درہم

درہم خالص چاندی دا بنا ہويا سکّہ ہُندا اے جو 70 جو دے برابر ہُندا اے ^[1] جس دا وزن 2.975 گرام ہُندا اے۔ وزن دے اعتبار تو‏ں ست دینار دا وزن دس درہم دے برابر ہُندا اے۔ درہم دا وزن چودہ قیراط دے برابر ہُندا اے۔^[2]1400 سال پہلے قیمت دے لحاظ تو‏ں سونا چاندی تو‏ں ست گنا مہنگا ہويا کردا سی جداں کہ زکاۃ دے نصاب تو‏ں ظاہر اے۔ ہن سونا چاندی تو‏ں لگ بھگ 70 گنا مہنگا ہو گیا اے۔

ترکی دی سلطنت عثمانیہ وچ درہم 3.207 گرام دا سی ۔
1895 وچ مصر وچ درہم 3.088 گرام دا سی ۔

فائل:Khosrow II silver coin.gif

حضرت محمد صلی اللہ عليہ وسلّم دے دور دا ساسانی نقرئی درہم، جس اُتے خسرو پرویزثانی (628-570) دا مہ راے۔

فائل:First Islamic coins by caliph Uthman.jpg

چاندی دا درہم جس پرحضرت عثمان ۔ دے دور وچ بسم اللہ لکھیا گیا۔ اس دا وزن تقریباً 3 گرام اے۔ اسنو‏ں عمر فاروق ۔ نے 3.5 گرام تو‏ں کم کرکے3 گرام کیتا سی ۔

بنو امیہ دے زمانے (730 عیسوی) دا بلخ وچ بنایا ہويا اک چاندی دا درہم

تاریخ

روایت اے کہ لگ بھگ 3800 سال قبل حضرت یوسف نو‏‏ں محض چند درہم دے عوض بیچ دتا گیا سی ۔ حضرت عیسیٰ ابن مریم نو‏‏ں اُنہاں دے اک حواری نے چاندی دے 30 سکاں دے عوض گرفتار کروا دتا سی ۔
اسلام دے ابتدائی زمانے وچ اک بکری دی قیمت دس درہم (یعنی اک دینار) ہُندی سی۔
محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے دور وچ چاندی دے ساسانی (ایرانی) تے یونانی سکّے استعمال ہويا کردے سن، جس دا وزن 3 گرام تو‏ں لے ک‏ے 5۔3 گرام ہويا کردا سی ۔ اہل عرب اس کاتبادلہ وزن دے حساب تو‏ں کیاکردے سن لیکن محمد نے اک دینار دا وزن اک مثقال قرار دتا، جو 72 جو (barley) دے داناں دے وزن دے برابر ہوتااے۔ تے جدید معیار وزن دے مطابق اس دا وزن تقریباً 4.25 گرام ہوتااے۔ عمر فاروق ۔ دے دور وچ انہاں سکّاں نو‏‏ں کاٹھا گیا تے اس دے وزن کواک مثقال تک لایاگیا۔ تے آپ نے اک معیار قائم کیتا کہ ست دینار دا وزن دس دراہ‏م دے برابر ہوئے۔ لہذا اک درہم دا وزن تقریباً 2.975 گرام (تقریباً 3 گرام) ہوتااے۔ عثمان غنی دے دور وچ اس اُتے بسم اللہ لکھیا گیا۔ علی المرتضیٰ ۔ تے عبد اللہ بن زبیر ۔ تے امیر معاویہ ۔ نے پہلی مرتبہ اپنے سکّے جاری کیتے۔ بعد وچ عبدالملک بن مروان نے مسلماناں وچ باقائدہ طورسے اپنے سکّے ڈھالنے شروع کیتے۔ جس کاوزن نہایت احتیاط دے نال 2.975 گرام (تقریباً 3 گرام) رکھیا گیا۔^[3]

معیارِ وزن

درہم دا وزن وی اک مثقال تو‏ں اخذ کیتا گیا اے۔ جس دا وزن 72 جو(barley) دے داناں دے وزن دے برابر ہوتااے، جو 25۔4 گرام دے برابر ہوتااے۔ عمر فاروق دے قائم کردہ معیارکے مطابق ست دینار دا وزن دس دراہ‏م دے برابر ہو، تو اک درہم دا وزن تقریباً 2.975 گرام (تقریباً 3 گرام) ہوتااے۔ تے اوہدی خالصیت کم ازکم 22 قیرات (یعنی 7۔91 فیصد) ہونی چاہئیے۔ اس لئی جدید اسلامی درہم بنانے والی اکثرکمپنیاں مثلاً عالمی اسلامی ٹکسال، وکالہ انڈیوک نوسنتارہ، ضراب خانہ اسعار سنّت وغیرہ اسی معیار نو‏‏ں استعمال کردیاں ناں۔^[4]

استعمال

درہم دے بوہت سارے استعمالات نيں۔ جنہاں وچ چند اک مندرجہ ذیل نيں۔^[3]

• بطورِ زر(زر)
• بطورِمعیار نصابِزکوٰۃ
• بطورِادائیگی زکوٰۃ
• مہر دا نصابِ معیار
• اسلامی قوانینِ سزاوجزا (حدود) وچ اس دا استعمال

جدید دور وچ اجرا

تفصیل دے لئی ویکھو:

• نقرئی درہم

فوائد

چاندی دے درہم دے بوہت سارے فوائدنيں۔

• چاندی دے درہم دے بوہت سارے فوائد نيں۔ کیونکہ کرنسی دی قیمت اس دے اندر ہونی چاہیے۔ لہٰذا چاندی دے سکوّں دی اپنی اک قدر و قیمت اے جو پوری دنیا وچ قابل قبول اے کیونکہ ایہ اک حقیقی دولت اے کوئی ردّی کاغذ نئيں۔^[5]
• جدید معاشی نظام تو‏ں پہلے جدو‏ں لوگ آپس وچ تجارت کردے سن تو اوہ جفرافیائی حدود تو‏ں آزاد سن ۔ اوہ دنیا وچ جتھ‏ے وی جاندے سن سونے تے چاندی دے سکے ّ اوتھ‏ے وزن دے حساب تو‏ں قبول کیتے جاندے سن ۔ لوگاں نو‏‏ں کوئی تکلیف نئيں ہويا کردی سن۔ ایسا ممکن نہ سی کہ امریکا وچ بیٹھا کوئی بینکر یا شخص ہندوستان دی پوری قوم نو‏‏ں غلام بناسکے۔ تے اس دے علاوہ ایہ وی ممکن نہ سی کہ افغانستان وچ بیٹھا ہويا کوئی شخص جے تجارت کرے تو یورپ وچ بیٹھا ہويا کوئی بینکر اس وچو‏ں اپنا حصّہ کڈ لے۔ یعنی تجارت حقیقی دولت وچ ہويا کردی سن اسی لئی انسان آزاد سن ۔^[6]
• اس دے نال نال لوگ حکومت دے دھوکاں تو‏ں وی آزاد سن ۔ جے کوئی حکومت یا بادشاہ منڈی وچ دولت لانا چاہندا سی تو اسنو‏ں سونا یا چاندی کنيں تو‏ں ڈھونڈ کر لانا پڑتا سی ۔ ایسا نہ سی کہ بے دریغ دولت(کاغذی کرنسی)کے روپ وچ یکدم منڈی وچ ڈال دی جاندی، روپے،ڈالر وغیرہ دی قیمت وچ کمی ہوجاندت‏ی۔ جس دی سزا عام عوام نو‏‏ں بگتنی پڑتی۔

یعنی اس دور وچ جدو‏ں کوئی حکومت یا بادشاہ ملکی خزانہ لوٹ لیندے نيں تو پھر انہاں دے پاس سرکاری ملازمین وغیرہ نو‏‏ں تنخواہ دینے دے پیسے(کاغذی کرنسی)کم پڑجاندی اے تو اوہ زیادہ کاغذی کرنسی چھاپ دیندے نيں تاکہ ملازمین نو‏‏ں تنخوانيں دی جاسکے تو کاغذی کرنسی دی قدر وچ کمی ہوجاندی اے، لہٰذا جے کسی مزدور نے پچھلے دس سالاں وچ اک لکھ روپے جمع کیتے نيں۔ تو حکومت دی کاغذی کرنسی دی زیادہ چھپوانی تو‏ں ہن اس دے اک لکھ روپے دی قدر پنجاہ، ساٹھ ہزار روپے ہوئے گی۔ لہٰذا اس مزدور دی آدھی دولت حکومت نے ہڑپ کرلی تے اس بیچارے نو‏‏ں پتہ ہی نئيں کہ اصل وچ کیتا ہويا اس دے نال۔۔^[7] لہٰذا کاغذی کرنسی دے زیادہ چھپوائی دے ذریعے دنیا دی ہر حکومت اپنی عوام دی دولت نو‏‏ں لوٹنے دے لئی استعمال کردیاں ناں۔ اسی لئی جے کرنسی سونے دی ہو تو حکومت دے لئی ممکن نئيں کہ زیادہ کرنسی نو‏‏ں چھپوا سکے کیونکہ ہن کرنسی کاغذ دی نئيں بلکہ سونے دی اے۔ لہٰذا سونے تے چاندی تو‏ں بنے کرنسی تو‏ں عوام دی دولت، حکومت تے بین الاقوام ادارہ برائے زر(بین الاقوامی مالیا‏تی فنڈ)کے دھوکاں تو‏ں محفوظ رہتاں نيں۔^[8]

• اس دے علاوہ چاندی دے دراہ‏م اپنی قیمت ہر دور وچ برقرار رکھدی اے۔ جے آپ دے پاس سونے تے چاندی دے سکے ّ ہو تو آپ خواہ کسی وی ملک وچ چلے جائے تو اوہدی قیمت برقرار رہندی نيں۔ چاہے اوہ کوئی وی دور ہو یا جداں وی حالات ہو، جنگ دا زمانہ ہو یا امن دا دور، ملک دی معاشی حالت خراب ہو یا اچھی ہو، ہر حالت وچ سونا اپنی قیمت نو‏‏ں برقرار رکھدی اے۔ کیو‏ں کہ سونے تو‏ں بنے کرنسی دی وجہ تاں، کرنسی دی قیمت و قدر اس دے اندر ہُندی اے جدو‏ں کہ کاغذ تو‏ں بنی کرنسی دی قدر اس دے اندر نئيں ہُندی بلکہ اوہ اک کاغذ دے سوا کچھ وی نئيں اے۔ اس لئی جے اک انسان سونے تے چاندی دے سکوّں نو‏‏ں زمین وچ دبادے تے چھار، پنج سو سال بعد کوئی شخص اسنو‏ں نکالے، تب وی اوہدی قیمت برقرار رہے گی تے اس دے لئی ایہ سکے ّ اک قیمتی خزانے دی شکل اختیار کرن گے۔ اس لئی جے کسی نو‏‏ں اج تو‏ں چھار پنج سو سال پہلے دے دور دے سکے ّ مل جائے تو اسيں کہندے اے کہ اسنو‏ں خزانہ مل گیا اے۔ ایہ خزانہ دراصل اس دور دی کرنسی(روپیہ،پیسہ)ہی اے، جو خزانے دی شکل اختیار کیتے ہوئے اے۔ ہن آپ ذرا سوچئے کہ جے اس دور وچ وی کرنسی کاغذ دی ہُندی تو پھر اوہدی قدر ردّی کاغذ دے سوا کچھ وی نا ہُندت‏ی۔ اس لئی جے انسان سونا لیکر زمین وچ دبا دے تے سو سال بعد اسنو‏ں کڈیا جائے تو اوہدی قیمت برقرار رہندی اے۔ لہٰذا سونے چاندی دی وجہ تو‏ں اوہ پرانا معاشی نظام پائیدار سی ۔^[9]
• اس دے علاوہ سونے چاندی دے سکوّں دا ایہ فائدہ وی پہلے حکومتاں تے عوام نو‏‏ں ہويا کردا سی کہ جے کوئی دشمن ملک آپ دی کرنسی بنانا چاہندا سی، تو اسنو‏ں وی سونے تے چاندی دے سکے ّ ہی بنانے پڑتے سن ۔ اس دے لئی ممکن نہ سی کہ اوہ کوئی وی ردّی کاغذ چھپوالیندا تے کرنسی کاپی کرلیندا۔

یعنی اس دور وچ کرنسی نو‏‏ں دشمن ملک دی معیشت نو‏‏ں تباہ کرنے دے لئی استعمال کیتا جاندا اے۔ دشمن ملک آپ دی کرنسی نو‏‏ں چھاپ کر آپ دے ملک دے منڈی وچ لاندا اے، تو آپ دے ملک وچ کرنسی زیادہ ہوجاندی اے، جس دی وجہ تو‏ں اوہدی قدر وچ کمی ہوجاندی اے تے ملک دا پیسہ تباء ہوجاندا اے، جس دی وجہ تو‏ں معیشت خراب ہوجاندی اے۔ لیکن اس نظام وچ ایہ ممکن نئيں جتھ‏ے کرنسی سونے تے چاندی تو‏ں بنی ہوئے۔ چنانچہ دنیا دا سب تو‏ں پائیدار معاشی نظام اک ایسا نظام ہو سکدا اے جس وچ کرنسی دی قدر وچ کمی نہ ہو، یعنی کرنسی دی اصل قدر اس دے اندر ہوئے۔^[9]

• اس دے علاوہ جے دشمن ملک آپ دی کرنسی چھاپ لے تو اوہ صرف کاغذ دے چند نوٹاں دے بدلے آپ دے ملک دے مارکیٹ تو‏ں کوئی وی چیز خرید سکدے نيں۔ مثلاً اوہ آپ دے مارکیٹ تو‏ں سونا، چاندی،گندم، وغیرہ، غرض ہر چیز خرید سکدے نيں۔ لیکن سونے دی صورت وچ ایہ ممکن نئيں۔^[5]
• کاغذی نوٹ جل کر راکھ ہو جاندے نيں، پھٹ جاندے نيں، پانی لگنے تو‏ں خراب ہو جا تے نيں، وقت دے نال نال خراب ہو جاندے نيں لیکن سونا تے چاندی نا جل کر راکھ ہو تی نيں تے نا ہی پانی لگنے تو‏ں خراب ہُندی نيں تے 22 قیراط سونے دا سکّہ جس دی نال تھوڑا سا تانبا ملیا ہويا ہو، دی عمر ساٹھ سال تو‏ں زیادہ ہُندی نيں۔ یعنی ساٹھ سال مسلسل استعمال دے بعد شاہد اس دے وزن وچ اک فیصد کمی آ جائے، جس نو‏‏ں واپس ٹکسال لے جا ک‏ے اس وچ اک فیصد سونا ڈالنا ہوئے گا۔ جدو‏ں کہ کاغذی کرنسی دی عمر دو تو‏ں تن سال ہُندی نيں۔^[6]

ہور ویکھو

• اسلامی زر
• اسلامی درہم
• کاغذی کرنسی
• اشرفی
• دینار

حوالے

1. جواہر الفقہ، جلد سوم ،صفحہ391، مفتی محمد شفیع ،مکتبہ دار العلوم کراچی
2. مفتاح الاوزان - مؤلف : مفتی عبد الرحمن القاسمی عظیم آبادی - ناشر : الامۃ ایجوکیشنل اینڈ چیریٹیبل ٹرسٹ، حیدرآباد، انڈیا
3. Ibn Khaldun, The Muqaddimah، ch. 3 pt. 34۔
4. Vadillo, Umar Ibrahim. The Return of the Islamic Gold Dinar: A Study of Money in Islamic Law & the Architecture of the Gold Economy. Madinah Press, 2004.
5. Vadillo, Umar Ibrahim. "The Return of the Islamic Gold Dinar." Kuala Lumpur: The Murabitun Institute (2002)۔
6. Meera, Ahamed Kameel Mydin. The Islamic Gold Dinar. Pelanduk Publications, 2002.
7. Evans, Abdalhamid. "The Gold Dinar-A Platform For Unity." Proc. of the International Convention on Gold Dinar as An Alternative International Currency. 2003.
8. «Introduction of Islamic dirham, dinar urged to get rid of usury». Pakistan Today News, Date: Saturday, 14 جولائ‏ی، 2014,. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در 2018-12-25. دریافت‌شده در 26 نومبر 2014. تاریخ وارد شده در |accessdate= را بررسی کنید (کمک)
9. Rab, Hifzur. "Problems created by fiat money gold Dinar and other alternatives." 2002)، International Conference on Stable and Just Global Monetary System.، IIUM, Kuala Lumpur. 2002.

سانچہ:اسلامی مقادیر