Zofia Oleśnicka

Zofia Oleśnicka (zm. ok. 1567) – przez długi czas uważana za pierwszą polską poetkę.

Zofia z Szafrańców Oleśnicka

Zofia Oleśnicka, portret domniemany
Starykoń
Rodzina	Szafrańcowie herbu Starykoń
Data śmierci	ok. 1567
Ojciec	Hieronim Szafraniec
Matka	Zofia Zborowska
Mąż	Mikołaj Oleśnicki
Dzieci	Andrzej, Jan

Życiorys

Hasło OLEŚNICKA Zofia w Bibliografii staropolskiej Karola J. T. Estreichera (t. 23, s. 323)

Była córką starosty chęcińskiego, Hieronima Szafrańca i jego drugiej żony Zofii Zborowskiej. Pochodziła z Pieskowej Skały, siedziby rodu Szafrańców. Dzieciństwo i młodość spędziła na Wawelu, ponieważ jej ojciec sprawował urząd sekretarza Zygmunta Starego do jego śmierci w roku 1548. Została żoną Mikołaja Oleśnickiego, będącego od 1546 roku właścicielem dóbr pińczowskich. Miała dwóch synów: Andrzeja i Jana Oleśnickich.

Strony 6-7 publikacji z 1556 r. Pyesń nowa, to iest Dziękowanie panu bogu wssechmogącemu (...) przypisywanej Zofii Oleśnickiej. Pierwsze sylaby kolejnych strof tworzą akrostych „Zo fi a O le s nic ka”

Tradycja ukazuje Zofię Oleśnicką jako renesansową intelektualistkę, pierwszą polską poetkę. Przypisywano jej autorstwo protestanckiej pieśni religijnej wydanej w Krakowie w 1556 roku przez Łazarza Andrysowicza „Z ochotnem sercem Ciebie wysławiam mój Panie”^[1]. W pieśni tej podmiot wypowiada poetycką modlitwę ustami kobiety. Została ona ułożona w formie akrostychu – pierwsze litery i sylaby kolejnych strof i wersów układają się w zwrot: „Zofia Olesnicka z Pyeskowey Skali”^[1]. Jednak w XX wieku pieśń tę zaczęto łączyć z osobą poety i kompozytora Cypriana Bazylika związanego z rodziną Oleśnickich, jednak z dużą ostrożnością i adnotacją: autorstwo niepewne. Sprawa autorstwa pieśni jest więc nierozstrzygnięta^{[uwaga 1][2]}.

Zofia Oleśnicka i jej mąż, Mikołaj Oleśnicki umarli między 1 czerwca 1566 roku a 15 marca 1567 roku. Zostali pochowani w podziemiach kościoła obecnego pw. św. Jana w niedostępnym dziś grobowcu.

Upamiętnienie

Decyzją Międzynarodowej Unii Astronomicznej w 1994 roku jeden z kraterów wulkanicznych na Wenus został nazwany Oleśnicka na cześć Zofii Oleśnickiej^[3].

Uwagi

1. W Nowym Korbucie (Piśmiennictwo staropolskie : hasła osobowe N-Ż) w haśle o Zofii Oleśnickiej („rzekomo pierwszej poetce polskiej”) znajduje się następująca uwaga: „Nazwisko wg akrostychu: «Zofia Oleśnicka z Pyeskowej Skali». M. Wiszniewski, B. Chlebowski, R. Pilat i in. uważali Oleśnicką za autorkę tej pieśni. P. Chmielowski i A. Brückner uważali zapis akrostychiczny za niedostateczny dowód autorstwa. S. Kot za autora uważa C. Bazylika (zob.), a akrostych traktuje jako dedykację utworu.”.

Przypisy

1. Karol Estreicher: Bibliografia polska. T. Cz. 3, Stólecie [!] XV-XVIII w układzie abecadłowym. T. 12 (23), N-O. Kraków: 1910, s. 323.
2. Piśmiennictwo staropolskie : hasła osobowe N-Ż. Roman Pollak : Oprac. ; Tadeusz Witczak ; Danuta Maniewska ; Józef Cybertowicz. [Warszawa]: 1965, s. 31–32.
3. Planetary Names: Crater, craters: Olesnicka on Venus. [w:] Gazetteer of Planetary Nomenclature [on-line]. International Astronomical Union. [dostęp 2024-01-21].

Bibliografia

• Historia Pińczowa w czasach Zofii Oleśnickiej. pinczow.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-01-02)].