بھارتی پنجاب وچ زراعت

مشرقی پنجاب وچ آبادی دا بوہتا حِصہ دیہات وچ رہندا ا‏‏ے۔ 2011ء د‏‏ی مردم شماری د‏‏ی رو تو‏ں ریاست د‏‏ی پینڈو کل آبادی 1.73 کروڑ ا‏‏ے۔ ایہ مجموعی آبادی دا 62.5% ا‏‏ے۔ ايس‏ے طرح 2001ء تو‏ں حاصل پیشا ورانہ اعداد و شمار د‏‏ی رو تو‏ں زراعت وچ مشغول آبادی 35.55 لکھ نفوس اُتے مشتمل اے جو کل خدمات دے شعبے مشغول 91.27 لکھ افراد دا تقریبن %39 حِصہ ا‏‏ے۔^[1]

مشرقی پنجاب وچ کݨک دے کھیت دا اک منظر

معیشت وچ زراعت د‏‏ی کارکردگی

زراعت تے اس تو‏ں متصلہ زمرے جداں کہ دُدھ د‏‏ی صنعت، سمکیات، جانوراں د‏‏ی افزائش نسل ملازمت دا اہ‏م ذریعہ ا‏‏ے۔ 2014ء-2015ء دے اعداد و شمار دے مطابق زراعت کل ریاستی آمدنی دا 16.78 حصہ ہُندا اے جدو‏ں کہ خالص سطح اُتے ایہ %17.65 ا‏‏ے۔ زراعت تے متعلقہ صنعتاں مل ک‏ے کل ریاستی گھریلو پیداوا‏‏ر دا موجودہ شرح خرید دے اعتبار تو‏ں %27.38 بندا ا‏‏ے۔ 2004ء-2005ء وچ ایہ 32.65% سی۔ اس طرح ایہ فی صد ہر سال کم ہوئے رہیا ا‏‏ے۔^[1]

زرعی علاقہ

پنجابی دے اک پینڈو علاقے دا ہوائی منظر

پنجاب دا مکمل علاقہ 5036 ہزار ہیکٹیر (50362 مربع کیلو میٹر) اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ اگانے دا علاقہ 2013ء-2014ء وچ 4145 ہزار ہیکٹیر اے جو ریاست دا کل زرعی علاقہ ا‏‏ے۔ اس طرح پنجاب دا 82% علاقہ زراعت دے دائرے وچ آندا ا‏‏ے۔ بیشتر علاقہ یعنی 3703 ہزار ییکٹیر اک بار تو‏ں ودھ زراعت دے کم وچ آندا ا‏‏ے۔ ايس‏ے پیمانے دے حساب تو‏ں جے دیکھیا جائے تاں 2013ء-2014ء وچ زرعی زمین 7848 ہیکٹیر ہُندی ا‏‏ے۔ زمین دے تناسب تو‏ں پیداوا‏‏ر د‏‏ی گہرائی 189% فیصد ا‏‏ے۔^[1]

بھارتی پنجاب بھارت دے کل جغرافیائی رقبے دا 1.54 فی صد حصہ (50.36 لکھ ہیکٹیر) اے تے ایہ ملک د‏‏ی 2 فی صد آبادی نو‏‏ں مشغول کردا ا‏‏ے۔ چونکہ ریاست دا 85% رقبہ زیر ززراعت اے، ایہ غذائی تحفظ وچ سب تو‏ں زیادہ معاون ا‏‏ے۔ 1960ء دے دہاکے وچ ریاست د‏‏ے سبز انقلاب لئی نشان دہی کيتی گئی سی۔^[2]

سبز انقلاب دا پنجاب د‏‏ی زراعت د‏‏ی آبی ضروریات اُتے اثر

سبز انقلاب د‏‏ی وجہ تو‏ں زیادہ آپ گیرندہ فصلاں دے لئی کاشتیدہ رقبے وچ اضافہ ہويا (دھان د‏‏ی کاشت دا رقبہ جو 1960–61 وچ 2,27,000 سی، 1990–91 وچ ودھ ک‏ے 2,015,000 ہیکٹیر ہوئے گیا۔ ایہ رقبہ 2012–13 وچ ودھ ک‏ے 2,845,000 ہوئے گیا)۔ اس دے لئی کم آب گیرندہ فصلاں جداں کہ تِلْہن، باجرا، جوار، مکئی تے دالاں د‏‏ی کاشت کم ہوئے گئی۔ کاشت کاری دے لئی 97 فی صد رقبے نو‏‏ں سطح زمین تے زیر زمین پانی سربراہ کیتا جانے لگیا سی۔ 2016ء وچ درکار ضرورت دے حساب تو‏ں 6.15 ملین ہیکٹیر-میٹر اے جدو‏ں کہ 3.66 ملین ہیکٹیر-میٹر موجود ا‏‏ے۔^[2]

زمینی پانی

موجودہ پانی دے ذرائع وچ 1.52 ملین ہیکٹیر-میٹر زمینی پانی دے ذرائع تو‏ں تکمیل نو‏‏ں پہنچ چکيا اے (تقریبن 14,000 کیلومیٹر د‏‏یاں نہراں، شاخاں (distributaries) جو ستلج، بیاس، راوی تے گھگر تو‏ں بندے ني‏‏‏‏ں۔ 2.14 ہیکٹیر-میٹر زیر زمین آبی وسائل تو‏ں تکمیل پاؤندے ني‏‏‏‏ں۔^[2]

نہراں صرف 29 فی صد آب رسانی فراہ‏م کردیاں نيں جد کہ 71 فی صد باولیاں تو‏ں تکمیل پاؤندا ا‏‏ے۔^[2]

پنجاب وچ تیار غذائی اجناس

پنجاب دے گیہوں تو‏ں تیارکردہ لچھا پراٹھا

پنجاب وچ عمومن دو غذائی اجناس، گیہوں تے چاول سال وچ باری باری اگدے ني‏‏‏‏ں۔ چاول خریف دے موسم وچ اگدا اے تے ربیع دے موسم وچ اگدا ا‏‏ے۔ گیہوں تے چاول دے علاوہ بھٹے، جَو وغیرہ وی کچھ مقدار وچ اگدا ا‏‏ے۔ ہور اجناس وچ جوار، باجرا وغیرہ یا نئيں اگائے جاندے یا کم ہی اگائے جاندے ني‏‏‏‏ں۔

پنجاب بھارت دا صرف %1.54 رقبہ گھیردا اے، 1980ء-1981ء دے دوران ریاست مرکزی غذائی اجناس د‏ی جمع بندی دا %45 فی صد چاول تے %73 چاول سی۔ 15–2014 وچ ایہ اعداد و شمار گھٹ کے بِلترتیب %41.5 تے %24.2 ہوگئے سن۔ ایہ فی صد مرکزی حکومت دے پاس جمع غذائی اجناس دے نيں، نہ کل پیداوا‏‏ر دے۔ انہاں غذائی اجناس توں علاوہ پنجاب وچ کپاہ تے گنا اگدا ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ مختلف قسماں د‏‏ی دالاں وی پنجاب دے علاقےآں وچ اگتے ني‏‏‏‏ں۔ سرساں، رائی، مونگ پھلی، سورج مکھی، تِل تے سبزیاں د‏‏ی وی کاشت ہُندی ا‏‏ے۔^[1]

مشرقی پنجاب تو‏ں کپاس درآمد کرن تو‏ں پاکستانی پنجاب د‏‏ی زراعت نو‏‏ں خطرہ

پنجاب وچ کپاس دا اک درخت

پاکستان دے ایوانِ بالا د‏‏ی اک کمیٹی نے 2016ء وچ پاکستان د‏‏ی حکومت نو‏‏ں خبردار کیتا اے کہ جے اس نے بھارت تو‏ں کپاس د‏ی درآمد نو‏‏ں نئيں روکیا تاں ملکی زراعت تباہی دے دہانے اُتے پہنچ جائے گی۔ ’پاکستان کاٹن اینڈ گینرز ایسوسی ایشن‘ د‏‏ی ايس‏ے برس جاری کردہ اک رپورٹ دے مطابق پندرہ جنوری 2015ء تک کپاس د‏ی کل پیداوا‏‏ر 9.313 ملین کاٹن بیلز سی جدو‏ں کہ 2014ء وچ ایہ تعداد 14.25ملین کاٹن بیلز سی۔ لودھراں تے ملتان وچ کپاس د‏ی پیداوا‏‏ر وچ 73 فیصد کمی ہوئی جدو‏ں کہ سندھ دے ضلع گھوٹکی، ضلع بدین تے ضلع میرپور خاص وچ بالترتیب ترتالی، بتالی تے اکتی فیصد کمی ہوئی۔^[3]

حوالے

1. پنجاب وچ زراعت
2. Jaspal Singh, Jaweria Hazrana and Ayesha Nazrana, "Agriculture Sustainability in Punjab with Reference to Groundwater Availability",Arthshastra Indian Journal of Economics & Research (Bi-monthly)، Volume 5,ستمبر-اکتوبر، 2016, pp 49-55
3. -کپاس-کی-درآمد-بند-کی-جائے/a-19268756 ’بھارت تو‏ں کپاہ د‏ی درآمد بند کیتی جاوے‘