From Wikipedia, the free encyclopedia
| احیائے محرم سوگواری محرم | |
|---|---|
 | |
| قِسم | اسلامی |
| اہمیت | یاد شہادتِ حسین ابن علی (اہل تشیع) |
| Observances | غم تے شہادتِ حسین توں اخذ شدہ پیغامات (اہل تشیع) روزہ (اہل سنت) |
محرم دی عزاداری یا ماتم حسین یا عزاداری زیادہ تر شیعاں دے اعمال توں منسوب سالانہ عمل اے۔ جس وچ ایہ حضرات ماتمی جلوساں، مجلساں، وعظ، سوگواری، خیرات تے سینہ کوبی دے ذریعے واقعہ کربلا وچ شہید ہونے والے افراد نوں یاد کردے نيں۔
قرائن اشارہ کردے نيں کہ عزاداری حضرت امام حسین ؑ منانے دا سلسلہ ملتان وچ شروع ہويا جدوں اوتھے تیسری صدی ہجری دے اوائل وچ قرامطہ اسماعیلیاں دی حکومت قائم ہوئی تے ایتھے مصر دے فاطمی خلفاء دا خطبہ پڑھیا جانے لگا۔ ابن تعزی دے مطابق مصر تے شام وچ فاطمیاں دی حکومت دے قیام دے بعد 366ہجری قمری/978ء عیسوی وچ عزاداری سید الشہداء برپا پونا شروع ہوئی[1]۔ محمود غزنوی دے حملے دے نتیجے وچ ملتان وچ اسماعیلی حکومت دے خاتمے تے اسماعیلی پیشواواں دے صوفیا دی شکل اختیار کر لینے دے بعد صوفیا دی درگاہاں تے سنی بادشاہاں دے قلعےآں اُتے عشرہ محرم دے دوران عزاداری تذکر کے ناں توں برپا کيتی جاندی رہی اے۔ جنوبی ہندوستان وچ ایہ روایت دکن دی شیعہ ریاستاں وچ زیادہ منظم رہی تے برصغیر دا پہلا عاشور خانہ (اج کل دی اصطلاح وچ امام بارگاہ) وی اوتھے قائم ہويا - مغلیہ دور دے سیکولر طرز حکومت وچ محرم دی عزاداری دا بوہت سارے سیاحاں نے اپنے سفرناواں وچ ذکر کيتا اے۔ محمد بلخی، جو یکم محرم 1035 ھجری/3 اکتوبر 1625ء نوں لاہور پہنچیا،لکھدا اے:۔
"سارا شہر محرم منارہیا سی تے دسويں محرم نوں تعزیے کڈے گئے،تمام دکاناں بند سن۔ اِنّا رش سی کہ بھگڈر مچنے توں تقریبا 50 شیعہ تے 25 ہندؤ اپنی جان گنوابیٹھے"[2]۔
کچھ ایسا ہی منظر1620ء دے عشرے وچ ڈچ تاجر پیلے سارٹ نے آگرہ وچ دیکھیا:۔
"محرم دے دوران شیعہ فرقے دے لوک ماتم کردے نيں- انہاں دناں وچ مرد اپنی بیویاں توں دور رہندے نيں تے دن وچ فاقے کردے نيں۔ عورتاں مرثیے پڑھدی نيں تے اپنے غم دا اظہار کردیاں نيں۔ ماتم دے لئی تعزیے بنائے جاندے نيں کہ جنھاں خوب سجا کے شہر دی سڑکاں اُتے گھمایا جاندا اے۔ جلوس دے وقت کافی شور و غوغا ہُندا اے۔ آخری تقریبات شام غریباں نوں ہُندیاں نيں۔ اس وقت ایسا محسوس ہُندا اے جداں خدا نے پورے ملک نوں غم و اندوہ وچ ڈبو دتا اے "[3]۔
امام حسین نے ہندوستان وچ متعدد گروہاں دے جذبات تے حسیات نوں متحرک کيتا۔ نانپارا دے سنی راجا نے اپنی صوبائی نشست پہ شیعہ علما نوں رکھیا ہويا سی تاکہ اوہ اسنوں مصائب کربلا سناواں[4]۔ الہ آباد وچ ، سنّی 220 وچوں 122 تعزیے اٹھایا کردے سن [5]۔ پینڈو مسلمان محرم دی رسومات وچ اِنّی وڈی تعداد وچ شرکت کردے سن تے ایہ رسومات بغیر فرقے دی تمیز دے ہويا کردیاں سن[6]۔ شہری تے پینڈو علاقےآں وچ ، اکثر ہندؤ امام حسین نوں بہت عزت و احترام دیندے سن تے انہاں نے انہاں توں جڑی رسوم تے ایام نوں اپنی رسومات وچ خاص تقدیس دے نال شامل کے لیا [7]۔ ڈبلیو ایچ سلیمن نے وسطی تے جنوبی ہندوستان دے ہندؤ شہزادےآں تے ایتھے تک کہ برہمن جات دے پنڈتاں نوں محرم مناندے پایا۔ گوالیار اک ہندؤ ریاست وچ محرم عظیم الشان نمائش دے نال منایا جاندا سی[8]۔ سیاحاں نے ہندوواں نوں ریاست اودھ وچ سبز لباس وچ حسین دے فقیر بنے دیکھیا۔ اک ہندی اخبار نے جولائی 1895ء وچ خبر دتی۔' محرم بنارس وچ مکمل طور پہ امن و امان توں گزریا۔جدوں ہندؤ ہی سب توں زیادہ اس دے منانے والے سن تاں فیر خوف کیواں دا ہونا سی؟[9] مرہٹہ راجا شیو پرشاد نے اک خصوصی تعزیہ بہانے دے لئی تیار کيتا سی۔ محرم دے دسويں روز، آدمی جِنّا بلند قامت روشن کاغذاں توں بنا تعزیہ نما مقبرہ تے اور اس توں لٹکی زنجیراں جلوس وچ دفنانے دے لئی لیائی جاندیاں سن، مسلم خادم سوز خوانی کردے،جدوں کہ شیو پرشاد تے اس دے بیٹے ننگے پیر تے ننگے سر احترام وچ انہاں دے پِچھے چلدے سن [10]۔
ہندوواں وچ اک گروہ حسینی براہمن وی کہلاندا اے جنہاں دے مطابق انہاں دے آباؤ اجداد میدان کربلا وچ امام حسین ابن علی دے شانہ بشانہ لشکر یزید توں لڑے تے جاں بحق ہوئے۔ ایہ گروہ باقاعدگی توں کربلا دی یاد مناندا اے۔ ہندوستان دے سابق رجواڑاں وچ وی ہندو حضرات دے ایتھے امام حسین علیہ السلام توں عقیدت تے عزاداری دی تاریخی روایات ملدی نيں جس وچ راجستھان، گوالیار، مدھیہ پردیش، اندھرا پردیش[11] قابل ذکر نيں۔
تفصیلی لی لئی ویکھو: لکھنؤ دی عزاداری
برصغیر وچ مسلم رہتل نوابان اودھ دے دور وچ عروج نوں پہنچی۔ لکھنؤ دی عزاداری دے بارے وچ عبد الحلیم شرر اپنی کتاب "گزشتہ لکھنؤ" وچ ایويں منظر کشی کردے نيں:۔
"محرم وچ تے اکثر مذہبی عبادتاں دے ایام وچ لکھنؤ دے گلی کوچےآں وچ تمام گھراں توں اُتے سوز و گداز تاناں تے دلکش نغمےآں دی عجیب حیرت انگیز صسجے بلند ہودیاں سن تے کوئی مقام نئيں ہُندا سی جتھے ایہ سماں نہ بندھاہوئے۔ آپ جس گلی وچ کھڑے ہوئے کے سننے لگئے، ایسی دلکش آوازاں تے ایسا مست و بے خود کرنے والا نغمہ سننے وچ آ جائے گا کہ آپ زندگی بھر نئيں بھُل سکدے۔ ہندوواں تے بعض خاص خاص سنیاں دے مکاناں وچ تاں خاموشی ہُندی سی، باقی جدھر کان لگائیے نوحہ خوانی دے قیامت خیز نغمےآں ہی دی آوازاں آندی ہودیاں سن۔تعزیہ داری چونکہ نوحہ خوانی دا بہانہ اے اس لئی سنی تے شیعہ دونے گروہاں دے گھراں وچ نوحہ خوانی دے شوق وچ تعزیہ داری ہونے لگی تے سنی مسلمان ہی نئيں، ہزار ہا ہندو وی تعزیہ داری اختیار کر کے نوحہ خوانی کرنے لگے"[12]۔
"مجلس دی نشست دی شان ایہ سی کہ لکڑی دا اک ممبر جس وچ ست اٹھ زینے ہُندے، دالان یا کمرے دے اک جانب رکھیا ہُندا تے لوک چاراں طرف دیوار دے برابر اُتے تکلف فرش اُتے بیٹھدے۔ تے جے مجمع زیادہ ہويا تاں بیچ دی جگہ وی بھر جاندی۔ جدوں کافی آدمی جمع ہوئے جاندے تاں ذاکر صاحب ممبر اُتے رونق افروز ہوئے کے پہلے ہتھ اٹھا کے کہندے، "فاتحہ"۔ نال ہی تمام حاضرین ہتھ اٹھا کے چپکے چپکے سورہ فاتحہ پڑھ لیندے۔ اس دے بعد جے اوہ حدیث خوان یا واقعہ خوان ہُندے تاں کتاب کھول کر بیان کرنا شروع کردے تے جے مرثیہ خوان ہُندے تاں مرثیے دے اوراق ہتھ وچ لے کے مرثیہ سنانے لگدے۔ مجتہداں تے حدیث خواناں دے بیان نوں لوک خاموشی تے ادب توں سندے تے رقت دے موقعاں اُتے زار و قطار روندے۔ مگر مرثیاں دے سندے وقت مجمع حاضرین توں، بجز رقت دے بندےآں دے جدوں کہ رونے توں فرصت نئيں ملدی، برابر صدائے آفرین و مرحبا بلند ہُندی رہندی تھی۔سوز خوان ممبر اُتے نئيں بیٹھدے بلکہ لوکاں دے وچکار اک جانب بیٹھ کر نوحے تے مرثیے سناتے تے اکثر داد وی پاندے سن ۔
اکثر مجلساں وچ مختلف ذاکر اَگڑ پِچھڑ پڑھدے تے عموما حدیث خوانی دے بعد مرثیہ خوانی تے اس دے بعد سوز خوانی ہُندی سی۔ سوز خوانی چونکہ دراصل گانا اے اس لئی اس دا رواج بھانويں لکھنؤ ہی نئيں، سارے ہندوستان وچ کثرت توں ہوئے گیا اے۔ مگر مجتہدین تے ثقہ تے پا بند شرع بزرگاں دی مجلساں وچ سوز خوانی نئيں ہُندی سی۔ مجتہدین دے اوتھے دی مجلساں وچ پابندی دین دا بہت خیال رہندا سی۔ خصوصا ایتھے غفران مآب دے امام باڑے وچ نويں محرم نوں جو مجلس ہُندی سی اوہ خاص شان تے امتیاز رکھدی سی۔ اس دی شرکت دے شوق وچ لوک دور دور توں آندے سن ۔ اس وچ اثنائے بیان وچ اونٹھ حاضرین دے سامنے لیائے جاندے جنہاں اُتے کجاوے یا محملیاں ہُندیاں تے انہاں اُتے سیاہ پوششاں پئی ہُندیاں۔ تے مومنین نوں ایہ منظر نظر آ جاندا کہ دشت کربلا وچ اہلبیت دا لُٹیا ماریا تے تباہ شدہ قافلہ کس مظلومیت تے ستم زدگی دی شان توں شام دی طرف چلا سی۔ حاضرین اُتے اس المناک منظر دا ایسا اثر پڑدا کہ ہزار ہا حاضرین توں دس ویہہ نوں غش ضرور آ جاندا۔ جو وڈی مشکل توں اٹھا کے اپنے گھراں نوں پہنچائے جاندے"[13]۔
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
