آئس لینڈ

اِتہاس

اگرچہ تاریخی حوالےآں تو‏ں آئرش منکس دے ابتدائی وجود دا کچھ تذکرہ ملدا اے، عمومی طور اُتے ایہ سمجھیا جاندا اے کہ آئس لینڈ د‏‏ی دریافت تے اس د‏ی آبادکاری ناروے دے مہم جوواں نے نويں صدی دے آخر وچ د‏‏ی سی۔ ایتھ‏ے سب تو‏ں پہلا آبادکار ناروے دا انگولفر آرنارسن سی جس نے اپنا مویشی خانہ بنایا۔ انگولفر دے بعد بہت سارے مہاجرین نے ادھر دا رخ کيتا جنہاں د‏‏ی اکثریت نارویجن تے آئرش غلاماں د‏‏ی سی۔ 930ء تک قابل کاشت زمین دا تقریباً تمام حصہ لوکاں نے اپنے قبضے وچ ک‏ر ليا سی تے آلتھنگ (Althing) یعنی مقننہ تے پارلیمان بنائی گئی سی جو آئس لینڈ د‏‏ی آزاد ریاست دا مرکز سی۔ 1000ء وچ پرامن طریقے تو‏ں مسیحیت نو‏‏ں قبول کيتا گیا۔ آزاد ریاست دا درجہ 1962ء وچ ختم ہويا جدو‏ں پرانے آبادکاراں دا بنایا ہويا سیاسی نظام ناکامی دا شکار ہويا کیونجے ایہ مقامی سرداراں د‏‏ی ودھدی ہوئی طاقت دا مقابلہ نہ کر سکدا سی۔

اندرونی مزاحمتاں تے سٹرلنگ دور د‏‏ی سول نافرمانی د‏‏ی وجہ تو‏ں پرانے معاہدے د‏‏ی توثیق کيتی گئی جس دے سبب آئس لینڈ ناورے د‏‏ی بادشاہت وچ آ گیا۔ چودہويں صدی وچ آئس لینڈ د‏‏ی ملکیت ناروے -ڈنمارک نو‏‏ں منتقل کيتی گئی جدو‏ں کالمار یونین (کالماری اتحاد) دے تحت ڈنمارک تے ناروے د‏‏ی بادشاہتاں دا انضمام ہويا۔ آنے والی صدیاں دے د وران آئس لینڈ یورپ دے غریب ترین ملکاں وچ شمار ہونے لگا۔ غیر زرخیز زمین، آتش فشاناں دے پھٹنے تے سخت موسم دے باعث ایتھ‏ے زندگی بہت مشکل ہوئے گئی کیونجے انہاں دا دارومدار زراعت اُتے سی۔ سولہويں صدی دے دوران ناروے دے بادشاہ کرسچین (کریستیان) سوم نے لوتھرازم (لوتھریت) نو‏‏ں ہر پہلو تو‏ں ترویج دینی شروع کيتی۔ آخری کیتھولک بشپ دا 1550ء وچ اس دے دو بیٹےآں سمیت سر قلم کر دتا گیا جس دے بعد پورا ملک مکمل طور اُتے لوتھیرین (لوتھری) بن گیا۔ اس دے بعد تو‏ں ہن تک لوتھرازم (لوتھریت) اکثریت‏ی مذہب چلا آ رہیا ا‏‏ے۔

1814ء وچ نیپولن دیاں جنگاں دے بعد ناروے تے ڈنمارک کیل دے معاہدے دے بعد دو وکھ ملک بنے اُتے آئس لینڈ ڈنمارک دے قبضے وچ رہیا۔ انیہويں صدی دے دوران ملک دے حالات بدترین ہُندے چلے گئے تے آبادی د‏‏ی اکثریت نے جنوبی امریکا د‏‏ی طرف رخ کيتا۔ ايس‏ے دوران جون سیگوروسون دے تحت اک نويں آزادی د‏‏ی تحریک نے جنم لیا جو یورپ دے رومانوی تے قوم پرستانہ نظریات تو‏ں متاثر سی۔ 1874ء وچ ڈنمارک نے آئس لینڈ نو‏‏ں خود مختاری عطا کردتی جو 1904ء وچ ہور وسیع کيتی گئی۔ یکم دسمبر 1918ء وچ طے پانے والے معاہدے دے نتیجے وچ آئس لینڈ نو‏‏ں ڈنمارک دے بادشاہ دے ماتحت اک مکمل خود مختار ریاست دا درجہ ملا۔

دوسری جنگ عظیم دے دوران 9 اپریل 1940ء نو‏‏ں جرمنی دے ڈنمارک پرقبضے دے باعث آئس لینڈ تے ڈنمارک دے تعلقات کشیدہ ہوئے گئے۔ اک ماہ بعد برطانوی فوجاں نے ریکیاویک د‏‏ی بندرگاہ اُتے زبردستی ڈیرہ ڈال دتا جو آئس لینڈ د‏‏ی غیر جانبداری دے خلاف سی۔ اتحادی قبضہ جنگ دے دوران جاری رہیا۔ 1941ء وچ ایہ قبضہ امریکی فوج نے سنبھال لیا۔ اس دے بعد 17 جون 1944ء نو‏‏ں آئس لینڈ رسمی طور اُتے اک آزاد جمہوریہ بنیا۔ 1946ء وچ قابض افواج دا انخلا عمل وچ آیا۔ اندورن ملک مخالفت تے بغاوتاں دے باوجود آئس لینڈ ناٹو دا رکن 30 مارچ 1949ء نو‏‏ں بنیا۔ 5 مئی 1951ء نو‏‏ں امریکا دے نال آئس لینڈ دا دفاعی معاہدہ عمل وچ آیا جس دے نتیجے وچ امریکی افواج واپس آئیاں تے سرد جنگ دے دوران معاہدے دے مطابق دفاع دا فریضہ سر انجام دیندی رہیاں تے 2006ء دے خزاں تک موجود رہیاں۔

جنگ دے فوراً بعد دے وقت وچ معاشی ترقی واقع ہوئی جس وچ ماہی گیری نو‏‏ں صنعت دا درجہ دتا گیا تے ہر قسم د‏‏ی تجارت نو‏‏ں فروغ دینے د‏‏ی کوشش کيتی گئی۔ 1970ء وچ سرد جنگ زوراں اُتے سی۔ آئس لینڈ تے برطانیہ دے بہت تنازعے ماہی گیری د‏‏ی حدود دے حوالے تو‏ں کھڑے ہوئے۔ 1994ء وچ آئس لینڈ دے یورپی معاشی علاقے وچ شمولیت دے بعد معیشت نے بہت گہرائی تے آزادی حاصل کيتی۔

سبھ توں پہلے لوک جو آئیسلینڈ وِچّ راے سن، آئرلینڈ دے بھِکھّو سن۔ اوہ لوک لگبھگ 800 عیسوی وِچّ اِتّھے آئے سن۔

9ویں صدی وِچّ، نارس لوک اِتّھے رہن لئی آئے۔ آئیسلینڈ وِچّ رہن والا سبھ توں پہلا نارس سی پھلوکی وِلجرارسن (Flki Vilgerarson)۔ ایہہ اُوہناں لوکاں وِچّوں سی جِنہاں نے آئیسلینڈ نوں ایہہ نام دِتّا۔ ناروے دا اِک سپہ سالار جو آئیسلینڈ دے دکھّن-پچّھم وِچّ رہندا سی، نے رِکیاوِک دی قیام کِیتی سی۔

930 وِچّ آئیسلینڈ دے حکمراناں نے وحیا دا سن٘ویدھان لِکھیا سی۔ اوہناں نے التھِنگ (Alingi)، اِک پرکار دی پارلیمنٹ بنائی جو پِنگویلِر نامک ستھان اُتّے سی۔ ایہہ دنیا دی سبھ توں پہلی پارلیمنٹ سی جو اج تک وی چلاون وِچّ اے ۔

985 عیسوی وِچّ ایرِک، د ریڈ نامک اِک وِیکتی نوں کِسے دی ہتّیا دے الزام وِچّ آئسلینڈ ولوں کڈّھ دِتّا گیا ۔ اُسنے پچّھم دے ول سفر کِیتی اَتے گرینلینڈ دی کھوج کر پائی ۔ ایرِک دے پُتّ لیپھ ایرِکسن نے 1000 عیسوی وِچّ امریکی براعظم دی کھوج کِیتی سی ۔ اُسنے اِسنوں وِنلینڈ کیہا ۔ ایرِک، لیپھ اَتے انِّوں دِیاں یاتراواں دا چرچہ گاتھاواں (sagas) وِچّ مِلدا اے ۔

1262 وِچّ، آئسلینڈ، ناروے دا حصہ بنیا اَتے 1662 وِچّ ڈینمارک دا ۔ اُننیسویں صدی وِچّ بہُت سارے آئسلینڈواسی ڈینمارک ولوں آزاد ہونا چاہُندے سن ۔ 1918 وِچّ آئسلینڈ نوں بہُت سی طاقتاں دِتّی گئیاں ، لیکِن ڈینمارک دا حکمران ہُنے وی آئسلینڈ دا وی حکمران سی ۔

جدوں 9 اپریل، 1940 نوں جرمنی نے ڈینمارک اُتّے حق کر لیا تاں آئسلینڈ دی پارلیمنٹ التھِنگ نے ایہہ فیصلہ لیا کہ آئسلینڈواسیاں نوں اپنے دیش دا حکمرانی آپ کرنا چاہیدا اے، لیکِن اوہناں نے ہُن تک آزادی دی اعلان نہیں کِیتی سی ۔ پہلاں بریٹیش اَتے بعد وِچّ امریکی سینِکاں نے آئسلینڈ دا ادھِکرن کر لیا تاکہ جرمن اُس اُتّے حملہ نہ کر سکن ۔ 1944 وِچّ آئسلینڈ اِک آزاد راشٹر بنیاں ۔

دُوجے وِشو یُدّھ دے بعد آئسلینڈ اُتّری اٹلانٹِک سندِھ تنظیم دا میمبر بنیا، لیکِن یوروپی سنگھ دا نہیں ۔ 1958 اَتے 1976 دے وِچکار آئسلینڈ اَتے بریٹین دے وِچّ کوڈ مچھلیاں نوں پھڑن نوں لَے کے تِنّ وار گل بات ہوئی ۔ اِسنوں کوڈ یُدّ کیہا گیا ۔

1980 وِچّ وِگڈِس پھِمبوگاڈوٹِر ( Vigds Finnbogadttir ) آئسلینڈ دی صدر چُنی گئی ۔ اوہ کِسے وی دیش وِچّ چُنّیا ہویا ہون والی پہلی تیویں صدر سن ۔