Wiśnia karłowata

Wiśnia karłowata, wisienka stepowa^[5] (Prunus fruticosa Pall.) – gatunek krzewu należący do rodziny różowatych. Występuje w Europie i Azji. W Polsce podlega ochronie.

Wiśnia karłowata

Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	różowce
Rodzina	różowate
Rodzaj	śliwa
Podrodzaj	Cerasus
Sekcja	Cerasus
Gatunek	wiśnia karłowata
Nazwa systematyczna
Prunus fruticosa Pall. Flora rossica Flora rossica; 1784 19, t.8b 1784[3]
Synonimy
Cerasus fruticosa (Pall.) Woronow
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4]
najmniejszej troski

Rozmieszczenie geograficzne

Występuje od południowo-zachodniej Syberii do Nadrenii, rozprzestrzeniła się również gdzieniegdzie poza obszarem swojego rodzimego występowania^[6]. Przez Polskę przebiega północno-zachodnia granica jej zwartego zasięgu, który obejmuje Wyżynę Zachodniowołyńską, Polesie, Wyżynę Lubelską, południowo-wschodnią część Wyżyny Radomskiej i środkową część Wyżyny Małopolskiej. Poza tymi obszarami zwartego zasięgu występuje jeszcze w rozproszonych stanowiskach w Kotlinie Toruńskiej, Równinie Inowrocławskiej, w rezerwacie Bielinek nad Odrą, Dolsku koło Gostynia, Grodzisku koło Łęczycy i w okolicach Przemyśla^[7].

Morfologia

Pokrój

Krzew osiągający wysokość do 1,3 m. Pędy wzniesione, rzadziej zwisające. Są nagie, tylko bardzo młode pędy rzadko pokryte krótkimi i sztywnymi włoskami. Kora o barwie od popielatej do ciemnowiśniowej^[7].

Liście

Eliptyczne lub odwrotnie jajowate z klinowatą nasadą i zaokrąglonym końcem. Na górnej stronie połyskujące, na dolnej jaśniejsze i nagie. Na krótkopędach mają długość 1,5–3,9 cm, szerokość 0,6–1,7 cm i ogonki liściowe o długości 0,2–1 cm. Brzegi blaszki drobno karbowanoząbkowane (pojedynczo lub podwójnie). Powyżej części nasadowej blaszki występuje do 5 gruczołków. Liście długopędów są o 1/3 większe^[7].

Kwiaty

Zebrane w 2–5 kwiatowe baldaszki na szczycie pędów. Kwiaty długoszypułkowe, o średnicy do 1,5 cm. Płatki korony białe, o długości 5–7 mm, wycięte lekko na szczycie^[8]. Szypułki o długości 0,3–3,8 cm^[7].

Owoc

Jajowatokrągłe lub kulistawe, soczyste, czerwone, kwaśne pestkowce, zazwyczaj zaopatrzone na szczycie w krótki, owłosiony wyrostek. Pestka o kształcie kulistawym lub odwrotnie jajowatym, na szczycie krótko zaostrzona^[7].

• 
  Pokrój
• 
  Kwiaty
• 
  Owoce

Biologia i ekologia

Nanofanerofit. Kwiaty przedsłupne, zapylane przez motyle i błonkówki. Owoce dojrzewają w lipcu, ale utrzymują się na pędach do sierpnia, czasami nawet do września. Nasiona rozsiewane są głównie przez ptaki. Rozmnaża się także wegetatywnie za pomocą licznych pędów odroślowych. Liczba chromosomów 2n = 32^[7].

Preferowane siedliska to słoneczne wzgórza i zbocza oraz obrzeża lasów. Gatunek pontyjski, ciepłolubny^[7]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla związku zespołów (All.) Prunion fruticosae^[9].

Systematyka i zmienność

W literaturze polskiej funkcjonuje łacińska nazwa Cerasus fruticosa (Pall.) Woronow. Według nowszych ujęć taksonomicznych prawidłowa nazwa tego gatunku to Prunus fruticosa Pall.^[6], wynikająca z włączenia dawnego rodzaju wiśnia Cerasus do rodzaju śliwa Prunus w randze sekcji Cerasus w podrodzaju Cerasus^[10].

Tworzy mieszańce z wiśnią ptasią (Prunus avium L.), wiśnią pospolitą (Prunus cerasus L.) i wiśnią wonną (Prunus mahaleb L.)^[11].

Zagrożenia i ochrona

Od 2014 roku roślina jest objęta w Polsce częściową ochroną gatunkową (jako Cerasus fruticosa)^[12]. W latach 1946–2014 podlegała ochronie ścisłej^[13][14].

Gatunek został zamieszczony w Polskiej czerwonej księdze roślin jako gatunek narażony (kategoria zagrożenia VU)^[15][16] oraz na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski (2006, 2016) również jako narażony (kategoria zagrożenia V (VU))^[17][18]. Za duże zagrożenie dla wiśni karłowatej uważa się łatwość tworzenia mieszańców z wiśnią pospolitą (Cerasus vulgaris), co może doprowadzić do wyginięcia typowego gatunku^[7].