Ustrój polityczny Łotwy

Łotwa jest wielopartyjną, republiką parlamentarno-gabinetową. Występuje tam trójpodział władzy. Władza legislacyjna jest w rękach jednoizbowego parlamentu, egzekutywa − prezydenta i rządu, a sądownicza − niezawisłych sądów.

Historia ustroju

Łotwa uzyskała niepodległość w 1918 roku, kiedy to 18 listopada Rada Ludowa (pod kierownictwem Karlisa Ulmanisa) wydała oświadczenie o niezależnym bycie państwowym. Tworzeniem konstytucji nowego państwa zajęło się Zgromadzenie Ustawodawcze Łotwy, zdominowane przez ugrupowania socjaldemokratyczne i prawicowy Związek Chłopski (Ulmanis). Jej dziełem była konstytucja tymczasowa z 1 czerwca 1920 roku. Po pierwszych wyborach, parlament uchwalił konstytucję Łotwy 15 lutego 1922 r.

Ustrój republiki parlamentarno-gabinetowej wprowadzony przez konstytucję przetrwał jednak tylko 12 lat, ponieważ już w 1934 roku władzę w kraju przejął reżim autorytarny. W nocy z 15 na 16 maja miał miejsce zamach stanu przeprowadzony przez Ulmanisa. Wprowadzał on stan wojenny, zawieszał działalność partii politycznych i rozwiązywał parlament. Przez 6 lat sprawuje niepodzielnie władzę na Łotwie.

17 czerwca 1940 roku na tereny państw bałtyckich wkracza Armia Czerwona, która zmusza władze tych krajów do obsadzenia stanowisk państwowych posłusznymi agresorowi urzędnikami. W krótkim czasie następuje rozpisanie nowych wyborów parlamentarnych, w efekcie których nowo wybrane parlamenty państw bałtyckich kierują prośby do ZSRR o przyjęcie tych państw w poczet części składowych Kraju Rad.

Łotwa odzyskuje niepodległość na początku lat 90. 4 maja 1990 roku parlament łotewski wybrany na podstawie nowej ordynacji wyborczej uchwalił deklarację o przywróceniu niepodległości Łotwy. Przywrócono również obowiązywanie konstytucji łotewskiej z 1922 roku, 15 października 1998 dodano rozdział VIII − Podstawowe Prawa Człowieka.

Saeima

Osobny artykuł: Saeima.

Parlament Łotewski jest unikameralny, tzn. składa się z tylko jednej izby, którą stanowi Saeima (Sejm). Składa się on ze 100 posłów, wybieranych w czteroprzymiotnikowych wyborach, na kadencję trwającą 4 lata.

Sejm posiada władzę ustrojodawczą (może m.in. wprowadzać zmiany w konstytucji) i ustawodawczą (wydaje ustawy). Wybiera także prezydenta (którego może w każdym momencie odwołać), udziela wotum zaufania rządowi, mianuje sędziów (również Sądu Najwyższego) i członków Sądu Konstytucyjnego oraz Kontroli Państwowej.

System wyborczy

Wybory do Sejmu odbywają się co 4 lata, w pierwszą sobotę października. Posłowie wybierani są w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i tajnych. Podział mandatów odbywa się według systemu proporcjonalnego (metoda Saint-Laguë), a klauzula zaporowa (próg wyborczy) wynosi 5%.

Prawo wyborcze czynne przysługuje obywatelom, którzy ukończyli 18 lat, a prawo wyborcze bierne − 21 lat.

Prezydent

Flaga prezydenta Łotwy

Wybierany jest przez Sejm na kadencję trwającą 4 lata, musi mieć minimum 40 lat. Dopuszczalna jest tylko jedna reelekcja. W łotewskim systemie politycznym prezydent ma bardzo ograniczone uprawnienia. Do najważniejszych należą: prawo desygnowania kandydata na premiera oraz możliwość zainicjowania rozwiązania parlamentu (tutaj decyzję ostateczną podejmuje naród w referendum).

Prezydent może być w każdym momencie odwołany przez parlament. Do odwołania prezydenta potrzebna jest inicjatywa minimum 1/2 członków parlamentu i poparcie jej przez większość kwalifikowaną głosujących − 2/3 składu izby.

Prezydent może zawetować ustawę przyjętą przez parlament. Jeżeli uczyni to w ciągu 7 dni od przyjęcia ustawy (z własnej inicjatywy lub na żądanie 1/3 posłów), ustawa może być poddana pod głosowanie ludowe (na żądanie minimum 1/10 wyborców). Parlament może przełamać prezydenckie weto za pomocą większości 3/4 głosów lub też uniemożliwić mu jej wstrzymanie uchwalając pilność ustawy większością 2/3 głosów.

Wszystkie akty urzędowe prezydenta muszą mieć kontrasygnatę premiera lub odpowiedniego ministra.

Prezydenci Łotwy:

	Imię i nazwisko	Rozpoczął urzędowanie	Zakończył urzędowanie	Partia
1	Jānis Čakste	1922	1927	Demokratyczna Partia Centrum
2	Gustavs Zemgals	1927	1930	Demokratyczna Partia Centrum
3	Alberts Kviesis	1930	1936	Łotewska Unia Chłopska
4	Kārlis Ulmanis	1936	1940	Brak
	Łotwa okupowana przez ZSRR i nazistowskie Niemcy	1940	1991
	Anatolijs Gorbunovs (przewodniczący parlamentu, p.o. prezydenta)	1991	8 lipca 1993	Brak
5	Guntis Ulmanis	8 lipca 1993	8 lipca 1999	Łotewska Partia Chłopska
6	Vaira Vīķe-Freiberga	8 lipca 1999	8 lipca 2007	Brak
7	Valdis Zatlers	8 lipca 2007	8 lipca 2011	Brak
8	Andris Bērziņš	8 lipca 2011	7 lipca 2015	Związek Zielonych i Rolników
9	Raimonds Vējonis	7 lipca 2015	obecnie	Łotewska Partia Zielonych

Gabinet Ministrów

Gabinet Ministrów (Ministru kabinets) pełni ogólną funkcję kierowniczą w państwie. Tworzy go desygnowany przez prezydenta kandydat na premiera. Odpowiada za swą działalność przed parlamentem i musi uzyskać jego zaufanie. Sejm może uchwalić wobec rządu (lub premiera) wotum nieufności, implikujące dymisję Gabinetu.

Gabinet Ministrów posiada konstytucyjne prawo, aby w przerwach pomiędzy sesjami parlamentu wydawać uchwały z mocą ustawy, które jednak muszą zostać w terminie trzech dni od otwarcia sesji przedłożone do zatwierdzenia Sejmowi.

Premierzy Łotwy:

• lata 1918-1940:

	Imię i nazwisko	Rozpoczął urzędowanie	Zakończył urzędowanie	Partia
1	Karlis Ulmanis, pierwszy raz	18 listopada 1918	19 czerwca 1921	Łotewska Partia Chłopska
2	Zigfrīds Anna Meierovics, pierwszy raz	19 czerwca 1921	26 stycznia 1923	Łotewska Partia Chłopska
3	Jānis Pauļuks	27 stycznia 1923	27 czerwca 1923	Łotewska Partia Chłopska
	Zigfrīds Anna Meierovics, drugi raz	27 czerwca 1923	26 stycznia 1924	Łotewska Partia Chłopska
4	Voldemārs Zamuels	27 stycznia 1924	16 grudnia 1924	Partia Demokratycznego Centrum
5	Hugo Celmiņš, pierwszy raz	16 grudnia 1924	25 grudnia 1925	Łotewska Partia Chłopska
	Karlis Ulmanis, drugi raz	25 grudnia 1925	4 maja 1926	Łotewska Partia Chłopska
6	Artūrs Alberings	4 maja 1926	17 grudnia 1926	Łotewska Partia Chłopska
7	Marģers Skujenieks, pierwszy raz	17 grudnia 1926	21 stycznia 1928	Łotewska Socjaldemokratyczna Partia Pracy
8	Pēteris Juraševskis	21 stycznia 1928	1 grudnia 1928	Partia Demokratycznego Centrum
	Hugo Celmiņš, drugi raz	1 grudnia 1928	24 marca 1931	Łotewska Partia Chłopska
	Marģers Skujenieks, drugi raz	24 marca 1931	23 marca 1933	Łotewska Socjaldemokratyczna Partia Pracy
9	Ādolfs Bļodnieks	23 marca 1933	17 marca 1934	partia Nowych Rolników (Jaunsaimnieku Partija)
	Karlis Ulmanis, trzeci raz	17 marca 1934	22 czerwca 1940	Łotewska Partia Chłopska (do 15 maja 1934) brak (po 15 maja 1934)

• od 1990 roku

	Imię i nazwisko	Rozpoczął urzędowanie	Zakończył urzędowanie	Partia
1	Ivars Godmanis	7 maja 1990	3 sierpnia 1993	Łotewska Droga
2	Valdis Birkavs	3 sierpnia 1993	19 września 1994	Łotewska Droga
3	Māris Gailis	19 września 1994	21 grudnia 1995	Łotewska Droga
4	Andris Šķēle	21 grudnia 1995	7 sierpnia 1997	(Bezpartyjny)
5	Guntars Krasts	7 sierpnia 1997	26 listopada 1998	Dla Ojczyzny i Wolności/Łotewski Narodowy Ruch Niepodległości
6	Vilis Krištopāns	26 listopada 1998	16 lipca 1999	Łotewska Droga
	Andris Šķēle, drugi raz	16 lipca 1999	5 maja 2000	Partia Ludowa
7	Andris Bērziņš	5 maja 2000	7 listopada 2002	Łotewska Droga
8	Einars Repše	7 listopada 2002	9 marca 2004	Nowa Era
9	Indulis Emsis	9 marca 2004	2 grudnia 2004	Związek Zielonych i Rolników
10	Aigars Kalvītis	2 grudnia 2004	5 grudnia 2007	Partia Ludowa
11	Ivars Godmanis	20 grudnia 2007	12 marca 2009	LPP/LC
12	Valdis Dombrovskis	12 marca 2009	22 stycznia 2014	Nowa Era/Jedność
13	Laimdota Straujuma	22 stycznia 2014	11 lutego 2016	Jedność
14	Māris Kučinskis	11 lutego 2016	obecnie	Partia Lipawska

Sąd Konstytucyjny

Sąd to niezawisły organ władzy sądowniczej sprawujący nadzór nad hierarchiczną zgodnością aktów prawnych (m.in. ustaw z konstytucją). Składa się z 7 sędziów zatwierdzanych przez Sejm:

• 3 zgłaszają posłowie,
• 2 zgłasza Gabinet Ministrów,
• 2 zgłasza plenum Sądu Najwyższego.

Kontrola Państwowa

Jest to niezawisły organ kolegialny, którego członków mianuje parlament w identycznym trybie jak sędziów, przy czym zajmowanie urzędu ma charakter kadencyjny. Nadzoruje on działalność gospodarczą państwa.

Linki zewnętrzne

• Strona Saeima (łot.)
  • W j. angielskim. saeima.lv. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-06-16)].

Encyklopedie internetowe (system polityczny):

• SNL: Latvias_politiske_system