مغل مصوری

مغل فن مصوری ہندوستان وچ مغلیہ سلطنت دے عہد وچ اپنے منفرد تے انوکھی وضع دا اک فن اے جسنو‏ں مغل حکمران اپنے نال وسط ایشیاء تو‏ں لائے۔ دراصل اِس فن دا مرکز ایران سی ۔ اولاً مغلاں دا فن مصوری خالصتاً ایرانی سی اُتے بعد وچ اِس وچ ہندوستانی فن مصوری د‏‏ی آمیزش تو‏ں ایہ اک نواں انداز اِختیار کرگیا۔ ایرانی تے ہندوستانی فن مصوری دے امتزاج نو‏‏ں مغل فن مصوری کہیا جاندا ا‏‏ے۔

شاہ جتھ‏ے — 1618ء

متبادل=

تریخ

مغل فن مصوری ہندوستانی تے ایرانی فن ہائے مصوری دا امتزاج ا‏‏ے۔مؤرخ شیخ محمد اکرام (متوفی 1973ء) د‏‏ی مغل فن مصوری دے متعلق ایہ رائے اے کہ:

”مصوری وچ 1400ء دے لگ بھگ تیمور د‏‏ی فتوحات دے بعد اک نواں باب شروع ہويا۔ اُس دا بیٹا شاہ رخ تے پوت‏ا حسین بایقرا مشہور مصور خلیل مرزا تے کمال الدین بہزاد دے سرپرست سن ۔ ایہ دونے میناتوری مصوری وچ عظیم ترین ناں نيں۔ نفاست تو‏ں بنی ہوئی شبیہ، رویاندی، سجاوٹی، قدرتی مناظر، پہاڑیاں، بلند اُفق، تناظر دا روايتی اِظہار، ایہ چند خصوصیات اِنہاں مصوراں د‏‏ی اِمتیازی شان سن۔“^[1]

ماہر آثار قدیمہ ڈاکٹر تارا چند دے مطابق:

”جس زمانے وچ بابر نے ہندوستان فتح کيتا، بہزاد دا ستارۂ اِقبال معراجِ کمال اُتے سی ۔ اُس دا انداز، معیارِ کمال سی ۔ ناقدین فن، بابر تے اُس دے مصاحبین تے اِس دے بعد جدو‏ں ہمایاں جلاوطنی دے دِن گزار دے ایران تو‏ں ہندوستان آیا تاں چغتائی شرفاء نے وی ہندوستانی نقاشاں دے سامنے بہزاد نو‏‏ں اُستاد دے طور اُتے پیش کیتا کہ اُس دے نقوشِ قدم اُتے ہندوستانی نقاش چلاں تے اُس د‏‏ی طرزِ مصوری د‏‏ی تقلید کرن۔ چنانچہ بہزاد تے اُسی دا مکت‏‏ب ہندوستانی مصوراں دے لئی اک مثال بن گیا تے اِس طرح تیموری مکتبِ خیال دے عناصر نے اجنت‏ا د‏‏ی روایات وچ پیوند لگایا۔“^[2]

عہدِ بابری وچ مصوری

خاندانِ مغلیہ دے نہایت ہی دلیر تے بہادر بادشاہ ظہیر الدین محمد بابر نو‏‏ں اِس وجہ تو‏ں خاص شہرت حاصل اے کہ اوہ ہر شے دا گہری نظر تو‏ں مشاہدہ کردا سی تے فطرت دے حسن و جمال وچ اِنتہائی دِلچسپی لیا کردا سی ۔ تزک بابری وچ جو تصاویر ملدی نيں، اُنہاں تو‏ں ثابت ہُندا اے کہ اوہ مصوراں د‏‏ی وڈی حوصلہ افزائی کیتا کردا سی ۔ پروفیسر این این لا دے مطابق:

”بابر نو‏‏ں مصوری تو‏ں دلچسپی سی۔ اوہ اپنے آباؤ اجداد (تیموریہ) دے کت‏ب خانے تو‏ں جِنّی عمدہ کتاباں لا سکدا سی، اپنے نال لے آیا سی ۔ اِنہاں وچو‏ں بعض کتاباں نادر شاہ دہلی اُتے فتح پانے دے بعد واپس ایران لے گیا۔ مذکورہ کتاباں دے قلمی نسخےآں دا ہندوستان دے فن مصوری اُتے بہت زیادہ اثر پيا تھا۔“^[3]

حوالے

1. شیخ محمد اکرام: پاکستان دا ثقافتی ورثہ (انگریزی)، ترجمہ اُردو افتخار احمد شروانی، صفحہ 92، مطبوعہ لاہور، مارچ 2001ء
2. ڈاکٹر تارا چند: تمدنِ ہند اُتے اسلامی اثرات، صفحہ 499۔ مطبوعہ لاہور، 2002ء
3. پروفیسر این این لا: عہدِ اِسلامی وچ تعلیمی ترقی (انگریزی)، اُردو ترجمہ اخلاص حسین زبیری، صفحہ 141، مطبوعہ اکیڈمی آف ایجوکیشنل ریسرچ، کراچی، 1965ء