Zamach stanu w Syrii (grudzień 1949)

Zamach stanu w Syrii (grudzień 1949) – zamach stanu przeprowadzony 19 grudnia 1949 roku przez oddziały wojsk pod przywództwem pułkownika Adiba asz-Sziszaklego; przewrót zakończył działanie niespełna 4-miesięcznego rządu al-Hinnawiego; trzeci zamach stanu w Republice Syryjskiej przeprowadzony w 1949 roku.

Zamach stanu w Syrii

zimna wojna
Czas	19 grudnia 1949
Miejsce	Republika Syryjska
Wynik	ustąpienie Sami al-Hinnawiego
Strony konfliktu
rząd syryjski puczyści z szeregów Sił Zbrojnych Syrii
Dowódcy
Sami al-Hinnawi Adib asz-Sziszakli
brak współrzędnych

Zamach przeprowadzono w odpowiedzi na plany zjednoczenia Syrii z Irakiem, w ramach planu Wielkiej Syrii^[1]. Po zamachu stanu w sierpniu 1949 roku Sami al-Hinnawi powołał nowy rząd, którego premierem został Haszim al-Atasi^[2]. W listopadzie odbyły się wybory, które wygrała wspierająca Hinnawiego, proiracka Partia Ludowa. Zarówno Hinnawi, jak i Partia Ludowa byli zwolennikami Wielkiej Syrii.

Pomysłu tego nie zaakceptowali jednak syryjscy nacjonaliści. Już w październiku 1949 roku CIA informowała o rosnącym sprzeciwie wobec Wielkiej Syrii. Według Bractwa Muzułmańskiego, Partii Baas, komunistów, i Stowarzyszenia Ulemów, uważały to za zagrożenie dla niepodległości Syrii. Niektórzy oficerowie twierdzili, że rząd tymczasowy nie ma prawa podejmować takich zobowiązań^[3][4].

W organizacji zamachu Adib asz-Sziszakli został wsparty przez Akrama al-Hauraniego, ministra obrony w rządzie Chalida al-Azma, prywatnie przyjaciela asz-Sziszaklego i kolegę z frontu I wojny izraelsko-arabskiej^[5].

19 grudnia asz-Sziszakli, wcześniej biorący udział w zamachu marcowym i sierpniowym, zmusił Hinnawiego do ustąpienia. Siły wierne asz-Sziszaklemu zajęły budynki rządowe, bank, rozgłośnię radiową. Otoczono też dom prezydenta Atasiego^[6]. Hinnawi został aresztowany na kilka miesięcy w więzieniu Mazza, a potem wygnany do Libanu. Asz-Sziszakli ogłosił, że działa, aby zachować niezależność Syrii, która mogłaby zostać utracona po połączeniu z Irakiem^[1]. Asz-Sziszakli zachował u władzy prezydenta i premiera^[5].

Przewrót przeprowadzony został najpewniej środkami własnymi, bez pomocy CIA, jak ten z marca 1949 roku^[4][5]. Aczkolwiek taka zmiana władzy w Syrii była jak najbardziej po myśli USA. Zbliżenie Syrii z Irakiem było bowiem niekorzystne dla Stanów Zjednoczonych, dla których oznaczałoby to silny wzrost znaczenia Wielkiej Brytanii. Było również nie pomyśli dla amerykańskich firm naftowych – oznaczałoby wzmocnienie pozycji firm brytyjskich obecnych w Iraku, z kontrolą rurociągów włącznie. Co więcej, partie które przejęły władzę po przewrocie sierpniowym nie były entuzjastycznie nastawione do rurociągu Transarabskiego i były bardziej lewicowe^[4]. Sziszkali szybko podjął działania zbliżające Syrię do Arabii Saudyjskiej i Egiptu, a dystansujące od Iraku^[1]. Znakiem poprawy stosunków ze Stanami Zjednoczonymi było np. podniesienie rangi przedstawicielstwa dyplomatycznego USA w Syrii do rangi ambasady^[4].

Mimo zapowiedzi i prób przywrócenia porządku konstytucyjnego, trwający 5 lat okres władzy Sziszakliego, charakteryzował się polityczną niestabilnością. W latach 1950 i 1951 w Syrii powołano 7 rządów, na zmianę tworzonych przez Partię Narodową i Partię Ludową. W listopadzie 1951 prezydent al-Atasi zwrócił się o utworzenie rządu do Marufa ad-Dawalibiego. Ad-Dawalibi był przeciwnikiem rządów oficerów, obwiniając ich za sytuację kraju. Wcześniej niepisaną zasadą wymuszoną przez asz-Sziszaklemu było, że kolejne rządy na ministra obrony powoływały wojskowego, aby zagwarantować wpływ wojska. Ad-Dawalibi jednak nie ugiął się i powołał w to miejsce cywila. Asz-Sziszakli aresztował więc premiera i rząd. Prezydent wezwał asz-Sziszaklego żądając wyjaśnień, jednak ten postanowił ponownie przejąć władzę dyktatorską, ponownie z pomocą al-Hauraniego, który stał się prawą ręką asz-Sziszaklego. Marionetkowym prezydentem został generał Fauzi Silu^[5].

W drugim okresie swoich rządów asz-Sziszakli zabiegał o pomoc militarną z Zachodu. Oferował w zamian odnowienie koncesji na rurociąg Transarabski i azyl dla uchodźców z Palestyny. Stany Zjednoczone zgodziły się jednak z punktem widzenia ambasadora Izraela, Abby Ebana, który na spotkaniu z sekretarzem stanu Deanem Achesonem mówił, że dozbrojenie Syrii będzie bezpośrednim zagrożeniem dla Izraela^[1].

Al-Haurani rozwinął swoje wpływy i w 1953 sam został prezydentem. Bojąc się rosnącego znaczenia Hauraniego, Sziszkali zwolnił wielu lojalnych temu pierwszemu oficerów i odmówił powołania socjalistycznego rządu. Al-Haurani zbiegł do Libanu, gdzie udało mu się połączyć swoją Arabską Partię Socjalistyczną z Partią Odrodzenia Arabskiego w Arabską Socjalistyczną Partię Baas – Partię Baas. Al-Haurani wsparł powstanie, które 25 lutego 1954 obaliło władzę asz-Sziszaklego^[1][5].

Żadne z mocarstw zachodnich (USA, Francja, Wielka Brytania) nie chciała jednak wiązać się obietnicami z Syrią, głównie z uwagi na już istniejące na Bliskim Wschodzie relacje. Wszystkie trzy mocarstwa były proizraelskie. USA zbliżyły do siebie Turcję i Arabię Saudyjską. Wielka Brytania – Irak i Jordan. Francja – Liban. Nowe zależności z Syrią spowodowałyby napięcia z innymi jej sąsiadami w regionie^[1].

Przypisy

1. Jörg Michael Dostal. Post-independence Syria and the Great Powers (1946-1958): How Western Power Politics Pushed the Country Toward the Soviet Union. „2014 Annual Meeting of the Academic Council on the United Nations System”, 2014. (ang.).brak numeru strony
2. Syrian President and Premier Shot. „The Age”. 29422, s. 1, 1949-08-15. (ang.).
3. Near East/Africa branch intelligence summary for the week ending 26 October 1949. „General CIA Records”. CIA-RDP78-01617A004700010076-6 (1949-10-26). s. 6. (ang.).
4. Ibraheem Saeed Al-Baidhani: U.S. Policy Toward Syria – 1949 to 1958. Xlibris Corp., 2014, s. 17,18,20,23. ISBN 978-1-4931-9094-2.
5. Sami M. Moubayed: Steel & Silk: Men and Women who Shaped Syria 1900-2000. Seattle: Cune Press, 2006, s. 247. ISBN 978-1-885942-40-1.
6. Syrian has 3rd coup in year. „The Age”. 32231, s. 7, 1949-12-20. (ang.).