Ważki Polski

Ważki (Odonata) są drapieżnymi owadami dwuśrodowiskowymi ściśle związanymi ze środowiskiem wodnym – larwy żyją w wodzie, a osobniki dorosłe (imagines) przebywają w pobliżu zbiorników z wodą stojącą lub płynącą. Mają bardzo dobrze rozwinięty aparat lotu i zmysł wzroku.

Główne artykuły: Ważki, Owady Polski i Fauna Polski.

Badania ważek w Polsce sięgają początków polskiej entomologii (początek XIX wieku). Do 2007 roku wydano około 500 prac poświęconych ważkom Polski^[1]. Od 1998 roku polscy odonatolodzy są zrzeszeni w Sekcji Odonatologicznej Polskiego Towarzystwa Entomologicznego.

Do 2016 roku odonatofauna Polski liczyła 73 gatunki^[2][3]. Latem 2016 roku zaobserwowano obecność 74. gatunku – nomadki żółtawej (Pantala flavescens)^[4]. Dwa gatunki (Coenagrion mercuriale i Gomphus pulchellus) zostały błędnie wykazane w starej literaturze, choć ich wystąpienie w Polsce uważa się za możliwe^[2][3].

Zestawienie skrzydeł ważek: Anisoptera (u góry) i Zygoptera

Rząd Odonata reprezentowany jest w Polsce przez przedstawicieli 9 rodzin, w tym 5 zaliczanych do ważek różnoskrzydłych (Anisoptera), a 4 do równoskrzydłych (Zygoptera).

Znakiem oznaczono gatunki objęte na terenie Polski ochroną ścisłą^[5], a znakiem – ochroną częściową^[6]. Symbolami VU, EN i CR oznaczono odpowiednią kategorię zagrożenia danego gatunku określoną w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt^[7]:

• VU – gatunki wysokiego ryzyka narażone na wyginięcie ze względu na postępujący spadek populacyjny,
• EN – gatunki bardzo wysokiego ryzyka, silnie zagrożone wyginięciem w kraju,
• CR – gatunki skrajnie zagrożone, których liczebność zmalała w kraju do poziomu krytycznego.

W rubryce „Loty” podano przybliżone okresy lotów osobników dorosłych.

Ważki różnoskrzydłe (Anisoptera)

Nazwa zwyczajowa i systematyczna, status ochrony, kategoria zagrożenia	Grafika		Długość ciała (D), rozpiętość skrzydeł (R)[8]	Ubarwienie, cechy szczególne	Preferowane siedliska, uwagi	Loty[8]
	Samiec	Samica
Rodzina: gadziogłówkowate (Gomphidae)
gadziogłówka pospolita, g. zwyczajna (Gomphus vulgatissimus)			D 46, R 66	nogi czarne	wody płynące i jeziora	V–VI
gadziogłówka żółtonoga (Gomphus flavipes) [6]			D 52, R 68	nogi żółto-czarne	w pobliżu dużych, nizinnych rzek	V–VIII
trzepla zielona (Ophiogomphus cecilia) [5]			D 57, R 78	przydatki samców proste, u samic 2 rożki między oczami	nizinne i podgórskie cieki różnej wielkości[9]	VI–IX
smaglec mniejszy (Onychogomphus forcipatus)			D 50, R 65	żółto-czarne, przydatki samców zakrzywione	wody płynące i jeziora	VI–VIII
Rodzina: szklarkowate (Corduliidae)
miedziopierś górska, m. alpejska (Somatochlora alpestris) [6] EN[10]			D 46, R 66		wysokie torfowiska, oczka wodne; bardzo rzadki	VI–VII
miedziopierś metaliczna, m. błyszcząca (Somatochlora metallica)			D 54, R 76		gatunek pospolity	V–IX
miedziopierś północna, m. arktyczna (Somatochlora arctica) [6] VU[11]			D 43, R 56		śródleśne torfowiska, gatunek bardzo rzadki[11]	VI–IX (V–VIII[11])
miedziopierś żółtoplama (Somatochlora flavomaculata)			D 48, R 74			VI–VIII
przeniela dwuplama (Epitheca bimaculata)			D 60, R 82		śródleśne jeziorka	V–VI
szklarka zielona (Cordulia aenea)			D 52, R 72	dominuje kolor zielony	wody różnego typu	IV–VII
Rodzina: szklarnikowate (Cordulegastridae)
szklarnik górski (Cordulegaster bidentata)			D 80, R 100	trójkąt potyliczny czarny	na pogórzu i w górach	VI–VIII
szklarnik leśny (Cordulegaster boltoni) [6] VU[12]			D 80, R 100	trójkąt potyliczny żółty	niziny, szybko płynące potoki i rzeki	VI–IX (VI–VIII[12])
Rodzina: ważkowate (Libellulidae)
lecicha białoznaczna (Orthetrum albistylum)			D 50, R 78		ciepłe wody stojące	V–VIII
lecicha mała (Orthetrum coerulescens)			D 42, R 66		płytkie rowy, gatunek rzadki	VI–VIII
lecicha południowa (Orthetrum brunneum)			D 44, R 68		gatunek rzadki	VI–VIII
lecicha pospolita (Orthetrum cancellatum)			D 48, R 80		gatunek pospolity, nad jeziorami liczny	V–VIII
nomadka żółtawa (Pantala flavescens)			D 45, R 85[4]		po raz pierwszy stwierdzona w 2016 roku	V–VIII[4]
szablak krwisty (Sympetrum sanguineum)			D 37, R 60		wody wszelkiego typu, pospolity w całym kraju	VI–X
szablak podobny, s. późny (Sympetrum striolatum)			D 41, R 60		płytkie, słabo zarośnięte zbiorniki	VI–X
szablak południowy (Sympetrum meridionale)			D 38, R 56	piaskowo-czerwonawy tułów samców	małe, ciepłe wody stojące	VI–IX
szablak przepasany, s. przewiązany, s. górski (Sympetrum pedemontanum)			D 32, R 55	brązowe przepaski na skrzydłach	rzadki	VII–IX
szablak przypłaszczony (Sympetrum depressiusculum)			D 36, R 56		płytkie, silnie zarośnięte wody stojące	VI–X
szablak szkocki, s. czarny (Sympetrum danae)			D 35, R 55	samce czarne	wody stojące i wolno płynące, zwłaszcza torfowiskowe	VI–IX
szablak wędrowny, s. wiosenny (Sympetrum fonscolombei)			D 38, R 60	pterostygma jasna, beżowa; samce mają odwłok czerwonoróżowy, nogi czarne	płytkie, silnie nasłonecznione zbiorniki	V–X
szablak zwyczajny (Sympetrum vulgatum)			D 40, R 60		wody stojące, czasem wolno płynące	VII–X
szablak żółty (Sympetrum flaveolum)			D 37, R 60		wody stojące	VI–X
szafranka czerwona (Crocothemis erythraea)			D 40, R 66		wody stojące z gęstą roślinnością	VI–X
ważka czteroplama (Libellula quadrimaculata)			D 45, R 76		wszystkie typy wód	IV–VIII
ważka płaskobrzucha (Libellula depressa)			D 48, R 80		nad świeżo powstałymi zbiornikami	V–VII
ważka żółta, w. ruda (Libellula fulva)			D 46, R 80		jeziora i kanały	V–VII
zalotka białoczelna (Leucorrhinia albifrons) [5]			D 39, R 64		wody stojące	V–VIII
zalotka czerwonawa (Leucorrhinia rubicunda)			D 38, R 62		torfowiska	IV–VII
zalotka spłaszczona (Leucorrhinia caudalis) [5]			D 36, R 65		wody stojące o bogatej roślinności	V–VII
zalotka torfowcowa, z. wątpliwa (Leucorrhinia dubia)			D 37, R 58		bagna, stawy i jeziora	IV–VII
zalotka większa (Leucorrhinia pectoralis) [5]			D 38, R 66		głównie torfowiska	V–VII
Rodzina: żagnicowate (Aeshnidae)
husarz mniejszy, h. ciemny, h. jeziorny (Anax parthenope)			D 71, R 104	2 rożki na głowie samic	wody stojące	V–VIII
husarz wędrowny (Hemianax ephippiger)			D 69, R 100			V–X
husarz władca (Anax imperator)			D 76, R 110		wody stojące	V–VIII
żagnica jesienna (Aeshna mixta)			D 63, R 88		małe, płytkie zbiorniki	VII–XI
żagnica południowa (Aeshna affinis)			D 60, R 86		ciepłe wody stojące	VI–VII
żagnica północna (Aeshna caerulea) [5]			D 65, R 90		wysokogórskie torfowiska w Karkonoszach	VII
żagnica ruda, żagiew ruda (Aeshna isoceles)					małe zbiorniki	V–VI
żagnica sina (Aeshna cyanea)			D 73, R 108		małe zbiorniki wody stojącej	VI–XI
żagnica torfowa, ż. sitowa (Aeshna juncea)			D 70, R 95		głównie kwaśne wody torfowiskowe	VI–IX
żagnica torfowcowa (Aeshna subarctica) [6]			D 68, R 92		torfowiska	VII–IX
żagnica wielka (Aeshna grandis)			D 75, R 100		wody stojące i wolno płynące	VI–IX
żagnica zielona (Aeshna viridis) [5]			D 66, R 92		związana z osoką aloesowatą (Stratiotes aloides)	VI–IX
żagniczka zwyczajna (Brachytron pratense)			D 63, R 75		wody stojące	IV–VI

Ważki równoskrzydłe (Zygoptera)

Nazwa zwyczajowa i systematyczna, status ochrony, kategoria zagrożenia	Grafika		Długość ciała (D), rozpiętość skrzydeł (R)[8]	Ubarwienie, cechy szczególne	Preferowane siedliska, uwagi	Loty[8]
	Samiec	Samica
Rodzina: łątkowate (Coenagrionidae)
iglica mała (Nehalennia speciosa) [5] EN[13]			D 30, R 29		torfowiska, bardzo rzadki	V–VII
łątka dzieweczka (Coenagrion puella)			D 34, R 40		gatunek pospolity	V–IX
łątka jeziorna (Erythromma lindenii)			D 35, R 44		jeziora	VI–X
łątka ozdobna (Coenagrion ornatum) [5]			D 34, R 40		płytkie strumienie i rowy, gatunek zanikający	V–VII
łątka stawowa (Coenagrion hastulatum)			D 34, R 40		wody stojące, gatunek pospolity	V–VII
łątka wczesna (Coenagrion pulchellum)			D 37, R 44		wody stojące, gatunek pospolity	V–VIII
łątka wiosenna (Coenagrion lunulatum)			D 34, R 40		ciepłe wody stojące	IV–VII
łątka zalotna (Coenagrion scitulum)			D 34, R 48		stwierdzony 1 raz na terenie Polski	VI–VII
łątka zielona (Coenagrion armatum) [6] CR[14]			D 34, R 42		bardzo rzadki	IV–VI
łunica czerwona (Pyrrhosoma nymphula)			D 34, R 48		gatunek pospolity	IV–VIII
nimfa stawowa (Enallagma cyathigerum)			D 34, R 42	samce błękitne, samice zielone lub szare		V–IX
oczobarwnica większa (Erythromma najas)			D 38, R 48			V–VIII
oczobarwnica mniejsza (Erythromma viridulum)			D 30, R 44			VI–IX
tężnica wytworna (Ischnura elegans)			D 34, R 42		gatunek pospolity	V–IX
tężnica mała (Ischnura pumilio)			D 30, R 34		gatunek rzadki	VI–IX
Rodzina: pałątkowate (Lestidae)
straszka pospolita, zimówka rudawa (Sympecma fusca)			D 37, R 44		pospolity w całym kraju; zbiorniki z bujną roślinnością	VII–V
straszka północna, s. syberyjska (Sympecma paedisca) [6]			D 37, R 44			VII–V
pałątka południowa (Lestes barbarus)			D 45, R 55	nogi brązowo-żółte	płytkie, zarośnięte wody	VI–X
pałątka niebieskooka, p. podobna (Lestes dryas)			D 43, R 55		pospolity w całym kraju; płytkie wody stojące	VI–X
pałątka pospolita (Lestes sponsa)			D 37, R 46		gatunek pospolity	VI–X
pałątka mała (Lestes virens, L. v. vestalis)			D 37, R 45	nogi czarne z żółtym paskiem	pospolity w całym kraju	VI–X
pałątka wielkoplama (Lestes macrostigma)			D 46, R 54		w Polsce stwierdzony tylko 1 raz	VI–VIII
pałątka zielona (Chalcolestes viridis)			D 45, R 58		wody stojące lub wolno płynące	VI–X
Rodzina: pióronogowate (Platycnemididae)
pióronóg zwykły (Platycnemis pennipes)			D 35, R 48		wody płynące i stojące, gatunek pospolity	V–IX
Rodzina: świteziankowate (Calopterygidae)
świtezianka dziewica, ś. modra (Calopteryx virgo)			D 50, R 70		wody płynące, pospolity w całym kraju	IV–VII
świtezianka błyszcząca, ś. lśniąca (Calopteryx splendens)			D 50, R 70		wody płynące, pospolity w całym kraju	V–VIII

Zobacz też

• Fauna Polski
• Owady Polski