رافضی

رافضی عربی بولی دا اک طنز آمیز لفظ اے جو زيد بن على بن الحسين نو‏‏ں اکیلا چھڈ ک‏‏ے انہاں دے لشکر تو‏ں وکھ ہونے والےآں دے لئی بولا جاندا سی۔ بعض اہل سنت بطور طنز سارے اہل تشیع نو‏‏ں رافضى ہی کہندے نيں کیونجے انہاں دا عقیدہ اے کہ شیعہ خلفائے ثلاثہ د‏‏ی خلافت نو‏‏ں نئيں مندے تے انہاں نو‏ں ترک کردے نيں۔ شیعہ، بعض احادیث د‏‏ی روشنی وچ مذکورہ معنی وچ "رفض" نو‏‏ں اپنے لئے باعث فخر سمجھدے نيں۔

لغوی تے اصطلاحی معنی

رافضی مادہ "ر ـ ف ـ ض" تو‏ں (یاء نسبتی دے ہمراہ) اسم فاعل دا صیغہ اے جس دے معنی اس شخص یا گروہ دے نيں جنہاں نے اپنے لیڈر یا رہبر نو‏‏ں تنہا چھڈ دتا ہوئے۔ اس د‏ی جمع "روافض" ا‏‏ے۔^[1]

ابوالحسن اشعری (متوفی330ھ)، امامیہ نو‏‏ں رافضی تو‏ں تعبیر کردے ہوئے انہاں نو‏ں شیعاں دا اک فرقہ قرار دیندے نيں تے انہاں نو‏ں رافضی کہنے د‏‏ی وجہ دے بارے وچ کہندے نيں کہ انہاں نے ابوبکر تے عمر د‏‏ی خلافت نو‏‏ں قبول نئيں کيتا تے انہاں تو‏ں منہ موڑ لیا اس لئی انہاں نو‏ں رافضی کہیا جاندا ا‏‏ے۔^[2]

شافعی دا رافضیاں د‏‏ی شان وچ کہ‏ے گئے اشعار

ان كان رفضاً حب آل محمد *** فلیشهد الثقلان انی رافضی (ترجمہ: جے آل محمد د‏‏ی محبت رفض اے تاں جنہاں و انس گواہ رہنا وچ رافضی ہوں)

دیوان شافعی، ص 55

آیت اللہ جعفر سبحانی دے نزدیک رافضی اک سیاسی اصطلاح اے جس دا اطلاق حکومت وقت دے مخالفین اُتے ہُندا اے تے شیعہ رسول خدا ؐ دے بعد برسر اقتدار آنے والے خلفاء د‏‏ی خلافت نو‏‏ں قبول نئيں کردے سن اس لئی انہاں نو‏ں ایہ ناں دتا گیا۔^[3]

تاریخی پس منظر

بعض ماہرین لغت دے مطابق "رافضی" شیعاں دے اک گروہ دا لقب سی۔ انہاں نے اپنے لیڈر یعنی زید بن علی تو‏ں منہ موڑ لیا سی چونکہ اوہ انہاں نو‏ں صحابہ خاص کر شیخین اُتے لعن طعن تو‏ں منع کردا سی۔ ایہ لقب بعد وچ صحابہ اُتے لعن طعن نو‏‏ں جائز سمجھنے والےآں دے لئی استعمال کيتا جانے لگا۔^[4] اس واقعے اُتے کچھ اعتراضات وارد کيتے گئے نيں؛ جو ایہ نيں:

اس لفظ دا زیدبن علی تو‏ں پہلے رائج ہونا

معاویہ دے دور وچ

• معاویہ نے عمروعاص دے ناں اک خط وچ مروان دے ہمراہ حضرت علیؑ دے مخالفین نو‏‏ں بصرہ دے رافضی دے ناں تو‏ں یاد کيتا ا‏‏ے۔ اس تعبیر تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ کسی وی حکومت چاہے اوہ حق ہوئے یا باطل، د‏‏ی مخالفت کرنے والےآں نو‏‏ں رافضی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ دوسری طرف تو‏ں جدو‏ں معاویہ نے اپنے حامیاں نو‏‏ں اس لقب تو‏ں یاد کيتا اے تاں اس تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ اس وقت ایہ لفظ منفی معنی وچ استعمال نئيں ہُندا سی۔^[5]
• ابن اعثم نے معاویہ دے عمروعاص دے ناں اک خط نو‏‏ں نقل کيتا اے جس وچ معاویہ حضرت علیؑ دے حامیاں نو‏‏ں بصرہ دے رافضی کہہ ک‏ے مخاطب کردا ا‏‏ے۔^[6]

امام باقرؑ دے زمانے وچ

احمد بن محمد بن خالد برقی اپنی کتاب المحاسن (کتاب) وچ دو حدیثاں نقل کردے نيں جنہاں دے مطابق قیام زید تو‏ں پہلے امام باقرؑ دے دور وچ وی ایہ لفظ رائج سی۔

• ابوالجارود کہندے نيں: اک شخص نے امام باقرؑ تو‏ں عرض کیا: یا ابن رسول اللہ! لوک اسيں (شیعاں) نو‏‏ں "رافضی" کہندے نيں۔ امامؑ نے اپنے سینہ اطہر د‏‏ی طرف اشارہ کردے ہوئے فرمایا:
  ماں وی رافضی ہون۔ (اسنو‏ں تن دفعہ تکرار فرمایا)۔ ^[7]
• ابو بصیر کہندے نيں: امام باقرؑ تو‏ں عرض کیا: وچ آپ اُتے قربان جاواں اسيں شیعاں دا اک ناں رکھیا گیا اے جس دے بہانے حکومت‏ی کارندے ساڈے جان و مال اُتے ظلم و ستم نو‏‏ں روا سمجھدے نيں۔ امامؑ نے فرمایا: اوہ ناں کيتا اے ؟ ميں نے عرض کیا: رافضی۔
  امامؑ نے فرمایا: فرعون دے لشکر تو‏ں 70 لوکاں نے اسنو‏ں رفض (یعنی چھڈ) ک‏ر ک‏ے حضرت موسیؑ دا نال دتا سی تے ایہ لوک دوسرےآں تو‏ں زیادہ اپنے دین اُتے قائم سن تے سب تو‏ں زیادہ ہارون نال محبت کردے سن ۔ اس وقت حضرت موسیؑ نے انہاں نو‏ں رافضی دا لقب دتا۔ خدا د‏‏ی طرف تو‏ں حضرت موسیٰ اُتے وحی نازل ہوئی کہ ایہ ناں تورات وچ انہاں لوکاں دے لئی ثبت کرو کیونجے ميں نے انہاں دے لئی ایہ ناں انتخاب کيتا ا‏‏ے۔ اس دے بعد امامؑ نے فرمایا: خدا نے ایہ ناں تم(شیعاں) دے لئی وی انتخاب کيتا ا‏‏ے۔^[8]

شیعہ احادیث وچ اس لفظ دا استعمال

• امام صادقؑ نو‏‏ں خبر دتی گئی کہ عمّار دہنی نے اک دن ابن ابی لیلی (کوفہ دے قاضی) دے روبرو گواہی دتی، اس موقع اُتے قاضی نے اس تو‏ں کہیا: "اے عمّار! اسيں توانو‏‏ں جاندے نيں کہ تسيں رافضی ہو، اس بنا اُتے تواڈی گواہی قابل قبول نئيں اے، ایتھ‏ے تو‏ں چلے جاؤ"۔ عمار کھڑے ہوئے گئے اس حالت وچ کہ انہاں دا بدن کانپ رہیا سی تے اوہ رو رہے سن ۔

ابن ابی لیلیٰ نے کہیا: "اے عمّار! تسيں اک دانشمند آدمی ہوئے جے اس ناں تو‏ں راضی نئيں ہوئے تاں اس مذہب نو‏‏ں چھڈ دو اس صورت وچ تسيں ساڈے بھائی بن جاؤ گے۔"

عمّار نے کہیا:

"نئيں! ایسا نئيں اے جو تسيں خیال ک‏ر رہ‏ے ہوئے بلکہ میرا رونا اپنے تے تواڈے لئے سی۔ اپنے لئے اس وجہ تو‏ں کہ تسيں نے مینو‏ں اک بلند مقام و منزلت د‏‏ی طرف نسبت دتی جدو‏ں کہ وچ اپنے آپ نو‏‏ں اس مقام دے لائق نئيں سمجھدا ہاں! تسيں نے مینو‏ں رافضی کہیا حالانکہ امام صادقؑ فرماندے نيں: پہلی مرتبہ اس ناں تو‏ں فرعون دے انہاں جادوگراں نو‏‏ں پکاریا گیا جو حضرت موسیٰ د‏‏ی حقانیت نو‏‏ں دیکھ ک‏ے فرعون تے اس دے حکم تو‏ں روگردانی کردے ہوئے حضرت موسیٰ د‏‏ی جماعت وچ شامل ہوئے گئے سن تے اس راہ وچ انہاں نے ہر قسم دے آزارو اذیت نو‏‏ں خندہ پیشانی تو‏ں قبول کيتا اس موقع اُتے فرعون نے انہاں نو‏ں رافضی کہیا سی۔ پس رافضی اوہ شخص اے جو ہر اس چیز تو‏ں منہ موڑ لےجو خدا د‏‏ی بارگاہ وچ ناپسند ہوئے تے تواڈے لئے وچ اس لئی رو رہیا سی کہ تسيں نے کِداں ایہ جرأت د‏‏ی کہ اک اچھے ناں نو‏‏ں برا جانا تے تسيں خوفزدہ نہ ہوئے کہ بروز قیامت اس عظیم جرم دے حوالے تو‏ں خدا دے سامنے کيتا جواب دو گے۔؟!

حضرت امام صادقؑ نے جدو‏ں ایہ واقعہ سنیا تاں فرمایا:

"اگر عمّار نے آسمان تے زمین تو‏ں وی وڈا کوئی گناہ انجام دتا ہوئے تب وی انہاں دے انہاں جملےآں تو‏ں انہاں دے سارے گناہ محو ہوئے جاواں گے تے ایہ کم انہاں دے نیک اعمال تے حسنات وچ ایويں وادھا کريں گا جداں رائی برابر چیز نو‏‏ں دنیا تو‏ں ہزار گنیاوڈا کر دتا جائے۔"

حوالے

1. ابن منظور، ج7، 157؛ فراہیدی، ج7، 29۔
2. الاشعری، مقالات الاسلامیین، ص87۔
3. سبحانی،‌ بحوث فی الملل و النحل، ج 1، ص123
4. فیومی، ص232۔
5. نصر بن مزاحم وقعۃ صفین، ص34؛ یعقوبی، تریخ الیعقوبی، ج2، ص184۔
6. ابن اعثم، الفتوح، ج2، ص510۔
7. برقی، محاسن، ج1، ص157۔
8. برقی، محاسن، ج1، ص157۔

منابع

• اس مقالے دے کچھ اقتباست انسائیکلوپیڈیا د‏‏ی پنجويں جلد «معارف و معاریف» مؤلفہ سید مصطفیٰ حسینی دشتی، تو‏ں اخذ کیتے گئے نيں۔
• ابن اعثم، أبو محمد أحمد(م 314)، الفتوح، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالأضواء، ط الأولی، 1411ھ۔
• ابن منظور، لسان العرب،‌دار صادر، بیروت، 2003ء۔
• الاشعری، ابوالحسن، مقالات الاسلامیین واختلاف المصلین، بتحقیق محمد محیی الدین عبدالحمید، القاہرۃ: مکتبۃ النہضۃ المصریۃ، 1369ق/1950ء۔
• برقی، احمد بن محمد بن خالد، محاسن، مصحح جلال الدین محدث، دارالکتب الاسلامیہ، قم، 1371ھ۔
• سبحانی، جعفر، بحوث فی الملل و النحل، موسسۃ النشر الاسلامی، قم، 1420ھ۔
• شافعی،محمد بن ادریس، دیوان شافعی،‌دار احیاء التراث العربی، چاپ چہارم، 1402ھ۔
• فیومی، احمد بن محمد، المصباح المنیر،‌دار الہجرہ، قم، بیندا۔
• نصر بن مزاحم المنقری (م 212)، وقعۃ صفین، تحقیق عبد السلام محمد ہارون، القاہرۃ، المؤسسۃ العربیۃالحدیثۃ، الطبعۃ الثانیۃ، 1382، افست قم، منشورات مکتبۃ المرعشی النجفی، 1404۔
• یعقوبی احمد بن أبی یعقوب یعقوبی (م بعد 292)،تاريخ اليعقوبى، بيروت ، دار صادر، بى تا۔
• لغتنامہ دہخدا