Vitòrio Emanuel I

Vitòrio Emanuel I Vitòrio Emanuel I, nassù a Turin ij 24 ëd luj dël 1759, sconda masnà ëd Vitòrio Medeo III, dal 1793 al 1796 a combat con corage për la difèisa dj'Alp an Val d'Osta, contra ij fransèis. Drocà la monarchìa dlë dzèmber dël 1798 as artira con la famija an Sardëgna, për rintré an sël continent l'ann dòp, pront a torné an Piemont con le vitòrie ëd Suvorov e dj'amperiaj contra ij fransèis. Për l'ampediment rivà da Vien-na, a ancamin-o soe peregrinassion umiliante. Nen rassegnà a l'esili 'me sò frel Carl Emanuel IV, a spera che n'antensa atività diplomàtica a-j përmëtta d'oten-e torna ij teritòri dla coron-a sabàuda. Arvelasse inùtij tuti ij tentativ, dël 1806 a torna an Sardëgna, anté ch'a viv an dignitosa povertà. Antramentre, dël 1802, a l'era dventà re, che Carl Emanuel a l'avìa abdicà. Drocà Napoleon, a lassa sò frel Carl Felis regent an Sardëgna e ij 20 ëd maj dël 1814 a rintra an trionf a Turin; ël di apress a scancela la legislassion e j'ordinament butà daj fransèis. Cand apress la bataja ëd Waterloo la pas a torna an Euròpa, a arciama a Turin ëdcò la famija. Con ël tratà ëd Paris a oten la Liguria e a-j dan andaré Nissa Marìtima e part ëd la Savòja. Marià con Marìa Teresa, sò ùnich fieul mas-cc a l'era mòrt (a-j restavo quatr fije: Beatris, fomna ëd Fransesch IV; le binele Marìa Teresa e Mariana; Marìa Cristin-a). Dagià che gnanca sò frel a l'avìa d'ardité mas-cc, a l'ha arciamà a Turin Carl Albert, a col temp sot-tenent ant l'esèrcit fransèis, ch'a sarìa dventà re apress Carl Felis si la situassion genealògica a fussa nen cangià (e an efet a cangërà pà). Dël 1816, Vitòrio Emanuel a fa torna duverté l'Academia militar. Contrari a qualsëssìa prinsipi costitussional, a preferiss abdiché dòp ij moviment dël 1821 an favor ëd sò frel Carl Felis. An col moment Carl Felis a l'era a Mòdena për saluté a sò passage ël re 'd Nàpoli ch'a rintrava da Lubian-a, e Vitòrio Emanuel a nòmina regent Carl Albert. Ai present a dis: I pòrto con mi l'aringret d'avèj travajà për gnente al boneur ëd mè pòpol e a part për Nissa. Vitòrio Emanuel as artira ant ël castel ëd Moncalé anté ch'a meuir ij 10 ëd gené dël 1824.