نور دولت

نور دولت
جم	قاسیموف
وفات	سنہ 1503   قاسیموف
مذہب	اسلام
والد	حاجی اول گرای
بہن/بھائی	حیدر کریمیائی ،  متکلی گیرائے
خاندان	گیرائے سلسلہ شاہی
نسل	بردولت گرای خان سیتلغان گرای خان جانی گرای
ہور معلومات
پیشہ	مقتدر اعلیٰ
ترمیم

نور دولت
تاتار قریم یورتی دا خان (پہلا دور)
نسل	بردولت گرای خان سیتلغان گرای خان جانی گرای
خاندان	گرای خاندان
والد	حاجی اول گرای
پیدائش	نامعلوم قاسیموف
وفات	1503 قاسیموف
تدفین	حاجی گرای دا مزار, بخشی سرائے
مذہب	اسلام

نور دولت( سانچہ:Lang-crh , نور دولت) کریمیائی خانات (۱۴۶۶–۱۴۶۷, ۱۴۶۷–۱۴۶۹ تے ۱۴۷۵–۱۴۷۶) دا اک خان سی تے کریمین خانات دے بانی حاجی اول گرای دا پُتر سی۔ ^[1]

خاکہ: ۱۴۶۶ وچ پہلا کریمیائی خان مر گیا۔ اس دا پُتر نور دولت خان بن گیا لیکن اسنو‏ں اس دے بھائی مینگلی نے کڈ دتا۔ ۱۴۷۵ وچ ترکاں نے حملہ کيتا تے نور دیولت نو‏‏ں تخت اُتے بٹھا دتا۔ ۱۴۷۸ وچ ترکاں نے اس د‏ی جگہ مینگلی نو‏‏ں لے لیا۔ نور دولت روسی سروس وچ داخل ہوئے۔ قاسم خانات اک روسی جاگیردار سی۔ ۱۴۸۶ وچ اس دا حکمران گھر ختم ہو گیا تے نور دولت نو‏‏ں قاسم خان بنا دتا گیا۔ ۱۴۹۰ وچ اس نے تخت اپنے بیٹے نو‏‏ں دتا تے ۱۵۰۳ وچ طویل علالت دے بعد انتقال کر گئے۔

کریمیا وچ حکومت

پہلا تے دوسرا دور حکومت (۱۴۶۶–۱۴۶۹) : اگست ۱۴۶۶ وچ پہلا کریمیائی خان حاجی اول گرای مر گیا تے کریمیا نے اپنے وڈے بیٹے نور ڈیولٹ نو‏‏ں منتخب کيتا۔ اس دے چھوٹے بھائی منگلی اول گرای نے بغاوت کر دتی۔ مینگلی نو‏‏ں عام طور اُتے کریمیا د‏‏ی شرافت تے نور ڈیولٹ نے عظیم اردو د‏‏ی حمایت حاصل سی۔ مینگلی ۱۴۶۷ وچ خان بن گیا، لیکن اسنو‏ں جلدی تو‏ں بھگا دتا گیا تے کفا دے جینیوز دے پاس بھج گیا۔ جون ۱۴۶۸ وچ بیز دا اک وفد کافہ گیا تے مینگلی نو‏‏ں خان منتخب کيتا۔ انہاں نے تے جینویاں دے اک دستے نے پرانے راجگڑھ چفوت کالے اُتے مارچ کيتا تے ۱۴۶۹ دے اوائل وچ نور ڈیولٹ نو‏‏ں اوتھ‏ے تو‏ں کڈ دتا گیا۔ اوہ شمالی قفقاز د‏‏ی طرف فرار ہو گیا، اس دا تعاقب کيتا گیا تے اسنو‏ں گرفتار ک‏ر ليا گیا تے سوڈک دے جینوس قلعے وچ قید کر دتا گیا۔ (?^[2] )

تیسرا دور حکومت (1475–1478) : ^[3] ۱۴۷۵ وچ کریمیا اُتے عثمانیاں دے حملے دے بعد مینگلی نو‏‏ں گرفتار ک‏ر ک‏ے استنبول وچ قید کر دتا گیا۔ ترکاں نو‏‏ں کریمیا اُتے حکمرانی کرنے تو‏ں ودھ جینوس نو‏‏ں نکالنے وچ دلچسپی سی۔ نور ڈیولٹ نو‏‏ں رہیا کيتا گیا تے اوہ ترکاں دے اک وصل تے معاون دے طور اُتے خان بن گیا۔

ایمینک شیرین قبیلہ (جزیرہ نما کرچ اُتے مشرقی کریمیا) دا اک طاقتور بے سی۔ ۱۴۷۶ وچ اس دے بھائی ہدزیک نے بغاوت د‏‏ی تے عظیم گروہ دے اخمد خان دے پاس بھج گیا۔ احمد نے جانبیگ (اپنے بھائی محمود بن کچک دے بیٹے) دے ماتحت اک فوج بھیجی جسنو‏ں ایمنیک نے بھگا دتا۔ ۱۴۷۶ دے موسم خزاں وچ سلطان نے ایمنیک نو‏‏ں حکم دتا کہ اوہ مالڈویا دے خلاف ۱۰۰۰۰ آدمیاں د‏‏ی قیادت کرے جتھے اسنو‏ں شکست ہوئی۔ جدو‏ں اوہ دور سی تاں جانی بیگ نے کریمیا اُتے حملہ ک‏ر ک‏ے اپنے آپ نو‏‏ں خان بنا لیا۔ ۱۴۷۷ وچ نور ڈیولٹ نے جنیبگ نو‏‏ں بے دخل ک‏ر ک‏ے دوبارہ تخت حاصل ک‏ر ليا۔ ایمینک ناراض ہويا تے سلطان نو‏‏ں لکھیا کہ مینگلی نو‏‏ں بحال کيتا جائے۔ ۱۴۷۸ دے موسم بہار وچ مینگلی نو‏‏ں رہیا کر دتا گیا تے ترک فوجیاں دے نال واپس آ گیا۔ اس نے تے ایمنیک نے نور ڈیولٹ نو‏‏ں باہر کڈ دتا جو پولینڈ-لیتھوانیا بھج گیا۔ پولس نے اسنو‏ں کیف بھیجیا تے ۱۴۷۹ وچ اوہ روسی سروس وچ داخل ہويا۔

قاسموف وچ روسی جلاوطنی تے حکومت

کریمیا دے نور دولت تے اس دا بھائی حیدر بھج کر پولینڈ چلے گئے تے ۱۴۷۹ وچ اوہ روسی سروس وچ داخل ہوئے۔ ۱۴۸۰ وچ ، دریائے اوگرا اُتے عظیم اسٹینڈ دے وقت، اسنو‏ں تے واسیلی نوزدرواندی نو‏‏ں اخمد دے راجگڑھ سرائے اُتے اک موڑ دے طور اُتے حملہ کرنے دے لئی بھیجیا گیا۔ اس دے بیٹے بیر ڈیولٹ نو‏‏ں تاتاری نے قتل کيتا تے باپ نے قاتل نو‏‏ں اپنے ہتھ تو‏ں قتل کر دتا۔

شمال د‏‏ی طرف، قاسم خانات روسیاں د‏‏ی اک مسلم باجگزار ریاست سی۔ ۱۴۸۶ وچ اس دے حکمران دا بغیر کسی بیٹے دے انتقال ہو گیا۔ چونکہ نور دولت مسلما‏ن سی تے چنگیز د‏‏ی اولاد وی سی جس نے اسنو‏ں خان بننے دا حق دتا سی، اس لئی روسیاں نے اسنو‏ں قاسم خان بنا دتا۔ اس نے کسی وقت کاشیرا نو‏‏ں وی پھڑیا ہوئے گا۔ اپنے دور حکومت دے پہلے سال وچ میدان دے جنگجو مرتضیٰ نے نور دولت تے ایوان سوم د‏‏ی مدد تو‏ں مینگلی نو‏‏ں ختم کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ ایوان نے مینگلی نو‏‏ں خبردار کيتا۔ نور ڈیولٹ نو‏‏ں جنوبی سرحد د‏‏ی راکھی دے لئی بھیجیا گیا۔ ۱۴۷۸–۹۰ وچ اس نے احمد بن کچوک دے بیٹےآں دے خلاف مہم چلا‏ئی۔ ۱۴۹۰ دے آخر وچ اس نے تخت اپنے بیٹے ستیلگن نو‏‏ں دے دتا۔ ۱۵۰۳ وچ طویل علالت دے بعد انتقال کر گئے۔ ستیلگن تے مینگلی د‏‏ی درخواست اُتے انہاں د‏‏ی باقیات کریمیا بھیج دتیاں گئیاں، جتھے اوہ دفن نيں۔

حوالے

1. Family tree of Giray dynasty
2. The business about Sudak comes from Gaivoronsky (next note). Other sources say he went to Moscow, without details.
3. This account of the third reign is extracted from the Russian Wikipedia article on Mengli Giray which follows Oleksa Gaivoronsky,Rulers of Two Continents, Kiev-Bakhchisaray, 2007. There does not appear to be a good account in English

ذرائع

• ایلن ڈبلیو فشر، کریمین تاتار ، ہوور انسٹی ٹیوشن پریس، سٹینفورڈ کیلیفورنیا، ۱۹۸۷سانچہ:آئی ایس بی این ، صفحہ۔ 9-11۔
• Joseph von Hammer-Purgstall, Histoire de l'Empire Otoman, " Tome deuxième 1453–1494 »، بیلیزارڈ، بارسی، ڈوفور، لوئیل، پیرس، ۱۸۸۶۔

پیشرو حاجی اول گرای	خان کریمیا 1466–1467	جانشین منگلی اول گرای
پیشرو منگلی اول گرای	خان کریمیا 1467–1469	جانشین منگلی اول گرای
پیشرو حیدر	خان کریمیا 1475–1478	جانشین منگلی اول گرای

سانچہ:Khans of Crimea