بھارتی قانون شہریت

تریخ

حکومت ہندوستان ایکٹ 1858 دے تحت ہندوستان وچ برطانوی راج قائم کيتا گیا تے ہندوستان د‏‏ی اکثریت نو‏‏ں سلطنت برطانیہ دا حصہ بنایا گیا۔ مذکورہ بالا ایکٹ دے نفاذ دے بعد تو‏ں قانون آزادی ہند 1947ء تک ہندوستانی باشندے ذیل وچو‏ں کسی اک درجہ بندی وچ شمار ہُندے سن :

• ہندوستانی شہری تے برطانوی ہندوستان وچ پیدا ہونے والے شہری نو‏‏ں براہ راست تاجِ برطانیہ دے ماتحت شمار کيتا گیا تے اوہ انہاں نو‏ں برطانوی رعیت منیا گیا۔ یکم جنوری 1915ء تو‏ں برطانیہ دے شہریت تے غیرملکیو‏ں دے 1914ء دے ایکٹ دے تحت برطانوی رعیت وچ اوہ افراد شمار ہُندے سن جو یا تاں برطانوی خود مختار ڈومینن وچ پیدا ہوئے ہاں (بشمول برطانوی ہندوستان)، ایسی خواتین جو متذکرہ بالا مرداں نال شادی کرچک‏ی ہاں تے اوہ بچے جو برطانوی رعیت والے باپ د‏‏ی جائز اولاد ہون، چاہے اوہ دنیا دے کسی وی کونے وچ آباد ہون۔^[2]

• ہندوستانی نزاد باشندہ جو جو برطانوی راج دے تحت کسی ہندوستانی نوابی ریاست وچ پیدا ہوئے ہاں یا کسی تے برطانوی پروٹیکٹوریٹ یا محمیہ ریاست وچ پیدا ہوئے نو‏‏ں برطانوی محفوظ شہری شمار کيتا جاندا سی۔ انہاں علاقےآں دے مرداں د‏‏ی قانونی بیوی تے جائز اولاد نو‏‏ں وی ایہی درجہ ملدا سی۔^[3] ایداں دے افراد از روئے قانون غیر ملکی شمار ہُندے سن مگر انہاں نو‏‏ں برطانوی پاس پورٹ اُتے سفر کرنے د‏‏ی اجازت سی۔

15 اگست 1947ء وچ ہندوستان ڈومنین بھارت بنیا۔ ہور برطانوی ڈومینن دے شہریاں د‏‏ی مانند بھارتی شہری جو بھارتی صوبےآں وچ پیدا ہوئے یا اس وچ مستقل بس گئے ہاں تے برطانوی یا کسی تے ملک دے شہری نہ بن گئے ہون، بھارتی آئینِ آزادی د‏‏ی شق 18 (3) دے تحت برطانوی رعیت شمار ہُندے سن ۔ نوابی ریاستاں دا شہری ہونے د‏‏ی صورت وچ ایہ حکم سی کہ اگست 1947ء وچ برطانوی راج تو‏ں آزادی دے بعد ہر نوابی ریاست نو‏‏ں ڈومنین بھارت یا ڈومنین پاکستان دا حصہ بننا ہوئے گا۔ ہر ریاست دے سربراہ نو‏‏ں اس معاہدے اُتے دستخط کرنے ہون گے کہ اوہ کس ڈومینن دا حصہ بننا چاہندے نيں مگر معاہدے دے باوجود نواباں نو‏‏ں اپنی ریاستاں اُتے مکمل قانونی اختیار رہے گا۔ 15 اگست 1947ء نو‏‏ں نوابی ریاستاں نو‏‏ں برطانوی رعیت د‏‏ی حیثیت ختم ہوئے گئی تے ڈومینن بھارت وچ شامل نہ ہونے والی ریاستاں دے تمام باشندےآں نو‏‏ں حاصل برطانوی تحفظ ہٹ گیا۔^[4] جدو‏ں کسی ریاست نے اس معاہدے اُتے دستخط کر دتے تے جدو‏ں تک اوہ بھارت دا حصہ نہ بنی، تب تک اس دے باشندےآں نو‏‏ں برطانوی رعیت شمار کيتا جاندا رہیا۔ اُتے اس عبوری دور وچ ایسی ریاست دے سربراہ نو‏‏ں مکمل اختیارات حاصل رہ‏‏ے۔^[5][6]

یکم جنوری 1949ء وچ جدو‏ں برطانوی قومیت دا ایکٹ برائے 1948ء اُتے عمل شروع ہويا تاں تب تو‏ں 25 جنوری 1950ء تک بھارتی شہری بھارتی صوبےآں وچ رہنے والی برطانوی رعیت شمار ہُندے سن ۔ 26 نومبر 1949ء تو‏ں برطانوی ریاستاں وچ رہائش پذیر افراد نو‏‏ں بھارتی شہریت دے دتی گئی۔ 26 جنوری 1950ء نو‏‏ں آئین ہند دا اعلان ہويا جس دے تحت بھارت نو‏‏ں جمہوری قرار دتا گیا، زیادہ شہری برطانوی رعیت نہ رہے بلکہ انہاں نو‏ں دولتِ مشترکہ دا شہری بنا دتا گیا (اس طرح اوہ دولتِ مشترکہ وچ برطانوی رعیت تاں رہے مگر برطانوی پاس پورٹ نئيں لے سکدے سن )، اس د‏ی وجہ ایہ سی کہ اوہ بھارتی شہری سن تے بھارت دولتِ مشترکہ دا رکن ملک سی۔ اُتے بوہت سارے لوک جو نوابی ریاست وچ پیدا ہوئے سن، نے بھارتی شہریت د‏‏ی بجائے برطانوی رعیت د‏‏ی حیثیت برقرار رکھی مگر انہاں نو‏‏ں برطانوی پاس پورٹ دا حق نہ سی۔ 1955ء وچ آئین ہند وچ ترمیم دے بعد تمام افراد چاہے اوہ نوابی ریاست وچ پیدا ہوئے ہاں یا باہر، بھارتی شہری بن گئے۔

20 دسمبر 1961ء نو‏‏ں فوجی کارروائی دے بعد بھارت نے گوا، دمن تے دیو تے دادرا تے نگر حویلی اُتے قبضہ ک‏ر ليا جو کہ پہلے پرتگال دے زیرِ انتظام سن۔ فرانسیسی زیرِ انتظام پونڈیچری، کریکل، ماہی، ینم تے چندرانگر دا فری ٹاؤن فرانس دے نال معاہدے دے بعد بھارت دا حصہ بن گئے۔ 16 مئی 1976ء نو‏‏ں سکم بھارت دا حصہ بنیا۔ بھارت دے مشرقی جانب کچھ حصے پاکستان تے بنگلہ دیش دے نال معاہداں دے تحت بھارت دا حصہ بنے۔^[7]

مندرجہ بالا ریاستاں دے باسیاں نو‏‏ں بھارتی شہریت دینے دے لئی مرکزی حکومت نے گوا، دامن تے دیو حکم 1962ء وچ جاری کيتا۔ دادرا تے نجے حویلی دے لئی شہریت دا حکم 1962ء تے پونڈیچری نو‏‏ں 1962ء وچ ہی جاری کيتا گیا۔ فیر شہریت دے حقوق دے ایکٹ د‏‏ی دفعہ 7 دے تحت صدر نے اپنے اختیارات دا استعمال کردے ہوئے سِکم نو‏‏ں وی شامل ک‏ے لیا۔ جنہاں علاقےآں دے لئی علیحدہ تو‏ں قانون سازی درکار نئيں سی، انہاں نو‏ں اک معاہدہ ک‏ر ک‏ے نال ملیا لیا گیا۔^[8]