Zamek Bierzgłowski (zabytek)
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Zamek Bierzgłowski – dawny zamek krzyżacki, którego budowę rozpoczęto w drugiej połowie XIII w. Obecnie centrum kultury diecezji toruńskiej[1].
 nr rej. A/575 z 4 kwietnia 1930, 16 października 1957 | |
 Zamek z góry | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Styl architektoniczny | |
| Kondygnacje |
3 |
| Rozpoczęcie budowy |
1270 |
| Ukończenie budowy |
1305 |
| Ważniejsze przebudowy |
1860 |
| Pierwszy właściciel | |
| Obecny właściciel | |
Plan budynku.jpg) | |
Położenie na mapie gminy Łubianka  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego  | |
Położenie na mapie powiatu toruńskiego  | |
 53°06′19″N 18°27′53″E | |
Lata 1270–1920
W 1236 tereny te zajął Zakon krzyżacki[2]. Po 1260 na miejscu wcześniejszej fortyfikacji rozpoczęto budowę z kamieni polnych zamkowego domu głównego (zamek wysoki) i obszernego przedzamcza o funkcji obronne-gospodarczej. Zamek wysoki stanowiły dwie stykające się pod kątem prostym budowle, w których mieściły się: dormitorium, refektarz, kaplica i kapitularz. Wjazd do zamku prowadził przez bramę z portalem z płaskorzeźbami terakotowymi przedstawiającymi trzech rycerzy[1][2].
W 1262 zamek został po raz pierwszy wzmiankowany jako castrum Birgelow, w związku z najazdem Litwinów pod wodzą Trojnata i skutecznej obronie Krzyżaków w jednej z wież[2]. Pierwszym komturem był Arnold Kropf, który pełnił tę funkcję w latach 1270–1276[3]. W 1270 lub 1271 doszło do bitwy pod zamkiem z Jaćwingami pod wodzą Skomanda[2]. Około 1280 budowę kontynuowano z cegły i wtedy też powstał tympanon[2]. W latach 1300–1305 zamek został rozbudowany i podwyższony[2]. Około 1330 dodano drugi mur i powstał parcham. W latach 1386–1415 zamek ten był siedzibą komturów bierzgłowskich. Po bitwie pod Grunwaldem w lipcu 1410 rycerze chełmińscy zdobyli zamek. Po likwidacji komturstwa w 1415 zamek stał się siedzibą administracyjną prokuratora krzyżackiego. Podczas wojny trzynastoletniej w lutym w 1454 zamek został zajęty przez wojska propolskiego Związku Pruskiego i częściowo rozebrany na rozkaz króla Kazimierza Jagiellończyka[2].
W latach 1474–1840 był on własnością władz Torunia. Po pożarze, który miał miejsce w 1520 i 1580, zamek popadł w ruinę[2]. W 1733 zamek był opisywany jako będący w ruinie. W 1769 pod zamkiem doszło do potyczki konfederatów barskich z milicją miasta Torunia, wspieraną przez wojska rosyjskie[4][1][2]
W 1782 ponowny pożar zamku dokonał dalszych zniszczeń. Od 1840, kiedy to przeszedł w prywatne ręce, odbudowano skrzydło południowo-zachodnie i wieżę bramną. W 1860 przebudowano górną kondygnację skrzydła południowego w stylu neogotyckim wg projektu Oliviera Pavelta, a także nadbudowano wieżę na przedzamczu i rozebrano kaplicę na przedzamczu[2]. W 1903 roku zamek przejęło państwo pruskie[2]. 3 listopada 1908 w odbudowanych budynkach wybuchł kolejny dotkliwy pożar, który zniszczył pokrycie dachowe. W 1911 przeprowadzono rekonstrukcję według projektu Conrada Steinbrechta[5][6][7]. Założono nowe sklepienia krzyżowe w refektarzu, zbudowano fachwerkową ścianę wewnętrzną refektarza oraz dach skrzydła zachodniego[2].
1920–1945
W 1929 zamek został wydzierżawiony przez bpa chełmińskiego Stanisława Okoniewskiego, który w 1933 kupił go na potrzeby diecezji. Podczas dalszych prac remontowo-budowlanych zrekonstruowano skrzydło zachodnie, zamurowano arkady krużganka w skrzydle południowym[2]. W 1936 w obecności prymasa Augusta Hlonda, wojewody Władysława Raczkiewicza, generałów Bortnowskiego i Wiktor Thommée, a także prezydenta Torunia – Leona Raszei dokonano na terenie zamku otwarcia Domu Rekolekcyjnego[1][8][9]. W latach 1939–1945 ośrodek szkoleniowy NSDAP[2].
Od 1945
W latach 1945–1992 w zamku mieścił się Zakład Opieki Społecznej. W latach 1946–1950 mieszkał tu biskup łucki Adolf Piotr Szelążek, wygnany przez władze radzieckie ze swej diecezji na Wołyniu, wcielonej do ZSRR[10]. W 1960 odrestaurowano gotycki portal[2]. 1 września 2001 rozpoczęło działalność Diecezjalne Centrum Kultury, którego dyrektorem został ks. Piotr Rutkowski. Od czasu ponownego przejęcia budynku przez władze kościelne w 1992 trwa jego rewitalizacja. W 2010 odrestaurowano m.in. kaplicę zamkową[potrzebny przypis].
- Zamek główny - główna część zamku składała się z Domu konwentualnego w formie stykających się pod kątem prostym skrzydeł zachodniego i południowego. Zamek główny (wysoki) jest dwuskrzydłowy, dwa jego boki są zamknięte kamienno-ceglanymi murami w nieregularny czworobok. Na elewacji skrzydła południowego i zachodniego widoczne są ślady krużganków[2]. Od północy zamku głównego mogło istnieć jeszcze jedno skrzydło[2].
- Skrzydło zachodnie mieści refektarz krzyżacki (obecnie Sala Rycerska) ze sklepieniem krzyżowym z 1911 roku oraz kapitularz (dziś kaplica) ze zrekonstruowanymi sklepieniem krzyżowo-żebrowym i z oryginalnymi gotyckimi oknami od zachodu[2]. W piwnicach zachowane oryginalne krzyżackie sklepienia kolebkowe. Skrzydło to prawdopodobnie miało dwukondygnacyjny krużganek od strony dziedzińca[2]. Część północna skrzydła zachodniego jest w całości neogotycka z XIX wieku[2].
- Wnętrza skrzydła południowego są niepodpiwniczone, powyżej całkowicie przekształcone, a po 1860 roku skrzydło to nadbudowano. Od strony dziedzińca w ogóle nie ma gotyckich cegieł[2].
- Portal z tympanonem gotyckim - w murze północnym zamku wysokiego znajduje się, pochodzący z około między 1270-1300 roku, portal z ceramicznym trójpolowym tympanonem o niepewnej ikonografii (postać jeźdźca na koniu, której towarzyszą 2 rycerze). Ta najstarsza zachowana rzeźba na terenie Prus zaliczana jest przez niektórych historyków do najcenniejszych dzieł ceramicznej plastyki średniowiecznej Europy[11]. Litery na fryzie tympanonu miały przypuszczalnie tylko charakter dekoracyjny albo zostały przestawione[2].
- Przedzamcze - na terenie zlokalizowanego od północy przedzamcza znajduje się przebudowany w XIX wieku budynek gospodarczy z XIV wieku oraz dwa późniejsze budynki. Przedzamcze jest otoczone kamiennym murem, a w narożu północno-zachodnim obronność wzmacniała diagonalna baszta[potrzebny przypis]. Na przedzamczu znajdowały się stajnie[2].
- Wieża bramna - została zbudowana przed murem obwodowym od północy. Dolna część bramy jest oryginalna z czasów średniowiecza i wzmocniona jest granitowymi łukami. Górna część bramy wraz ze szczytami schodkowymi jest neogotycką rekonstrukcją z 1860[2].
- Fosa - od wschodu, południa i zachodu zamek otoczony był suchą fosą o szerokości 15 metrów
W 1930 (ponownie 1957) zamek został wpisany do rejestru zabytków[potrzebny przypis].
Zamek widziany z góry
Wieża bramna
Widok na północne zabudowania przedzamcza z Wieżą bramną
Tympanon bramy wewnętrznej – jeden z najcenniejszych zabytków zamku
Sala rycerska (refektarz - jadalnia krzyżacka)
Kaplica (kapitularz krzyżacki)
Skrzydło zachodnie od strony dziedzińca
Skrzydło południowe z XIX wieku od strony dziedzińca
Skrzydło zachodnie od zewnątrz
Narożnik skrzydła zachodniego i południowego
Skrzydło południowe od zewnątrz
Detal z zamku - obecnie w Muzeum w Toruniu
.JPG)
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
