Scritor an lenga fransèisa. Jules Verne a nass a Nantes l'8 ëd fërvé dël 1828, fieul dl'avocat Pierre e ëd Sophie Allotte de la Fuÿe; a l'ha 'n frel (Paul) e tre seur (Anna, Mathilde e Marie).
Apress ël liceo a Nantes a studia drit e as làorea a Paris dël 1850, ma già ant j'agn dl'università soe passion a son la literatura e ël teatro e, al prinsipi, për vive as buta a dé 'd lession privà.
Tra l'àutr, anviron dël 1848, an colaborassion con Michel Carré a l'avìa scrivù ij librèt për doe operëtte; dël 1850 a l'é stàita arpresentà con sucess soa comedia an vers Pailles rompues, con na contribussion ëdcò d'Alexandre Dumas fieul.
Otnù un pòst da segretari al Théâtre Lyrique, a l'ha scrivù vàire librèt për òpere còmiche e operëtte.
Chèich ëstorie për viagiator publicà an sël Musée des Familles a mostravo già coj ch'a l'ero sò talent e ij sò tema.
A l'é vnù arnomà dël 1863 con la publicassion, an sël Magazin d'éducation et de récréation dl'editor Hetzel, ëd Cinq semaines en ballon, n'euvra che, surtìa an volum dël midem ann, a l'ha anandià un neuv géner literari, col dël romanz d'aventura anspirà al progress sientìfich.
Andrinta a cost model, viaman përfessionà durant quarant'agn, Verne a l'ha tirà fòra la serie dij Viage strasordinari a travers dij mond conossù e dësconossù, pì che sessanta volum publicà a parte dal 1863.
Chità Paris dël 1872, ant ël clima ëd repression anti-comun-a, a l'é stabilisse ant la provinsa, ma a l'ha fàit ëdcò dij viage longh an Anghiltèra, an Ëscandinavia, ant la Mérica dël nòrd, ansima a na barca ch'a l'avìa catà con ij sòld ëd soe publicassion.
Pì tard, a l'ha avù pì car d'isolesse, bele seghitand a scrive romanz, conte, euvre geogràfiche, comedie.
Dël 1886 a l'é stàit ferì da 'n colp ëd rivoltela tirà da 'n sò novod malavi ëd testa; sòn a l'ha falo vnì ancor pì ombros, che già a l'avìa un brut caràter e a l'era pòch ëd compagnìa.
An tut, Verne a scriv otanta an tra romanz e conte longhe, vàire euvre ëd divulgassion e a fa arpresenté, da sol o an colaborassion, na quindzen-a ëd travaj për ël teatro.
Ij sò lìber a son destinà dzortut a la gioventura, sò stil a l'é ciàir e a l'é bel fé da capì.
Le stòrie a son anciarmante për le novità dle situassion e dij përsonage.
Tutun, ël sens e ël mëssage dij sò scrit a l'é motobin ancreus.
L'ambient coltural
Cand ch'a vivìa a Paris, Verne a l'era bin antëgrà an sò ambient coltural; a l'era amis dij doi Dumas, dël fotògrafo Nadar e 'd tanti àutri anteletuaj ëd sò temp.
A l'ha avù ëdcò ëd liure con ël mond polìtich sossialista e con partìe d'anàrchich; a l'era dzortut sensìbil ai prinsipi saint-simonian dla conquista dla natura për mojen dël travaj.
Për sòn a son intrà an soa euvra dij contnù libertari e progressista, ch'a resto bin ciàir dzortut an dij romanz coma Mathias Sandorf e Les naufragés du «Johnatan».
A l'era mèmber ëd la Legion d'Onor.
Euvre prinsipaj
Teatro
Pailles rompues (1850).
Romanz
Cinq semaines en ballon (1863).
Voyage au centre de la Terre (1864); De la Terre à la Lune (1865); Autour de la Lune (1870). Costi tre romanz a l'han na strutura motobin elaborà; a son rich d'anciarm fantassientìfich ch'a stròlogo, ëd fasson sorprendenta, le moderne conquiste dl'astronàutica.
Aventures du capitaine Hatteras (1866). La strutura d'ës romanz a l'é semplificà, për fé spassi a l'evocassion anciarmà dël paisage polar.
Les enfants du capitaine Grant (3 volum, 1867-1868).
Vingt mille lieues sous les mers (2 volum, 1869-1870).
Les Anglais au pôle nord (1870).
Le tour du monde en quatre-vingts jours (1873). Ambelessì a-i compariss na cobia ch'as peul nen dësmentiesse: ël gentilòm anglèis Phileas Fogg, calm e rassional, e sò afessionà e adret servidor fransèis Passepartout.
L'île mystérieuse (3 volum, 1874).
Une ville flottante (1874). Romanz anspirà al transatlàntich Great Eastern, anté che Verne a l'avìa viagià.
Michel Strogoff (1876). A l'é 'n romanz ch'a sélebra cheidun dij valor tradissionaj dla përson-a e dla sossietà, parèj dl'eroism, dla fidelità, dl'arconossensa.
Mathias Sandorf (1885). Aventure d'un rivoltos contra la tiranìa.
Le château des Carpathes.
Les naufragés du «Johnatan» (publicà dòp soa mòrt, dël 1909). Ambelessì a-i compariss ël përsonage ëd n'anàrchich ch'a va dapress a le pianà dël prinsi arvolussionari Kropotkin.
L'éternel Adam (publicà dòp soa mòrt, dël 1910); L'étonnante aventure de la mission Barsac (publicà dòp soa mòrt, dël 1920). Costi romanz dla veciaja a conten-o n'opinion pessimìstica, o almanch problemàtica, ant ij confront ëd la sapiensa dl'òm modern e ëd sò esse bon a amelioresse.
Divulgassion
Géographie illustrée de la France et de ses colonies (1868);
Histoire des grands voyages et des grands voyageurs (1878);
Cristophe Colomb (1883);
Voyage à reculons en Angleterre et en Écosse.
Jë spetàcoj ispirà a soe euvre
Jë scrit ëd Verne a l'han fòrt cissà la fantasìa dla gent e vàire artista as son ispirasse a chiel.
An tra jë spetàcoj ch'a l'han pijà l'andi da soa euvra già ai sò temp, dël 1873 a l'é arpresentà al Teatro 'd San Martinian a TurinËl viagi 'd Giandoja da la Tèra a la Lun-a, dla companìa ëd marionëtte Lupi.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.