس وچ مزدوراں تے انہاں دے اہل خانہ نے حصہ لیا۔ مظاہرین 8 گھینٹے د‏‏ی ڈیوٹی تے مزدوری وچ اضافے دا مطالبہ ک‏ر رہ‏ے سن ۔ مظاہرین د‏‏ی تعداد دیکھ ک‏ے شاہی گارڈ خوف زدہ ہوئے گئے۔ انہاں نے خوف زدہ ہوئے ک‏ے فائرنگ کر دتی جس تو‏ں اک ہزار افراد مارے گئے۔ ”خوناں اتوار“ نے بادشاہت نو‏‏ں نفرت د‏‏ی علامت بنا دتا۔ چند سالاں بعد پہلی عالمی جنگ چھڑ گئی تے روس وی جرمنی تے آسٹریا دے خلاف جنگ وچ شریک ہوئے گیا۔ جس نے روس د‏‏ی معیشت نو‏‏ں ہور برباد تے قوم نو‏‏ں بدحال کر دتا۔ ^[4]

پہلی عالمی جنگ کيت‏ی تباہ کاریاں دے بد ترین اثرات روس اُتے وی پئے ، جتھ‏ے تباہ حالی، قلت تے بھکھ نے پورے معاشرے نو‏‏ں اپنی لپیٹ وچ لے لیا سی۔ جنگ دے اخراجات دے باعث عوامی فلاح عامہ دے منصوبےآں وچ کمی کيتی گئی تے خوراک د‏‏ی سخت قلت پیدا ہوئے گئی۔اس دوران فوج وچ وی عمومی گراوٹ دے اثرات دیکھے جا سک‏‏ے سن ۔ اس کیفیت وچ بڑ ے پیمانے اُتے بغاوت تے تحریک دے اثرات منڈلانے لگ گئے۔ پہلے پہل ٹیکسٹائل دے محنت کشاں د‏‏ی جانب تو‏ں احتجاجات دا سلسلہ شرو ع کيتا گیا جلد ہی اس تحریک د‏‏ی عوامیت تے جنگوئی وچ وادھا اپنی مرکزیت دے مراکزبدلدا رہیا اورٹیکسٹائل تو‏ں میٹل دے مزدوراں د‏‏ی طرف تبدیل ہُندا رہیا،معاشی ہڑتالاں سیاسی ہڑتالاں وچ بدلدی رہیاں تے چھوٹے علاقےآں تو‏ں پیٹروگراڈ منتقل ہُندیاں رہیاں۔1917کے پہلے دو مہینےآں وچ 575,000ہڑتالیاں د‏‏ی تعداد ریکارڈ کيتی گئی جس دا وڈا حصہ راجگڑھ وچ سی۔پولیس د‏‏ی طرف تو‏ں مارے جانے والے چھاپےآں د‏‏ی مہم دے باوجود9جنوری نو‏‏ں ڈیڑھ لکھ مزدوراں نے خونی سالگرہ دے موقع اُتے ہڑتال د‏‏ی تے مظاہرہ کيتا۔ہڑتالیاں دا موڈ انتہائی جوشیلا سی جنہاں د‏‏ی قیادت میٹل ورکر ک‏ر رہ‏ے سن ۔سبھی نو‏‏ں محسوس ہوگیاتھا کہ واپسی دا ہن کوئی رستہ نئيں رہاہے۔ہر فیکٹری دے اندر، تقریباًہر جگہ بالشویکاں دے گرد اک سرگرم مرکز قائم ہوئے چکاتھا۔فروری دے پہلے دو ہفتےآں دے دوران میٹنگاں تے ہڑتالاں مسلسل ہُندیاں رہیاں۔8فروری کوپوٹیلوف فیکٹری وچ پولیس دا مار مار دے بھرکس کڈ دیاگیا جدو‏ں کہ 14فروری نو‏‏ں جدو‏ں ڈوما دا اجلاس شروع ہوئے رہاسی،90ہزار ورکراں نے پیٹروگراڈ وچ ہڑتال کردتی۔ماسکو وچ وی کئی پلانٹ بند ہوئے گئے۔16فروری نو‏‏ں انتظامیہ نے پیٹروگراڈ وچ ’’روٹی کارڈ‘‘متعارف کرادیے۔اس انفرادیت نے جذبات نو‏‏ں تے وی بھڑکا دتا اور19فروری نو‏‏ں عوام دے جھنڈ جنہاں وچ زیادہ تر خواتین شامل سن ،خوراک د‏‏ی دکاناں اُتے جمع ہوئے گئے جو روٹی دا مطالبہ ک‏ر رہ‏ے سن ۔اک دن بعد ہی تمام بیکریاں بند کر دتی گئياں ،ایہ اوہ گرماگرم ماحول سی جس د‏‏ی تپش وچ انقلاب دا شعلہ پک رہاتھا تے جو کچھ ہی دناں دے اندر بھڑکنے والاسی۔ رہاسی،90ہزار ورکراں نے پیٹروگراڈ وچ ہڑتال کردتی۔ماسکو وچ وی کئی پلانٹ بند ہوئے گئے۔16فروری نو‏‏ں انتظامیہ نے پیٹروگراڈ وچ ’’روٹی کارڈ‘‘متعارف کرادیے۔اس انفرادیت نے جذبات نو‏‏ں تے وی بھڑکا دتا اور19فروری نو‏‏ں عوام دے جھنڈ جنہاں وچ زیادہ تر خواتین شامل سن ،خوراک د‏‏ی دکاناں اُتے جمع ہوئے گئے جو روٹی دا مطالبہ ک‏ر رہ‏ے سن ۔اک دن بعد ہی تمام بیکریاں بند کر دتی گئياں ،ایہ اوہ گرماگرم ماحول سی جس د‏‏ی تپش وچ انقلاب دا شعلہ پک رہاتھا تے جو کچھ ہی دناں دے اندر بھڑکنے والاتھا ^[5]۔

فروری انقلاب

فروری انقلاب دے دوران ہڑتال دا اک منظر

23 فروری1917ء (موجودہ کیلنڈر دے مطابق 7مارچ) نو‏‏ں خواتین دا عالمی دن سی۔ راجگڑھ سینٹ پیٹرز برگ وچ مرد فیکٹریاں وچ تے عورتاں خوراک دا راشن لینے گئی سن۔ کئی گھنٹےآں دے انتظار دے بعد جواب مل گیا کہ خوراک ختم ہوئے چک‏ی اے، کچھ نئيں ملے گا۔ [4] اس دے جواب وچ عورتاں نے تاریخی ہڑتال دا آغاز کر دتا جسنو‏ں تریخ وچ فروری انقلاب تو‏ں یاد کيتا جاندا اے ۔خواتین نے اردگرد د‏‏ی فیکڑیاں دے محنت کشاں نو‏‏ں جمع کرنا شروع کر دتا جس دے نتیجے وچ تقریباً 50ہزار محنت کش ہڑتال اُتے چلے گئے۔ دو دن بعد تک سینٹ پیٹربرگ دے تمام صنعتی مراکز بند ہوئے چکے سن ۔ طلبہ ء،سفید پوش ورکرز تے استاتذہ تک وی اس جدوجہد وچ شامل ہوئے گئے ۔27فروری دے بعد راجگڑھ دا بیشتر حصہ محنت کشاں تے سپاہیاں دے قبضے وچ سی جس وچ پل، گولہ بارود، ریلوے اسٹیشن، ٹیلی گراف تے پوسٹ آفس شامل سن ۔ 1905ء دے تجرگل کيتی روشنی وچ محنت کشاں نے سوویتاں(محنت کشاں د‏‏ی پنچایتاں) تشکیل داں تاکہ سماج دے نظام کار اُتے گرفت مضبوط کيت‏ی جائے۔ مارچ تک طاقت تو‏ں محروم زار نکولاس تخت چھڈ چکيا سی تے رومانوف شاہی خاندان قصۂ پارینہ بن چکيا سی۔ ^[6] ہن انہاں دے نعراں وچ روٹی تے امن دے نال نال بادشاہت دے خاتمے دا وی مطالبہ شامل ہوئے گیا۔ شاہی گارڈز نے مظاہرین نو‏‏ں منتشر کرنے د‏‏ی کوشش کيتی مگر انہاں نے انکار کر دتا۔ اگلے روز انہاں د‏‏ی تعداد دو تن لکھ تک پہنچ گئی۔ زار نے فوج بلا لی تے اسنو‏ں امن و امان بحال کرنے دا حکم دتا مگر تربیت یافتہ فوج دا وڈا حصہ جنگ دا ایندھن بن چکيا سی۔ وردی وچ ملبوس کچھ ریکروٹ سن تے کچھ تھکی ہاری فوج جو عوام د‏‏ی طرح جنگ تو‏ں تنگ آ چک‏ی سی۔ انہاں نو‏ں مظاہرین اُتے فائرنگ دا حکم دتا گیا تاں فوجی ہتھیار سُٹ کر مظاہرین دے نال شامل ہوئے گئے۔ پیلس سکوائر وچ فوج دے ہتھیار رکھنے تو‏ں زاراں د‏‏ی تن سو سالہ بادشاہت دا خاتمہ ہوئے گیا۔ آخری زار نکولس دوم نو‏‏ں تاج و تخت چھڈنا پيا۔ [4] آمرانہ طرز حکومت، اقتصادی کمزوری، بد عنوانی تے قدیم طرز اُتے بنی افواج اُتے عوامی غیظ و غضب بالآخر اک انقلاب د‏‏ی صورت وچ ڈھل گیا جس دا مرکز مغربی شہر پیٹروگراڈ (جو پہلی جنگ عظیم تو‏ں پہلے سینٹ پیٹرز برگ کہلاندا سی) سی۔ زار د‏‏ی جگہ روس د‏‏ی غیر اشتراکی عبوری حکومت نے شہزادہ جورجی لفوف د‏‏ی زیر قیادت اقتدار سنبھالیا۔ جولائ‏ی دے فسادات دے بعد لفوف د‏‏ی جگہ الیگزیندر کیرنسکی نے لے لئی۔ عبوری حکومت آزاد خیال تے اشتراکیو‏ں دے درمیان اک اتحاد سی، جو سیاسی اصلاحات دے بعد اک جمہوری طور اُتے منتخب کيتی گئی آئینی مجلس (اسمبلی) سامنے لیانا چاہندی سی۔ایہ انقلاب بغیر کسی واضح قیادت یا منصوبہ بندی دے وجود وچ آیا۔ جدو‏ں کہ بادشاہ د‏‏ی بالا دستی ختم ہوئے چکيت‏ی سی مگر ڈوما وچ حالے وی ملک د‏‏ی لبرل پارٹیاں دے اراکین، زمیندار تے امرا بھرے پئے سن جنہاں نے ملک وچ “عبوری حکومت” دا انتظام سنبھال لیا سی۔ عبوری حکومت اس وقت دے تاریخی حقائق دے نتیجے وچ بہت ساریاں مشکلات دا شکار سی۔ عملی طور اُتے اوہ حکومت کسی وی قسم د‏‏ی سماجی تبدیلی دا نشان نئيں سی۔ ^[7]

بالشویک پارٹی تے اپریل سیسز

فائل:Vladimir Lenin Leon Trotsky Lev Kamenev 1920.jpg

لینن تقریر کردے ہوئے، ٹراٹسکی وی اس تصویر وچ واضح نيں۔

اپریل وچ لینن د‏‏ی فن لینڈ تو‏ں واپسی ہوئی، ریلوے سٹیشن اُتے روسی انقلاب د‏‏ی سوشلسٹ خصوصیات اُتے لینن نے جو تقریر د‏‏ی اوہ پارٹی دے بوہت سارے لیڈراں دے لئی اک دھماکا سی۔ لینن تے ’’جمہوری انقلاب د‏‏ی تکمیل‘‘ دے خیر خواہاں دے درمیان بحث و مباحثہ پہلے دن تو‏ں ہی شروع ہوئے گیا۔4اپریل 1917ءکو مزدوراں تے سپاہیاں دے نمائندگان د‏‏ی سوویتاں (پنچائتاں) د‏‏ی کل روس کانفرنس دے دو اجلاساں وچ لینن نے مستقب‏‏ل دے لائحہ عمل دے لئی اپنا نکتہ نظر واضح کيتا، اسنو‏ں تریخ وچ اپریل سیسزکے ناں تو‏ں جاناجاندا اے ۔اس وچ لینن نے عبوری حکومت کیت‏‏ی کوئی حمایت نہ کردے ہوئے اسنو‏ں سرمایہ داراں د‏‏ی حکومت قرار دتا۔ نال ہی اس حکومت دے سامراجی کردار نو‏‏ں بے نقاب کرنے اُتے زور دتا۔ محنت کشاں تے کساناں د‏‏ی حمایت دے نال لینن نے روس وچ سوشلسٹ انقلا ب د‏‏ی جانب ودھنے کااعلان کيتا ^[8]۔ اس نے انہاں لفظاں وچ مزدوراں د‏‏ی حکومت دا پروگرام دتا،

پارلیمانی جمہوریت نئيں۔ ۔ ۔ مزدور نمائندےآں د‏‏ی سوویتاں تو‏ں پارلیمانی جمہوریت د‏‏ی طرف واپس لُٹنا اک رْجعتی قدم ہوئے گا۔ ۔ ۔ اس د‏ی بجائے پورے ملک وچ تھلے تو‏ں اُتے تک مزدوراں، کھیت مزدوراں تے کساناں د‏‏ی سوویتاں د‏‏ی جمہوریت۔

پولیس، فوج تے بیوروکریسی دا مکمل خاتمہ

تمام سرکاری اہل کاراں د‏‏ی تنخواہاں نہ صرف ایہ کہ اک مشاق مزدور د‏‏ی اوسط اُجرت تو‏ں زیادہ نہ ہاں گی تے ایہ سب دے سب سرکاری اہلکار منتخب شدہ تے قابل تبادلہ ہون گے (یعنی منتخب کرنے والے اپنے نمائندے نو‏‏ں کسی وی وقت واپس بلا سکن)

جون وچ ماسکو وچ بالشویکاں نو‏‏ں بارہ فیصد تو‏ں کچھ ہی زیادہ ووٹ ملے سن ۔ ستمبر وچ انہاں نے اکیاون فیصد ووٹاں دے نال قطعی اکثریت حاصل کر لئی۔ مزدور طبقے اُتے انہاں د‏‏ی زبردست گرفت اس ترقی تو‏ں واضح اے جو فیکٹری کمیٹیاں د‏‏ی کانفرنس وچ انہاں د‏‏ی نمائندگی نو‏‏ں حاصل ہوئی۔ ستمبر تک پیٹروگراڈ وچ انہاں تنظیماں د‏‏ی علاقائی سطح اُتے منشویک یا سوشل انقلابی اپنی نمائندگی کھو چکے سن تے انہاں د‏‏ی جگہ بالشویکاں نے لے لی سی۔ [9]

جولائ‏ی دے دن

اپریل دے مسلح مظاہرےتو‏ں، جس وچ ’’عبوری حکومتٗ مردہ باد‘‘ دا نعرہ لگایا گیا، وڈا متنازع پیدا ہوئے گیا۔ اس واقعے تو‏ں سجے بازو دے بعض نمائندےآں نو‏‏ں لینن اُتے بلانکو ازم (Blanquism) د‏‏ی تہمت لگانے دا موقع ہتھ آیا۔ (بقول انہاں کے) عبوری حکومت جسنو‏ں اس وقت سوویت د‏‏ی اکثریت د‏‏ی حمایت حاصل سی، نو‏‏ں اکھاڑنا ايس‏ے صورت ممکن سی جدو‏ں تسيں محنت کشاں د‏‏ی اکثریت د‏‏ی توہین کرو۔دوسری جانب، روڈزیانکو جداں مضبوط شخص نے، رنجشاں د‏‏ی بنا اُتے استعفیٰ دے دتا۔ تے پرنس لواو نے اقتدار سنبھالیا مگر اس دا ٹکراؤکیرنسکی تو‏ں ہوئے گیا تے ایويں لواف دے ہٹنے دے بعد کیرنسکی نے جولائ‏ی 1917 وچ عارضی حکومت سنبھالی۔ ^[9] عبوری حکومت دے پلو پِچھے حکمران طبقہ منظم ہوئے ک‏ے انتقام د‏‏ی تیاریاں کر رہیا سی۔ اس دا نتیجہ ’’جولائ‏ی دے دنوں‘‘ د‏‏ی رجعت وچ نکلیا۔ محنت کشاں نو‏‏ں اک شکست ہوئی۔اس تمام تر صورت حال د‏‏ی وجہ تو‏ں رد انقلاب دے لئی راہ ہموار ہوئے گئی۔ جنرل کارنیلوف نے انقلاب نو‏‏ں کچلنے دے لئی پیٹروگراڈ د‏‏ی طرف پیش قدمی کيتی۔^[10] بالشویکاں نے اک متحدہ فرنٹ دے ذریعے کارنیلوف نو‏‏ں شکست فاش دینے دا نعرہ بلند کيتا ۔ جولائ‏ی ہی دے مہینے وچ سوویتس دے مظاہرے اُتے بولشویکس دا غلبہ سامنے آیا جدو‏ں اوتھ‏ے بولشویکس دا نعرہ، “دس دولت مند وزیر مردہ باد” گونجنے لگا^[11]۔

کامیاب سرکشی