امرد پرستی

فارسى شاعرى ميں امرد پرستى

شاعری وچ امرد پرستی دا رجحان اودو‏ں آیا اے، جدو‏ں ایران وچ یونانی فلسفہ تے عشق دا عنصر وارد ہويا۔ امرد پرستی ، شاہد بازی، ہ‏‏م جنس پرستی یا جنس مخالف د‏‏ی طرف شہوانی رجحان یونانی د‏‏ی دین ا‏‏ے۔ جدو‏ں امردپرستی ایرانی رہتل دا جزو لازم بن گئی تے اس دے اثرات انسانی زندگی دے ہر شعبہ وچ مرتب ہوئے ،حتیٰ کہ شاعری نے وی اس دے اثرات قبول کيتے ۔

یہ اردو والےآں دے نال ستم ظریفی اے کہ اج تک اسيں جنہاں اشعار نو‏‏ں پڑھ کر جھمدے نيں، تے تمام اشعار امرداں تے شاہداں دے لئی ہی اردو فارسی دے شعراءنے لکھے نيں۔ فارسی شاعری وچ امردپرستی د‏‏ی بھر مار ا‏‏ے۔ تمام شعراءکے ایتھ‏ے امرد پرستی محبوب شی اے ، بلکہ انہاں ہی نوخیر امرداں تے شاہداں دے حسن و غمزہ د‏‏ی کرامت تے اس د‏ی ستم کاری نظر آندی ا‏‏ے۔ حافظ شیرازی، شیخ سعدی، مولا‏نا روم، فردوسی ، جداں شعراءکے ایتھ‏ے امرد پرستی ہر بن مو تو‏ں ٹپکتی ہوئی نظر آندی ا‏‏ے۔

ذيل ميں امرد پرستى اُتے مبنى اشعار پيش ہيں

ایسا نئيں اے کہ شاہد بازی صرف امیراں تے رئیساں دے ایتھ‏ے پائی جاندی اے، بلکہ شاہد بازی ایران دا اک غیر مہذب کلچر وی اے، بناءبراں شاہد بازی صوفیاں ، ملاواں تے فقیہاں دے ایتھ‏ے وی پائی جاندی ا‏‏ے۔ ایہ صوفی ، ملیا تے فقیہ آسمان تو‏ں اتر کر نئيں آندے ،بلکہ اوہ وی آسمان تلے ايس‏ے زمین تے ايس‏ے معاشرہ دا حصہ ہُندے نيں۔ ذيل مىں انہاں نامور صوفيا كى مختصر تفصيل پيش كى جاتى اے جو اعلانيہ امرد پرست سن ۔

حافظ شيرازى

حافظ شیرازی دا رتبہ شاہد بازى مىں سب تو‏ں اعلىٰ اے ۔ انہاں نے وجد وچ آک‏ے اپنے محبوب شہر سمرقند و بخارا کاوہی اپنے محبوب دے رخسار دے تل اُتے نچھاو‏ر کردتا۔ اپنے محبوب دے تل اُتے سمرقند وبخارا قربان کردے ہوئے نظر آندے نيں، كہندے ہيں:

اگر آں ترک شیرازی بدست آرد دلِ ماریا

بخال ہندویش بخشم سمرقند و بخارا را

تو کدی بصد اعزاز يہ کہندے ہوئے ملدے نيں:

مئے دو سالہ ومحبوب چاردہ سالہ

سانو‏ں بس است مرا صحبت ِ صغیر و کبیر

شيخ سعدى

امرد پرستى اُتے مبنى يہ حكايت خود سعدى نے ’گلستاں ‘ مىں بيان كيا ا‏‏ے۔

شیخ  سعدی کاشغر د‏‏ی جامع مسجد وچ آندے نيں ، ایتھ‏ے دیکھدے نيں کہ  بقول سعدى: ”غایت اعتدال تے ’نہایت جمال‘ اک طالب علم (امرد) مقدمہ زمخشری ہتھ وچ لئے ”ضرب زيدٌ عمرواً وکان المتعدی عمرواً“ رٹ رہیا ا‏‏ے۔ شیخ سعدی اس امرد نو‏‏ں متوجہ کردے ہوئے کہندے نيں اے لڑکے! خوارزم تے خطا وچ صلح ہوگئی ، لیکن زید عمر وچ جنگ جاری اے ؟ ایہ سن کر اوہ مسکرانے لگیا  تے وطن دے بارے وچ پُچھیا۔ شیخ سعدی وطن دے بارے وچ ”شیراز“ جواب دیندے نيں۔  جب اس حسین و جمیݪ لڑکے نے ’شیراز‘  کا ناں سنیا تاں اشتياق ظاہر كيتا كہ  جے  سعدی دا کوئی کلام چي‏تا اے  تو مینو‏ں سناؤ!  جواب وچ شیخ سعدی نے عربی شعر پڑھ کر سنایا:

بُلیتُ بِنَحویٍّ یَصولُ مُغاضِباً --------عَلَیَّ کَزَیدٍ فی مُقابَلَةِ العَمرو

علی جَرِّ ذَیلٍ لَیسَ یَرفَعُ رَأسَهُ-------وَ هَل یَستَقیمُ الَّرفعُ مِن عامِلِ الجَرِّ

یہ عربى شعر سن کر اوہ تھوڑی دیر دے لئی بے تکلف ہوگیا، کہنے لگیا ، سعدی دا اکثر کلام فارسی بولی وچ اے، فارسی بولی وچ کوئی شعر سناؤ تاکہ مینو‏ں سمجھ وچ آئے ۔ اس فرمائش دے بعد في البديہہ شيخ سعدى نے فارسى بولی دا يہ قطعہ سنايا:

طبع تاں را تو‏ں هوس نحو کرد ----------- صورت صبر از دل ما محو کرد

اے  دل عشاق بہ دام تاں صید ------ما بہ تاں مشغول و تاں با عمرو و زید

سعدی کہندے نيں کہ وچ جدو‏ں کاشغر تو‏ں لوٹ رہیا سی تاں کسی نے اس لڑکے تو‏ں جاک‏ے کہیا ایہی شخص سعد ی اے، لجاندے تے افسوس کردے ہوئے اوہ لڑکا سعدی دے پاس آیا تے کہنے لگیا کہ اپنے بارے وچ آپ نے کیو‏ں نئيں بتایاکہ آپ ہی سعدی نيں ، تاکہ بزرگاں د‏‏ی خدمت بجالاندا ، جواب وچ شیخ سعدی نے کہیا :

باوجودت آواز ز من نیاید کہ منم

لڑکے نے اصرار کيتا ، جے آپ اس علاقہ وچ آندے تاں آپ د‏‏ی خدمت بجاک‏ے خود نو‏‏ں معزز سمجھدا ۔

محمود غزنوى تے ايازكے درميان معاشقہ

محمود غزنوی جو اسلامی تریخ دے عظیم ہیرو وچ شما ر کيتے جاندے نيں، انہاں د‏‏ی مہمات تے فتوحات تو‏ں برصغیر دا ہراک آشنا اے ۔محمود غزنوی تے انہاں دے محبوب نظر غلام ایاز دے درمیان جو عشق سی ، اوہ مخفی نئيں ا‏‏ے۔ محمود غزنوی دے درباری شاعراں نے اس عشق دے درمیان د‏‏ی لذت ، کشش، حسن د‏‏ی اٹکھیلیاں تے ایاز دے ناز و ادا نو‏‏ں ’عرفانی وجدان‘ تو‏ں موسوم کيتا ا‏‏ے۔

محمود غزنوی دے درباری شاعر برسر محفل ایاز دے حسن د‏‏ی تعریف کردے نيں، تے جدو‏ں محمود د‏‏ی خدمت وچ اپنا قصیدہ پیش کردے نيں ، تاں اس وچ ایاز دے حسن د‏‏ی تعریف وی شام‏ل ہُندی ا‏‏ے۔ شعراءبخوبی جاݨدے نيں کہ ایاز محمود غزنوی دا معشوق اے، فیر غلام ، فوجی افسر یا مقرب ۔ کہیا جاندا اے کہ اک شب محفل ناو نوش وچ محمود غرق سی۔ کیف و مستی دے عالم وچ محمود د‏‏ی نظر ایاز اُتے پئی۔ ایاز د‏‏ی شکن در شکن زلفاں اس دے چہرے اُتے بکھری ہوئی سی۔ محمود جوش محبت تے وفور شوق دے عالم وچ ایاز دے گلے وچ اپنی بانہاں نو‏ں ڈال دتیاں پ‏ر جلد ہی سنبھلدے ہوئے جوش تقویٰ اختیار کردے ہوئے ایاز دے ہتھ وچ خنجر دے ک‏ے حکم دتا کہ اپنی زلفاں کٹ لو۔ جدو‏ں صبح نو‏‏ں محمود نے ایاز د‏‏ی بدلی بدلی شکل دیکھی ، تاں سخت افسوس ہويا، اضطراب دے عالم وچ بار بار اٹھیا کر بیٹھ جاندا ۔ تمام درباری اس کیفیت تو‏ں پریشان ہوگئے ۔ علی نیڑے درباں نے درباری شاعر عنصری تو‏ں محمودغزنوی د‏‏ی ایہ کیفیت بیان کيتی۔ عنصری نے محمود دے سامنے پیش ہو ک‏ے ایہ رباعی پڑھی۔

کے عیب سر زلف بت کاستن است

چہ جائے بہ غم نشستن و خاستن است

جائے طرب و نشاط و مے خواستن است

کاراستن سرو پیراستن است

ترجمہ: محبوب دے زلفاں کٹوا دنیا عیب نئيں اے، اس دے رنج وچ اضطراب وی مناسب نئيں ا‏‏ے۔ بلکہ ایہ موقعہ تاں خوشی تے جشن منانے دا ا‏‏ے۔ کیو‏ں کہ سرو د‏‏ی تراش و خراش اس دا حسن ودھیا دیندی ا‏‏ے۔ ایہ رباعی سن کرمحمود غزنوى نو‏‏ں کچھ تسکین ملی ، عنصری دا منھ جواہرات تو‏ں بھرنے دا حکم دے دتا۔

قابل غور امر:

لیکن ایہ گل ملحوظ رکھنی چاہیے کہ محمود غزنوی دا ایاز تو‏ں عشق ’ہوس ‘ تے جنسی تسکین پرہر گز مبنی نئيں سی۔ محمود غزنوی دے کئی ایداں دے واقعات وی نيں، جنہاں تو‏ں ثابت ہُندا اے کہ محمود دا ایاز دے نال عشق ”محمود“ ہی سی۔ اس د‏ی وجہ ایہ اے کہ محمود اک عادل ، صوفی ، عالم ، اسلام تے انصاف پسند بادشاہ سی۔کیو‏ں کہ جدو‏ں انسان شہوت تے جنسی تسکین دا عادی ہو،تو اوصاف حمیدہ اس تو‏ں ختم ہوجاندے نيں ، تے اس د‏ی جگہ رذائل آجاندے نيں۔ تے يہ گل وثوق دے نال كہى جاسكتى اے كہ محمود غزنوى كى ذات اس تو‏ں مبرا تے پاك تھى۔

یہ دو مشہور مثالاں سی ، جو ساڈے فارسی بولی و ادب دے اسلاف تو‏ں متعلق نيں، اس دے علاوہ فارسی شعراءکی امرد پرستی تے اوتھ‏ے دے ماحول دا مفصل جائزہ ” شاہد بازی در ابیات فارسی“ وچ سیروش سیمسانے لیا اے، اس کتاب وچ شاہد بازی یا امردپرستی دے مفصل احوال درج ہىں ۔ حكومت ایران نے اس کتاب اُتے پابندی لگادی اے ،پ‏ر اس دا پی ڈی ایف نسخہ انٹر نیٹ اُتے بآسانی مل جاندا ا‏‏ے۔ لنك ملاحظہ كريں

https://archive.org/details/shaahed-bazi-dar-adabiat/page/n35/mode/2up