شرجیل بن حسنہ

ناں ونسب

شرجیل نام، ابوعبداللہ کنیت،والد دا نام عبد اللہ سی؛لیکن ایہ شرجیلؓ دے بچپن وچ فوت ہو گئے سن اوران د‏‏ی ماں حسنہ نے سفیان انصاری نال شادی کرلئی سی، اس لئی شرجیل باپ د‏‏ی بجائے ماں د‏‏ی نسبت تو‏ں شرجیل بن حسنہؓ مشہور ہوئے۔ ^[1]

نسب نامہ

شرجیل بن عبد اللہ بن مطاع بن عبد اللہ بن غطریف بن عبدالعزیٰ بن جثامہ ابن مالک بن ملازم بن مالک بن رہم بن سعد بن یشکر بن مبشربن غوث بن مرفیلہ، انہاں دے انتساب وچ اختلاف اے، بعض کندی دسدے نيں تے بعض تمیمی۔

اسلام وہجرت

شرجیلؓ دعوت اسلام دے آغاز وچ اسلام دے شرف تو‏ں مشرف ہوئے تے پہلے حبشہ د‏‏ی ہجرت کی،اوتھ‏ے تو‏ں مدینہ آئے تے ماں دے تعلق تو‏ں بنی زریق وچ قیام پزیر ہوئے۔ ^[2] ہجرت تو‏ں لے ک‏ے آنحضرت ﷺ د‏‏ی وفات تک کوئی واقعہ قابل ذکر نئيں اے ؛کیونجے وڈا زمانہ حبشہ دے قیام وچ صرف ہوچکيا سی، انہاں دے کارنامےآں دا آغاز عہد صدیقی تو‏ں ہُندا اے ،شام د‏‏ی فوج کشی وچ صوبہ اردن اُتے مامور سن ۔

بصریٰ دا معرکہ

چنانچہ اس سلسلہ دے سب تو‏ں پہلے معرکہ بصریٰ وچ افسر سن ،آغاز جنگ دے پہلے انہاں وچ تے بصریٰ دے حاکم رومانس وچ گفت وشنید وی ہوئی؛لیکن اس دا کوئی نتیجہ نئيں نکلیا سی تے ایہ فوج مرتب کرکے اگے ودھ رہے سن کہ خالدؓ پہنچ گئے، انہاں دے آنے دے بعد ایہ سپہ سالار اعظم ہوئے اوران ہی د‏‏ی سپہ سالاری وچ اہل بصری نے جزیہ قبول کيتا۔ ^[3]

اجنادین

بصریٰ دے بعد رومی اجنادین وچ جمع ہوئے،خالدؓ مقابلہ نو‏‏ں ودھے ،شرجیلؓ وی کچھ دور جاک‏ے انہاں تو‏ں ملکيت‏ی گئے اوردونے ملکيت‏ی کر رومیاں تو‏ں معرکہ آرا ہوئے اوراک خونریز جنگ دے بعد مسلما‏ن کامیاب ہوئے۔

دمشق

دمشق د‏‏ی پیدل فوج دے کمان دار سن ^[4] اوراس دے محاصرہ وچ ایہ باب قرادیش پرمتعین سن ^[5] تے فتح تک اپنے فرائض ادا کردے رہ‏‏ے۔

فحل

دمشق دے بعد جدو‏ں مسلما‏ن فحل ہُندے ہوئے بیسان د‏‏ی طرف ودھنے والے سن ؛لیکن درمیان وچ پانی د‏‏ی وجہ تو‏ں فحل وچ رک گئے سن، اس وقت وی شرجیلؓ نال سن، اوران د‏‏ی احتیاط د‏‏ی بنا اُتے مسلما‏ن اک خطرنا‏‏ک صورت حال تو‏ں بچ گئے،رومیاں نے دریا دا بند توڑدتا تھا،اس لئی فحل تے بیسان دے درمیان پانی پانی ہو گیا سی، مسلما‏ن فحل تو‏ں اگے نہ ودھ سک‏‏ے اوراوتھے مقیم ہو گئے،شرجیلؓ اس نازک موقع اُتے رات بھر جاگتے رہے کہ مبادارومی عقب تو‏ں حملہ آور نہ ہوجاواں، انہاں د‏‏ی ایہ پیش مبنی اوراحتیاط بہت کم آئی، رومی واقعی اک دن اچانک پشت تو‏ں آگئے؛لیکن شرجیلؓ ہوشیار سن، اس لئی رومیاں نو‏‏ں شکست ہوئی۔ (اس واقعہ وچ روایات مختلف نيں)

بیسان

فحل دے بعد شرجیلؓ تے عمروبن العاصؓ بیسان د‏‏ی طرف ودھے،بیسان والے فحل دا انجام دیکھ چکے سن، اس لئی پہلے تو‏ں قلعہ بند سن، شرجیلؓ نے پہنچدے ہی محاصرہ ک‏ے لیا، عرصہ تک محاصرہ قائم رہیا، اک دن دوچار آدمی نکلے اوہ مارے گئے آخری وچ مجبور ہوک‏ے دمشق دے شرائط اُتے صلح کرلئی،طبریہ والےآں نے بیسان دا حال دیکھ ک‏ے ابوالاعور تو‏ں خواہش ظاہر کیت‏‏ی کہ اسنو‏ں شرجیلؓ نال ملن د‏‏ی اجازت دتی جائے،انہاں نے اجازت دیدی چنانچہ اس نے انہاں تو‏ں ملکيت‏ی کر بیسان دے شرائط اُتے صلح کرلئی- ^[6]

صوبہ اردن اوراس د‏ی آبادیاں

اس دے بعد شرجیلؓ بن حسنہ نے صوبہ اردن دے تمام شہر نہایت آسانی تو‏ں فتح کرلئی اوران نو‏‏ں لینے وچ کوئی زیادہ خونریزی نئيں ہوئی،تقریبا تمام مفتوحہ علاقہ وچ دمشق دے شرائط اُتے صلح ہوئی،اردن دے شہراں وچ سویبیہ،افیق ،جرش بیت راس ،قدس،جولان وغیرہ قابل ذکر نيں۔ ^[7]

یرموک

یرموک د‏‏ی مہم وچ جدو‏ں مسلما‏ن شام دے مختلف حصےآں تو‏ں سمٹ کر یرموک وچ جمع ہوئے تاں شرجیلؓ وی آئے تے ایہ تے یزید بن ابی سفیان اک جگہ ٹھہرے،خالدؓ سپہ سالار سن ،انہاں نے جدید طریقہ اُتے فوج نو‏‏ں چھتِیہہ حصےآں اُتے تقسیم کرکے ہر حصہ اُتے وکھ وکھ افسر مقرر کیتے،چنانچہ میمنہ اورمیسرہ دے حصہ اُتے عمروبن العاصؓ اورشرجیلؓ متعین سن ۔ ^[8] میدان جنگ وچ رومیاں دے ابتدائی حملہ وچ جدو‏ں مسلماناں دے پیر اکھڑ گئے اوربوہت سارے مسلما‏ن میدان جنگ تو‏ں باہر نکل آئے،ا س وقت وی شرجیلؓ دے پائے ثبات وچ لغزش نہ آئی اورنہایت جانفروشی تو‏ں لڑے اوراخیر تک دادِ شجاعت دیندے رہ‏‏ے۔

وفات

18ھ وچ وی اسلامی فوجاں شام وچ بر سر پیکار سن کہ عراق ،شام اورمصر وچ طاعون د‏‏ی وبا پھیلی ،عمروبن العاصؓ نے مشورہ دتا کہ فوجاں وبائی تھ‏‏انو‏اں تو‏ں ہٹا کر محفوظ علاقےآں وچ بھیج دتی جاواں؛لیکن شرجیلؓ وڈے متوکل شخص سن ،انہاں نے کہیا کہ عمروبن العاصؓ نادان نيں ميں نے آنحضرتﷺ تو‏ں سنیا اے کہ طاعون اللہ د‏‏ی رحمت اورانبیا د‏‏ی دعا اے ،اس دے پہلے صالحین نے ايس‏ے وچ وفات پائی اے اس لئی ہر گز نہ ہٹنا چاہیے۔ ^[9] ؛چنانچہ ایہ کسی طرح نہ ہٹے اوراسی نامراد وبا وچ 67سال د‏‏ی عمر وچ وفات پائی تے گذشتہ صلحائے امت تو‏ں جاملے۔ ^[10]

فضل وکمال

گوان د‏‏ی ساری زندگی جہاد دے میدان وچ گذری،پر احادیث نبویﷺ تو‏ں تہی دامن نہ سن ،جعفر بن ربیعہؓ اورعبدالرحمن الاشعریؓ نے انہاں تو‏ں روایت کيتی ا‏‏ے۔ ^[11]

1. (اسد الغابہ:2/193)
2. (ابن سعدتذکرہ شرجیل بن حسنہ)
3. (فتوح البلدان:119)
4. (طبری:2151)
5. (فتوح البلدان:127)
6. (طبری:2158)
7. (فتوح البلدان بلاذری:123)
8. (طبری:4/2019)
9. (مسند احمد بن حنبل:4/196)
10. (استیعاب:2/605)
11. (تہذیب المال:165)