Renesans (z fr. renaissance – odrodzenie) – okres w historii kultury europejskiej, obejmujący przede wszystkim XV i XVI wiek, określany często jako „odrodzenie sztuk i nauk” oraz koncepcja historiozoficzna odnosząca się do historii kultury włoskiej od Dantego do roku 1520.
Ludzie odrodzenia dopracowali się uświadomienia sobie odrębności swoich czasów i odrębności swoich wytworów, zwłaszcza zaś wytworów sztuki i literatury, które nawiązywały do tradycji starożytnych, ale były czymś odmiennym od antycznych wzorów.
Autor: Janusz Pelc, Europejskość i polskość literatury naszego renesansu (1984)
Odczuwanie boskiej obecności na wszystkich stopniach hierarchii stworzenia obalało odwieczne zakazy. Harmonia fizyczna przestała być uważana za diabelską pokusę. Pojęcie grzechu zastępowano pojęciem dającej się naprawić niedoskonałości. Odkrywane na powrót i obejmowane nowym spojrzeniem posłanie zawarte w starożytnych dziełach sztuki i literatury wskazywało drogę zbawienia, to znaczy wspólnoty z boskością zawartą raczej w rozumie i pięknie niż w strachu i pokucie.
Autor: Ivan Cloulas, Wawrzyniec Wspaniały, przeł. Wojciech Gilewski, PIW, Warszawa 1988.
Odkrycie świata pomnożyła kultura Odrodzenia jeszcze większym osiągnięciem, po raz pierwszy odkrywszy i ujawniwszy pełnię wewnętrznego życia człowieka.
Autor: Jakub Burckhardt, Kultura Odrodzenia we Włoszech, przeł. Maria Kreczowska, Wyd. Czytelnik, Warszawa 1961, str. 162.
Odrodzenie nauczyło nas – albo nauczyło na nowo – opłakiwać zmarłe dzieci.
Autor: Jean Delumeau, Cywilizacja odrodzenia (1967), tłum. Eligia Bąkowska
Prawdopodobnie w większym jeszcze stopniu niż inne okresy renesans rzeczywiście był epoką przejściową.(...) wynika to przypuszczalnie z tego, iż chciał być taki, a przynajmniej zamierzał różnić się od okresu, jaki go poprzedzał. Świadomość ta jest pierwszą oznaką, jaka go wyodrębnia i nadaje mu charakter.
Autor: Michael Levey, Wczesny renesans (1967), tłum. Aleksander Bogdański
Renesans odkrył naturę w stopniu nie większym, aniżeli uczyniła to starożytność, dokonał natomiast czegoś nowego w swoim zainteresowaniu się Naturą – uzasadnił pisanie jej przez duże „N” i w końcu doprowadził ją niemal do rzucenia wyzwania chrześcijaństwu.
Autor: Michael Levey, Wczesny renesans (1967), tłum. Aleksander Bogdański
Renesans sam się określił jako ruch ku przeszłości (...). Chciał wrócić do źródeł mądrości i piękna.
Autor: Jean Delumeau, Cywilizacja odrodzenia (1967), tłum. Eligia Bąkowska
Zaczyna się wielki okres powrotów w życiu duchowym Italii a za nią Europy. Przychodzi powrót do samodzielnego badania i odtwarzania przyrody, jak to niegdyś robili Grecy, zamiast ulegania tradycji ostatnich wieków, powrót do ideału wolności osobistej, zamiast poddania się karności obyczaju przykazanego, powrót oświecenia, opartego na trzeźwych spostrzeżeniach; powrót w sztuce do tradycji czysto italskiej i greckiej. Okres tych wszystkich powrotów nazwano okresem Odrodzenia, czyli Renesansu.
Autor: Władysław Witwicki, Wiadomości o stylach, Państwowe Wydawnictwo Książek Szkolnych, Lwów 1934, s. 204–205.