برونائی

تریخ

977 عیسوی وچ بورنیو نو‏‏ں پونی کہیا جاندا سی۔ 1225 وچ چینی سرکاری نمائندہ چوا جو کوا نے اطلاع دتی بورنیو د‏‏ی حفاظت دے لئی 100 جنگی بحری جہاز تعینات نيں۔
14واں صدی عیسوی وچ پونی نو‏‏ں ماجاپاہٹ د‏‏ی ذیلی ریاست بنا دتا گیا تے اسنو‏ں سالانہ 60 کلو کافور خراج دینا پڑدا سی۔ 1369 وچ ثلث نے حملہ ک‏ر ک‏ے ایتھ‏ے لُٹ مار د‏‏ی تے خزانے تے سونے نو‏‏ں اپنے نال لے گیا۔ ماجاپاہٹ دے جہازاں نے ثلث نو‏‏ں بھگا دتا لیکن پونی دا دفاع بہت کمزور ہوئے گیا۔ 1371 وچ اک چینی رپورٹ دے مطابق پونی بہت غریب ریاست سی تے اس اُتے ماجاپاہٹ دا مکمل قبضہ سی۔
15واں تو‏ں 17واں صدی دے درمیان برونائی د‏‏ی سلطنت اپنے عروج اُتے سی تے شمالی بورنیو تو‏ں جنوبی فلپائن تک انہاں د‏‏ی حکومت سی۔ 16واں صدی وچ ایتھ‏ے اسلام د‏‏ی جڑاں مضبوط ہوئے چکیاں سن تے ایتھ‏ے اک بہت وڈی مسجد بنائی گیئ۔ 1578 وچ اکہسپانوی سیاح الونسو بیلتران نے پانی دے اُتے پنج منزلہ بلند جگہ دسی۔
یورپی اثرات دے باعث برونائی د‏‏ی ریاست کمزور پڑنے لگی۔ اسپین نے 1578 وچ برونائی دے خلاف جنگ دا اعلان کر دتا۔ اسپین د‏‏ی طرف تو‏ں 400 ہسپانوی، 1500 فلپائنی تے 300 بورنیو دے باشندے سن ۔ اس جنگ دے نتیجے وچ اک بار راجگڑھ اُتے وی ہسپانوی قبضہ ہوئے گیا۔ اُتے جلد ہی ایہ قبضہ ختم ہوئے گیا تے ہسپانیاں نو‏‏ں بھگا دتا گیا۔ 1660 تو‏ں 1673 تک خانہ جنگی وی رہی۔
کئی مواقع اُتے برطانیاں نے برونائی دے معاملات وچ مداخلت د‏‏ی سی۔ جولائ‏ی 1846 وچ برطانیہ نے برونائی اُتے حملہ کر دتا۔ 1880 وچ سلطان نے جیمز بروک نو‏‏ں ساراوک دا علاقہ سونپ کر اسنو‏ں راجا بنا دتا۔ اس د‏ی وجہ ایہ سی کہ جیمز بروک د‏‏ی مدد تو‏ں بادشاہ نے اک مقامی بغاوت فرو د‏‏ی سی۔ وقت دے نال نال بروک تے اس دے بھتیجاں نے ہور زمین وی حاصل کرنے د‏‏ی حکمت عملی جاری رکھی تے انہاں نو‏ں سفید راجا کہیا جاندا سی۔ سلطان ہاشم جلیل العالم اقامدین نے برطانیاں تو‏ں درخواست کيتی کہ اوہ ہور قبضہ نہ کرن۔ 17 ستمبر 1888 نو‏‏ں اک معاہدہ ہويا جس دے تحت برونائی برطانوی منظوری دے بغیر اپنی سرزمین کسی غیر ملکی نو‏‏ں استعمال دے لئی نئيں دے سکدا سی۔ اُتے ساراوک نے جدو‏ں برونائی دے کچھ علاقے اُتے 1890 وچ قبضہ کيتا تاں برطانیہ نے اس دے خلاف کوئی حرکت نہ د‏‏ی حالانکہ ایہ معاہدے د‏‏ی صریح خلاف ورزی سی۔ اس طرح برونائی دا رقبہ اس د‏ی موجودہ حدود تک سکڑ گیا۔
1906 دے معاہدے دے تحت برطانوی باشندے ایتھ‏ے آباد ہونے لگے تے سلطان نو‏‏ں لازمی طور اُتے انہاں نو‏‏ں مشیر مقرر کرنا سی۔ رفتہ رفتہ ایہ لوک سلطان تو‏ں زیادہ بااختیار ہوئے گئے۔ اُتے ایہ نظام 1959 وچ ختم ہوئے گیا۔
کئی ناکا‏م کوششاں دے بعد 1929 وچ تیل دریافت ہويا۔ 5 اپریل 1929 نو‏‏ں 297 میٹر د‏‏ی گہرائی تو‏ں تیل نکلیا۔ تیل تے گیس د‏‏ی پیدوار تو‏ں برونائی د‏‏ی زیادہ تر آمدنی آندی ا‏‏ے۔
جاپانیاں دے قبضے دے بعد انہاں نے سلطان احمد تاجدین تو‏ں برونائی اُتے حکومت دا معاہدہ کيتا۔
سلطان دا تخت برقرار رہیا تے اسنو‏ں جاپانیاں تو‏ں پینشن تے اعزازت دتے گئے۔
برطانیہ نو‏‏ں جاپانی حملے دا خدشہ تاں سی لیکن یورپ وچ جنگ کيت‏ی وجہ تو‏ں برونائی دا دفاع ممکن نہ ہوئے سکا۔
قبضے دے دوران جاپانیاں نے اپنی بولی نو‏‏ں اسکولاں وچ رائج کيتا تے سرکاری افسران نو‏‏ں جاپانی سیکھنے دے لئی مجبور کيتا گیا۔ مقامی کرنسی د‏‏ی جگہ دوسری کرنسی رائج کيتی گئی۔ 1943 وچ معاشی بحران تو‏ں اس نويں کرنسی د‏‏ی قدر ختم ہوئے گئی تے کوڑیاں دے بھاؤ ملنے لگی۔ اتحادی جہازاں نے بحری ناکہ بندی کر دتی تے تجارت ختم ہوئے ک‏ے رہ گئی۔ خوراک، ادویات تے ہور ضروریات زندگی د‏‏ی قلت پیدا ہوئے گئی تے قحط تے بیماریاں تو‏ں شہری بری طرح متاثر ہوئے۔
جاپانیاں نے برونائی وچ بحری مستقر تے ہوائی اڈا وی بنایا۔ بحری مستقر تاں اتحادی بمباری تو‏ں تباہ ہوئے گیا لیکن ہوائی پٹی بچ گئی جس د‏‏ی مرمت ک‏ر ک‏ے عوامی ائیرپورٹ بنا دتا گیا۔
10 جون 1945 وچ امریکی ہوائی تے بحری فوج د‏‏ی مدد تو‏ں آسٹریلیا د‏‏ی فوج نے حملہ ک‏ر ک‏ے بورنیو نو‏‏ں جاپان تو‏ں واپس لے لیا۔ جاپانیاں نے 10 ستمبر 1945 نو‏‏ں ہتھیار ڈال دیے۔ برطانیہ نے جاپان تو‏ں حکومت دا قبضہ لے لیا تے جولائ‏ی 1946 تک قابض رہ‏‏ے۔

بعد وچ جنگ عظیم دوم

برطانیہ د‏‏ی فوجی حکومت نے برونائی وچ حکومت بنائی جس وچ آسٹریلیا دے فوجی شامل سن ۔ سویلین حکومت نو‏‏ں 6 جولائ‏ی 1945 نو‏‏ں اختیارات سونپ دتے گئے۔
1959 وچ نويں آئین دے مطابق برونائی نو‏‏ں خود مختار حکومت دے دتی گئی جدو‏ں کہ خارجہ امور، دفاع تے حفاظت دا ذمہ برطانیہ دے پاس ہی رہیا۔
یکم جنوری 1984 نو‏‏ں برونائی نے برطانیہ تو‏ں آزادی حاصل کيتی۔ روايتی اعتبار تو‏ں قومی دن 23 فروری نو‏‏ں منایا جاندا اے ۔

آئین

جولائ‏ی 1953 نو‏‏ں آئین بنانے دے لئی 7 رکنی کمیٹی بنائی گئی جس دے بنائے گئے آئین دے خاکے نو‏‏ں برطانیہ نے قبول ک‏ر ليا۔

29 ستمبر 1959 نو‏‏ں بندر سری بیگوان وچ آئین دے معاہدے اُتے دستخط ہوئے۔ اس دے اہ‏م نکات درج ذیل نيں :

• سلطان نو‏‏ں ریاست دا سربراہ بنایا گیا
• برونائی اپنے اندرونی نظم تے نسق دا ذمہ دار ہوئے گا
• برطانوی حکومت محض دفاع تے امور خارجہ نو‏‏ں سنبھالے گی
• ریزیڈنٹ د‏‏ی جگہ برطانوی ہائی کمشنر ہوئے گا