فتاوا رضویا

فتاویٰ رضویہ

فائل:Fatawarazavia.jpg انتخاب فتاوی رضویہ دا سرورق
لکھاری	احمد رضا خان
اصل عنوان	اَلْعَطَایَا النَّبَوِیَّۃ فِی الْفَتَاوی الرِّضْوِیَّۃِ
دیس	بھارت
بولی	اردو، فارسی، عربی ہور اک انگریزی وچ فتویٰ اے۔
موضوع	شریعت اسلامیہ (فقہ حنفی)
صنف	اسلامی ادب
ترتیب	بریلی
تریخ چھپائی	1911 تا 2005
چھاپن آلے	پاکستان ہور بھارت دے کئی ناشرین، رضا فاؤنڈیشن، لاہور
قسم ذرائع ابلاغ	مجلد، سافٹ وئير
صفے	30 جلداں، 22000+ صفحات، چھ ہزار اٹھ سو چالیس سوالات مع جوابات
آئی ایس بی این	2-7451-7204-2 عربی نسخہ

فتاویٰ رضویہ فقہ حنفی دے مطابق احمد رضا خان دے جاری کردہ ہزاراں فتاوی جات دا مجموعہ اے، اس علمی ذخیرے نیں فقہ حنفی دا انسائیکلوپیڈیا کہا جاندا اے۔ اس دا پورا نام العطایا النبویہ فی الفتاوی الرضویہ اے جنوں مختصر طور پر فتاویٰ رضویہ کہا جاندا اے۔ تخریج شدہ تینتیس جلداں جنہاں وچ کل 6847 سوالات دے جوابات نیں ہور احمد رضا خان دے 206 رسائل بھی اس وچ شامل نیں۔^[1]

اشاعت

خصوصیات

• فتوی کی ترتیب سب توں پہلے قرآنی آیات اس دے بعد احادیث دا حوالہ آندا اے۔
• فقہا احناف کی کتاباں دے حوالے کثرت توں دیتے نیں، صرف حوالہ ہی نئیں دیتے بلکہ نئے ندات دا اضافہ کردے نیں۔
• فتوی دیتے وقت اپنے و بیگانہ کی تمیز نئیں کردے، بلکہ جو تحقیق توں حاصل ہو وہی بیان کردے نیں۔
• ایک ہی مسئلہ پر کثرت توں حوالے دیتے نیں جو بعض اوقات سو توں اوپر چلے جاندے نیں۔^[2]

کثرت حوالہ دیاں مثالاں

• فتوی الہادی الحاجب عن جنازۃ الغائب وچ 239 کتاباں دے حوالے دتے نیں۔^[2]
• حرمت سجدہ تعظیمی پر 70 صفحات پر مفصل فتوی اے جس وچ 40 احادیث ہور 150 حوالے فقہ و فتاوی کی کتاباں توں دتے نیں۔^[3]
• سماع موتی دے مسئلے پر 149 صفحات پر فتوی اے جس وچ 60 احادیث ہور 300 اقوال علما بطور حوالہ پیش کیتے نیں۔^[3]
• جمع الصلاتین دے مسئلے پر 114 صفحات پر فتوی وچ 80 احادیث ہور سینکڑے حوالے دتے نیں۔^[3]

اہمیت و فضیلت

ملفوظات اعلیٰ حضرت وچ اے:

فتاوٰی رضویہ توغواصِ بحرِفِقہ دے لئے آکسیجن دا کم دیندا اے ۔ فتاوٰی رضویہ (غیر مخرجہ ) کی 12ہور تخریج شدہ کی 30 جِلداں نیں۔یہ غالباً اُردو زبان وچ دنیا دے ضَخیم ترین فتاویٰ نیں جو تقریباً بائیس ہزار (22000) صَفَحات، چھ ہزار آٹھ سو سینتا لیس (6847) سُوالات دے جوابات ہور دو سو چھ (206) رسائل پرمُشتَمل نیں۔ جبکہ ہزارہا مسائل ضِمناً زیرِ بَحث آ ئے نیں۔ اعلیٰ حضرت رحمۃ اللہ تعالیٰ علیہ چودھواں صدی دے مجدد نیں لہٰذا الفاظ آپ دے قلم توں صفحہ قرطاس پر منتقل ہوئے ہاں یا زبان توں ، دونیں صورتوں وچ ہمارے لئے رہنمائی دا سر چشمہ نیں۔^[4]

جبکہ فتاویٰ رضویہ وچ لکھا اے۔ بلا مبالغہ ہم یہ دعویٰ کر سکدے نیں 30 جِلداں پر مشتمل یہ دنیا دا ضَخیم ترین فتاویٰ اے۔ یہ بلند فقہی شاہدارمجموعی طور پر (21970) صَفَحات، چھ ہزار آٹھ سو سنتا لیس (6847) سُوالات دے جوابات ہور دو سو چھ (206) رسائل پرمُشتَمل نیں۔ جبکہ ہزارہا مسائل ضِمناً زیرِ بَحث آ ئے نیں^[5]

ادابرین کی رائے

ماہر رضویات پروفیسر مسعود احمد دہلوی فرزند مفتی محمد مظہر اللہ نقشبندی نے 1980ء وچ اپنے تاثر دا اظہار اس انداز وچ کیتا سی کہ: سچ تو یہ اے کہ اعلیٰ حضرت معاصرین دے دتے جانے والے القابات دے جامع نیں۔

محمد ادریس داندھلوی، امین احسن اصلاحی دے شاگرد، سید ابوالاعلیٰ مودودی دے معتمد، ہفت روزہ شہاب لاہور دے چیف ایڈیٹر، نے امام احمد رضا دانفرس اسلام آباد منعقدہ 1993ءوچ کہا سی: قرطاس و قلم توں میرا تعلق دو چار سال کی ہی بات نئیں، نصف صدی کی بات اے اس دوران وچ وقت دے بڑے بڑے اہل علم و قلم علماء و مشائخ کی صحبت وچ بیٹھ کر استفادہ کرنے دا موقع ملا ہور ان دے درس وچ شریک رہا ہور اپنی بساط دے مطابق فیض حاصل کرتا رہا ۔ زندگی وچ وچ نے اتنی روٹیاں نئیں کھائی ہاں گی جتنی کتاباں پڑھی نیں۔ میری اپنی ذاتی لائبریری وچ دس ہزار توں زیادہ کتاباں نیں وہ سب مطالعہ توں گزری نیں۔ ان مطالعے دے دوران وچ امام احمد رضا رحمۃ اللہ علیہ کی کتب نظر توں نئیں گزری سیں ہور مجاے یاں محسوس ہوتا سی کہ علم دا خزانہ پالیا اے ہور علم دا سمندر پار کر لیا اے۔ علم کی ہر جہت تک رسائی حاصل کرلی اے۔مگر جب امام اہل سنت (مولانا احمد رضا بریلوی) کی کتاباں مطالعہ کاں ہور ان دے علم دے دروازے پر دستک دی ہور فیض یاب ہویا تو اپنے جہل دا احساس ہور اعتراف ہویا ۔ یوں لگا کہ ابھی تو علم دے سمندر دے کنارے کھڑا سیپیاں چن رہا سی۔ علم دا سمندر تو امام کی ذات اے۔امام (احمد رضا بریلوی) کی تصانیف دا جتنا مطالعہ کرتا جاندا ہاں عقل اتنی ہی حیران ہوتی چلی جاتی اے ہور یہ کاے بغیر نئیں رہا جاندا کہ امام احمد رضا حضور نبی کریم ﷺ دے معجزاں وچ توں ایک معجزہ اے جتوں اللہ تعالیٰ نے اتنا وسیع علم دے کر دنیا وچ بھیجا اے کہ علم کی کوئی جہت ایسی نئیں جس پر امام نوں دسترس حاصل نہ ہو ہور اس پر کوئی تصنیف نہ کی ہو۔ یقیناًآپ سردار دوعالم ﷺ دے علوم دے صحیح جانشاں تاے جس توں ایک عالم فیض یاب ہوا۔^[6][7]

شماریات

فتاوی کی نئی اشاعت جو لاہور توں 1990ء توں 2005ء تک عربی و فارسی عبارات مع رسائل و تخریج حوالہ جات دے شائع ہویا اس دے مطابق شماریات نیں۔

جلد نمبر	عنوانات	جواباتِ اسئلۃ	رسائل تعداد	سنین اشاعت	صفحات
1	کتاب الطھارۃ	22	11	شعبان المعظم 1410___مارچ 1990ء	1152
2	کتاب الطھارۃ	33	7	ربیع الثانی1412__نومبر 1991	710
3	کتاب الطھارۃ	59	6	شعبان المعظم 1412__فروری1992ء	756
4	کتاب الطھارۃ	125	5	رجب المرجب 1413__جنوری 1993	760
5	کتاب الصلوٰۃ	140	6	ربیع الاول1414__ستمبر 1993	692
6	کتاب الصلوٰۃ	457	4	ربیع الاول1415__اگست1994	736
7	کتاب الصلوٰۃ	269	7	رجب المرجب 1415__دسمبر1994	720
8	کتاب الصلوٰۃ	337	6	محرم الحرام1416__جون 1995	664
9	کتاب الجنائز	273	13	ذیقعدہ 1416__اپریل1996	946
10	کتاب الجنائز، کتاب الصوم، کتاب الحج	316	16	ربیع الاول1417__اپریل 1996	832
11	کتاب النداح	459	6	محرم الحرام 1418__اگست 1996	736
12	کتاب النداح، کتاب الطلاق	328	3	رجب المرجب 1418__مئی1917	656
13	کتاب الطلاق، کتاب الایمان، کتاب الحدود و التعزیر	293	2	ذیقعدہ 1418__نومبر1997	688
14	کتاب السیر	339	7	جمادی الاخریٰ1419__ستمبر1998	712
15	کتاب السیر	81	15	محرم الحرام1420__اپریل1999	744

ہور ویکھو

• فتوی

حوالے

1. محمد عبد الستار، حافظ، سعیدی (2006). فہارس فتاوی رضویہ. لاہور: رضا فاؤنڈیشن, 4.
2. محمد ہمایاں عباس شمس، ڈاکٹر (جنوری-فروری-مارچ 2006ء). "برصغیر دے چند جید علما کی کتب فتاوی (اجمالی تعارف)". سہ ماہی فکر ونظر 44 (1): 41. http://iri.aiou.edu.pk/indexing/wp-content/uploads/2016/07/v44i13u.pdf. Archived 2018-12-25 at the وے بیک مشین
3. غلام یوسف، حافظ (جولائی تا دسمبر 2011ء). "ادابر علمائے بریلی کی کتب فتاوی - تجزیاتی مطالعہ". جھہات الاسلام 5 (1): 134. http://iri.aiou.edu.pk/indexing/wp-content/uploads/2016/07/07-akbir-ulam-e-bralvi-ki-kotob.pdf. Archived 2018-12-25 at the وے بیک مشین
4. ملفوظات اعلیٰ حضرت، صفحہ 43، مولانا مصطفیٰ رضا خان، مجلس المدینۃ العلمیۃ
5. فتاویٰ رضویہ جلد 1 صفحہ 9رضا فاؤنڈیشن جامعہ نظامیہ رضویہ لاہور
6. ص49۔مجلہ امام احمد رضا دانفرنس۔ ادارہ تحقیقات امام احمد رضا کراچی۔ 1415ھ 1944ء
7. «Archive copy». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۱۶-۰۳-۰۴. دریافت‌شده در ۲۰۱۷-۰۶-۰۶.نگهداری یادکرد:عنوان آرشیو به جای عنوان (رده)