Ulica Wschodnia w Łodzi

Ulica Wschodnia Łodzi – ulica o długości 930 metrów, biegnąca od ul. Północnej do ul. prezydenta Gabriela Narutowicza.

ulica Wschodnia

Centrum
ul. Wschodnia, okolice ul. Włókienniczej (kwiecień 2024)
Państwo	Polska
Miejscowość	Łódź
Długość	930 m
Przebieg
0 m ul. Północna 240 m ul. Pomorska 470 m ul. Rewolucji 1905 r. 590 m ul. Włókiennicza 700 m ul. Stefana Jaracza 930 m ul. Gabriela Narutowicza
Położenie na mapie Polski ulica Wschodnia
Położenie na mapie województwa łódzkiego ulica Wschodnia
Położenie na mapie Łodzi ulica Wschodnia
51°46′29,0″N 19°27′28,5″E

Dom przy ul. Wschodniej 19^[1] w Łodzi, miejsce tajnej drukarni „Robotnika” 1899–1900 prowadzonej przez Józefa Piłsudskiego, stan z 2008

Tablica na domu przy ul. Wschodniej 19 w Łodzi, gdzie w latach 1899–1900 mieściła się tajna drukarnia „Robotnika”, odsłonięta w 1981

Pierwsza (stara) tablica na domu przy ul. Wschodniej 19 w Łodzi, gdzie w latach 1899–1900 mieściła się tajna drukarnia „Robotnika”, wmurowana w 1920, stan sprzed 1945, obecnie nie istnieje

Historia

Ulica powstała w latach 1821–1823 wraz z regulacją (wyznaczeniem) osady sukienników, którą nazwano Nowe Miasto. Nowa osada została umiejscowiona na przeciwległym brzegu rzeczki Łódka, na południe od Starego Miasta. Osiedle zaprojektowane zostało na bazie kwadratu z oktagonalnym rynkiem (Rynek Nowego Miasta – dzisiejszy plac Wolności), na którym krzyżowały się prostopadłe ulice. Kontur osady ograniczały ulice: Zachodnia, Północna, Wschodnia i Południowa^[2].

Przy ulicy Wschodniej 19 mieszkał w latach 1899–1900 pod przybranym nazwiskiem marszałek Józef Piłsudski, prowadząc tajną drukarnię „Robotnika” organu PPS. Drukarnia istniała do 22 lutego 1900, kiedy to aresztowania i likwidację drukarni przeprowadziła carska Ochrana. Na budynku znajduje się pamiątkowa tablica.

Osobny artykuł: Tablica pamiątkowa poświęcona Józefowi Piłsudskiemu przy ulicy Wschodniej w Łodzi.

Przy ulicy Wschodniej 50^[3][4] mieszkał Władysław Reymont, noblista, autor Chłopów. Materiały do tego dzieła zaczął zbierać w 1896 przebywając przez blisko rok w Łodzi.

W czasie wojny przy ulicy Wschodniej – przy placu węglowym niedaleko rogu z ulicą Południową padła jedna z nielicznych, zrzuconych na Śródmieście Łodzi bomb. Nie wywołała znacznych zniszczeń. Jesienią 1939 okupanci niemieccy przejęli znaczny nakład polskich widokówek przedstawiających kamienicę przy ulicy Wschodniej 19. Pocztówki te, z odpowiednią, nadrukowaną adnotacją w języku niemieckim były jednymi z pierwszych kart pocztowych, jakie żołnierze Wehrmachtu wysyłali w rodzinne strony z podbitej Łodzi. Działo się to jeszcze przed zmianą nazwy miasta na Litzmannstadt.

Przy ulicy Wschodniej znajdował się szynk Kokolobolo – ulubiony lokal Ślepego Maksa (Maxa) – legendarnej postaci łódzkiego półświatka.

Ulica zmieniała swoją nazwę dwukrotnie. Pierwszy raz w 1935 po śmierci marszałka Józefa Piłsudskiego, nazwano jego imieniem tę ulicę. Następnie podczas okupacji na Oststrasse. Po wojnie, powrócono do pierwotnej nazwy^[5].

Opis

Numeracja ulicy Wschodniej nie zaczyna się od numeru 1. Jest to wynikiem wyburzeń, jakie miały początek w 1941 po założeniu łódzkiego getta. Dzięki wyburzeniom miano stworzyć tzw. pas sanitarny oddzielający getto od miasta. Ostateczne uporządkowanie terenów powyburzeniowych miało miejsce po wojnie. W latach 50. powstał na tych terenach Park Staromiejski (zwany Parkiem Śledzia). W niektórych miejscach parku do dziś można oglądać ceglane fundamenty starych kamienic. Północna część Wschodniej – wraz z kilkoma początkowymi numerami wchodziła od 1940 w teren Getta Litzmannstadt. Parkan getta przegrodził ulicę i spowodował zmiany widoczne do dziś. W nieistniejących już budynkach o początkowych numerach znajdowały się między innymi jatki żydowskie z mięsem koszernym. Ulica Wschodnia łączyła się w ulicą Wolborską, na której znajdowała się sławna synagoga w stylu neomauretańskim. Ulica Wschodnia stanowiła główny trakt, przy którym nastąpiła akcja przesiedleń Żydów mieszkających na południe od dzisiejszej ulicy Północnej. Na zachowanych zdjęciach z początku 1940 można zauważyć, że północna część ulicy leżała wyżej niż centralna część Wschodniej. Po wojnie zniwelowano teren. Pozostałością dawnego ukształtowania terenu jest wzniesienie w północnej części Parku Staromiejskiego.

Przed wojną ulica Wschodnia była w większości zamieszkana przez ludność żydowską. Ulica ta była centrum rzemieślniczym – mistrzów krawiectwa, kaletnictwa, kuśnierstwa. Północna część ulicy obfitowała w jatki. Południowa i centralna część ulicy została zabudowana kamienicami czynszowymi ze wspaniałymi, zdobnymi w sztukaterie frontonami. Większość żydowskich mieszkańców Wschodniej została przesiedlona do getta, a następnie zgładzona w obozach śmierci.

Przy ulicy Wschodniej działają dwie galerie: „Wschodnia” i „Rynek Sztuki”, redakcja miesięcznika Tygiel Kultury, oddział Stowarzyszenia Pisarzy Polskich^[6], a także oddział Związku Literatów Polskich.

Numeracja i kody pocztowe

• Numery parzyste: 10-74
• Numery nieparzyste: 5a-69
• Kody pocztowe: 91-417 (2-26, 1-19); 90-272 (21-47); 90-271 (28-52); 90-267 (49-53); 90-263 (54-58); 90-266 (60-d.k., 55-d.k.)

Ważniejsze obiekty

Synagogi

• Synagoga Chunego Hamburskiego w Łodzi
• Synagoga Arona Kona w Łodzi (ul. Wschodnia 10)
• Synagoga Arona Russaka w Łodzi
• Synagoga Wigdora Jakubowicza i Chaskiela Banata w Łodzi (ul. Wschodnia 18)
• Synagoga Zalmana Bibergala i Majera Lichtensztejna w Łodzi (ul. Wschodnia 24)
• Synagoga Zeliga Rajbenbacha w Łodzi (ul. Wschodnia 25)
• Synagoga Arona Czlenowa i Zalmy Krenicera w Łodzi
• Synagoga Zalmana Bibergala i Majera Lichtensztejna w Łodzi (ul. Wschodnia 29)
• Synagoga Szlamy Kaca w Łodzi (ul. Wschodnia 33)
• Synagoga Pinkusa Libermana w Łodzi
• Synagoga Arona Rokmana i Dawida Epsztejna w Łodzi
• Synagoga Szmula Szlamowicza w Łodzi
• Synagoga Majera Kestenberga w Łodzi
• Synagoga Berka Lipszyca w Łodzi
• Synagoga Abrama Lipszyca w Łodzi (ul. Wschodnia 53)
• Synagoga Chaima Nejmana w Łodzi (ul. Wschodnia 54)
• Synagoga Icka Szalmy Mowszowicza w Łodzi
• Synagoga Abrama Lipszyca w Łodzi (ul. Wschodnia 58)
• Synagoga Mendela Krakowskiego w Łodzi
• Synagoga Bencjona Kissyna w Łodzi

Przypisy

1. 5 Tajne Drukarnie. W: Józef Piłsudski: Bibuła – walka rewolucyjna w zaborze rosyjskim. Warszawa: 1937. [dostęp 2008-12-19]. (pol.). Brak numerów stron w książce
2. AnnaA. Rynkowska AnnaA., Ulica Piotrkowska, wyd. I, Łódź: Wydawnictwo Łódzkie, 1970, s. 6, ISBN 978-83-939822-4-0.
3. Dariusz Kędziersk: Wschodnia ulica z charakterem. Urząd Miasta Łodzi. [dostęp 2012-10-09]. (pol.).
4. Dzień Reymonta zacznie się na Wschodniej 50. lodz.naszemiasto.pl, 2011-06-16. [dostęp 2012-10-09]. (pol.).
5. Łódzkie ulice (Internet Archive). [dostęp 2012-03-24]. (pol.).
6. Stowarzyszenie Pisarzy Polskich Oddział w Łodzi. spplodz.nazwa.pl. [dostęp 2012-03-24]. (pol.).

Bibliografia

• Wschodnia. [w:] Baza: Ulice Łodzi [on-line]. wimbp.lodz.pl. [dostęp 2012-03-24].

Linki zewnętrzne

• Łódź. Ulica Piłsudskiego (Wschodnia). Zbiory NAC on-line. [dostęp 2010-02-25].