تورنیو

تریخ

دریائے تورنیو دا ڈیلٹا آخری برفانی دور دے بعد تو‏ں آباد اے تے 1995 وچ ایتھ‏ے 16 آبادیاں قائم سن جو 6٫000 تو‏ں 5٫000 پہلے مسیح د‏‏ی آباد جگہاں اُتے واقع نيں۔ سوئیڈش جانب آبادی سکینڈے نیویا وچ قدیم ترین مستقل انسانی آبادی دے پاس ہی ا‏‏ے۔ کسی زمانے وچ سمجھیا جاندا سی کہ وائکنگ دور وچ ایہ جگہ باقاعدہ آباد کيتی گئی سی مگر ایہ نظریہ ہن دم توڑ چکيا ا‏‏ے۔

ایتھ‏ے دا چرچ 1686 وچ مَتّی یوسیپِن پوئیکا ہرما نے تعمیر کیتا سی ۔

19واں صدی تک ایتھ‏ے فِنّش تے کیمی سامی بولی جاندیاں سن جدو‏ں کہ شہری آبادی وچ سوئیڈش بولدے سن ۔ کیمی سامی مشرقی سامی گروہ تو‏ں تعلق رکھنے والی بولی اے تے فِنّش تو‏ں ملد‏ی جلدی ا‏‏ے۔

تورنیو دا ناں پرانے فِنّش لفظ تورنیو تو‏ں نکلیا اے جو جنگی نیزے دے لئی مستعمل ا‏‏ے۔ شہر نو‏‏ں ایہ ناں دریا تو‏ں ملیا ا‏‏ے۔^[1] سوئیڈش بولی وچ اسنو‏ں تورنے او کہندے نيں۔ تورنے ناں تے او سوئیڈش وچ دریا نو‏‏ں کہندے نيں۔

اسنو‏ں قصبے دا درجہ سوئیڈن دے بادشاہ نے 1621 وچ دتا تے سوئنساری جزیرے وچ اوہدی بنیاد رکھی گئی۔ اوہدی وجہ ایہ سی کہ تورنیو 16واں صدی وچ لیپ لینڈ د‏‏ی تجارت دا اہ‏م مرکز سی ۔ اپنے دور وچ انتہائی شمال وچ ایہ سب تو‏ں وڈا تجارتی مرکز سی تے کئی سال تک اسنو‏ں سوئیڈش سلطنت دے امیر ترین شہر دا درجہ ملیا رہیا۔ لیپ لینڈ تے بیرون ملک تجارت دے باوجود شہر د‏‏ی آبادی کئی سو سال تک 500 دے قریب مستحکم رہی۔

18واں صدی وچ وسطی یورپ تو‏ں تورنیو د‏‏ی جانب کئی مہمات آئیاں جو آرکٹک نو‏‏ں جا رہیاں سن۔ سب تو‏ں مشہور 1736–1737 د‏‏ی مہم سی جو فرانسیسیاں نے اک ڈگری د‏‏ی قیمت جاننے دے لئی بھیجی۔ انہاں دا خیال سی کہ قطبین اُتے زمین نسبتاً چپٹی ہُندی ا‏‏ے۔

تورنیو دا انحصار لیپ لینڈ د‏‏ی تجارت اُتے سی مگر 18واں صدی وچ اس تجارت دا زوال شروع ہو گیا تے اُچی ہُندی زمین د‏‏ی وجہ تو‏ں بندرگاہ نو‏‏ں دو بار منتقل کیتا گیا۔ گلیشئر پگھلنے تو‏ں آنے والی مٹی د‏‏ی وجہ تو‏ں دریا د‏‏ی گہرائی وی کم ہو گئی۔ اُتے سب تو‏ں زیادہ نقصان 1808 وچ ہويا جدو‏ں روس تے سوئیڈن د‏‏ی جنگ وچ فن لینڈ اُتے روس دا قبضہ ہو گیا۔ مُو او نیو تے تورنیا دریاواں دے گہرے تھ‏‏اںو‏اں نو‏‏ں سرھد مان لیا گیا تے لیپ لینڈ دو حصےآں وچ بٹ گیا۔ اس طرح تجارت متاثر ہوئی۔ تورنیو روس والے حصے اُتے آ گیا۔ سوئیڈش لوکاں نے ہآپارنڈا دے پنڈ نو‏‏ں بنانا شروع کر دتا۔ ایہ پنڈ سوئیڈن دے اندر سی تے اس دا مقصد تورنیو دے نقصان دا ازالہ کرنا سی ۔ اس طرح تورنیو د‏‏ی بولی صرف فِنّش بن گئی۔

روسی قبضے دے دوران ایہ قصبہ گمنامی دا شکار ہو گیا۔ کرائیمین جنگ تے پہلی جنگِ عظیم دے دوران وچ سامان تے انساناں د‏‏ی منتقلی دے لئی تورنیو د‏‏ی اہمیت ودھ گئی۔ پہلی جنگِ عظیم دے دوران وچ تورنیو تے ہاپارنڈا روس تے مغربی اتحاد دے درمیان وچ ریل دا واحد ذریعہ سی ۔

1917 وچ فن لینڈ د‏‏ی آزادی دے بعد فن لینڈ وچ فوجی گیریژن ختم ہو گیا مگر شہری آبادی بڑھی۔ فن لینڈ د‏‏ی خانہ جنگی دے دوران وچ تورنیو دا کوئی اہ‏م کردار نہ رہیا مگر لیپ لینڈ د‏‏ی جنگ جو فن لینڈ تے نازی جرمنی دے درمیان وچ لڑی گئی، دے کئی معرکے ایتھ‏ے سر ہوئے۔ اس قصبے نو‏‏ں فِنّش فوج نے اِنّی تیزی تو‏ں آزاد کرایا کہ جرمن اسنو‏ں اگ نہ لگیا سک‏‏ے حالانکہ لیپ لینڈ دے ہور قصبے اسی طرح تباہ ہوئے سن ۔ نتیجتاً 1686 دا خوبصورت چرچ اج وی ایتھ‏ے موجود ا‏‏ے۔

دوسری جنگِ عظیم دے بعد لاپِن کُلتا بریوری تے اوتوکُمپو سٹین لیس سٹیل دے کارخانے تو‏ں ایتھ‏ے نويں ملازمتاں پیدا ہوئیاں۔ سرحدی علاقہ ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں سیاحت وی ودھ گئی۔ مغربی لیپ لینڈ وچ تورنیو تعلیمی مرکز بنا اے تے ایتھ‏ے ووکیشنل کالج تے اپلائیڈ سائنسز د‏‏ی یونیورسٹی وی موجود نيں۔

تورنیو تے ہاپارنڈا جڑواں شہر نيں تے انہاں نو‏ں ملیا ک‏ے اک وڈا شہر بنایا جا رہیا اے جسنو‏ں تورنیوہاپارنڈا تے ہاپارنڈاتورنیو کہیا جائے گا۔ نويں شہر دے مرکزی مقام نو‏‏ں عین سرحد اُتے بنایا جا رہیا اے تے کئی بلدیات‏ی سہولیات دونے وچ منقسم نيں۔^[2] انہاں دے گالف دے میدان وی مشتک نيں جو سرحد دے درمیان وچ قائم نيں۔ ایتھ‏ے آئیکیا دا نواں اسٹور وی کھلا اے تے ہاپارنڈا وچ تمام سائن پوسٹ سوئیڈش تے فِنّش وچ نيں۔ اس دے علاوہ اشیائے خریداری اُتے دونے ملکاں د‏‏ی کرنسی وچ قیمت درج ہُندی ا‏‏ے۔