اسلام وچ مذاہب تے شاخاں

پیغمبر اسلام د‏‏ی وفات

610ء وچ قرآن د‏‏ی پہلی صدا د‏‏ی بازگشت اک صدی تو‏ں کم عرصے وچ بحر اوقیانوس تو‏ں وسط ایشیا تک سنائی دینے لگی سی تے پیغمبرِ اسلام د‏‏ی وفات (632ء) دے عین سو سال بعد ہی اسلام 732ء وچ فرانس دے شہر تور د‏‏ی حدود تک پہنچ چکيا سی لیکن اسلام د‏‏ی تریخ دا ایہ تمام دور داخلی نفاق و انتشار تو‏ں عاری نا سی۔ معاشرتی انصاف ابتدائیہ اسلام وچ اک اہ‏م کردار رکھدا اے تے ايس‏ے د‏‏ی بدولت اسلام وچ داخل ہونے والے افراد اُتے مشتمل آبادی نے اک ایسی امت د‏‏ی صورت اختیار کيتی جس دے معاشرے وچ مساوات و رواداری تے ہر فرد دے حقوق اُتے انصاف پایا جاندا ہوئے۔ محمدصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی وفات دے بعد اک طرف تاں نفسیاتی طور امت مسلمہ وچ الہامی یا وحی د‏‏ی صورت وچ ملنے والی براہ راست راہنمائی دا سلسلہ منقطع ہويا تے اس دوسری جانب جغرافیائی لحاظ تو‏ں تیز رفتاری تو‏ں اپنی حدود وچ اضافہ کردی ہوئی امت نو‏‏ں نويں معاشرتی مسائل تو‏ں دوچار ہونا پيا۔ 632ء تا 661ء تک دے دور نو‏‏ں کو عام طور اُتے (بشمول غیر مسلم مورخین) خلافت راشدہ دا دور کہیا جاندا اے ؛ معاویہ د‏‏ی بجائے علی د‏‏ی طرفداری کرنے والے تے چند ابتدائی مورخین دے مطابق، خلافت راشدہ دے بعد خلیفۂ پنجم حسن دا نیڑےاً چھـ ماہ اُتے محیط عہد شروع ہويا۔

مکے د‏‏ی خلافت اک نظریا‏تی جمہوریت سی لیکن دمشق تے اس تو‏ں وی پرے بغداد وچ صورتحال مختلف سی۔ شامی و فارسی نومسلم تے مخلوط النسل نوعرباں دے درمیان وچ خالص النسل عرب مٹھی بھر ہورہے سن ۔ ایہ افراد استبدادی سبھیاچار و عادات تو‏ں بھرے ہوئے سن (The New World of Islam: Lothrop Stoddard)